Libretto: Władimir Biegiczew, Wasilij Gelcer
Muzyka: Piotr Czajkowski
Choreografia: Marius Petipa, Lew Iwanow
Premiera: Teatr Balszoj w Moskwie, 4. marca 1877r.
Premiera nowej wersji: Teatr Maryjski w Petersburgu, 27. stycznia 1895r.
Premiera polska: Teatr Wielki w Warszawie, 30. grudnia 1900r.
Osoby:
Odetta – księżniczka zaklęta w łabędzia.
Książe Zygfryd – książe zakochany w Odecie.
Królowa – matka Zygfryda.
Benno – przyjaciel księcia Zygfryda.
Baron von Rotbart – zły czarownik, który zamienił Odettę w łabędzia.
Odylia – córka Rotbarta, podszywająca się za Odettę.
Oraz:
Łabędzie, dworki, dworacy, księżniczki: węgierska, polska i włoska.
Libretto
Akt I.
Na dworze królewskim odbywa się przyjęcie z okazji urodzin księcia Zygfryda. Książe jest jednak nieswój, unika przyjaciół i niechętnie daje się namówić na taniec z dwiema przyjaciółkami. Dla księcia tańczy społeczność dworu, również Benno popisuje się swoimi zdolnościami tanecznymi (pas de trois). Zygfryd otrzymuje od swoich przyjaciół prezent urodzinowy, którym jest kusza do polowań na ptaki. Gdy zabawa zaczyna nabierać tempa, pojawia się królowa – matka Zygfryda. Posłańcy wnoszą portrety trzech księżniczek – matka oznajmia Zygfrydowi, że powinien już wybrać swoją ukochaną. Zygfryd protestuje, lecz matka jest nieugięta.
Akt II.
O zachodzie słońca przyjęcie kończy się. Zygfryd jest znacznie czymś zaniepokojony. Benno proponuje księciu nocne polowanie nad brzegami pobliskiego jeziora. Książę daje się namówić przyjacielowi i ruszają na polowanie. Nadlatują łabędzie, przestraszony Zygfryd mierzy z kuszy, gdy w tym momencie najpiękniejszy ptak przemienia się w piękną dziewczynę – Odettę. Odetta opowiada księciu swoją historię: została zamieniona w łabędzia przez złego czarownika Rotbarta i mieszka wraz z innymi łabędziami tu, nad jeziorem. Czar pryśnie, gdy jakiś człowiek ofiaruje jej swoją miłość na wieki. Zygfryd przysięga Odecie kochać ją na zawsze. Para tańczy liryczne adagio wyrażające ich miłość, tańczą też łabędzie (słynne pas de quatre). Przybywa Rotbart. Książę chce zabić czarnoksiężnika, ale Odetta go powstrzymuje – w ten sposób nigdy nie uwolni się ze złego czaru. Rotbart zamienia Odettę na powrót w łabędzia.
Akt III.
Bal w pałacu księcia. Tego wieczoru Zygfryd powinien wybrać ukochaną spośród przybyłych księżniczek. Każdej z kandydatek towarzyszy orszak z rodzinnego kraju. Kolejno prezentują się: księżniczka węgierska i jej orszak (taniec węgierski), księżniczka polska i jej towarzysze (mazurek) oraz księżniczka włoska której towarzyszą pary wykonujące taniec neapolitański.
Książe pozostaje nie ugięty, jednak matka naciska, że powinien wybrać narzeczoną. Książe odrzuca wszystkie kandydatki. Fanfary obwieszczają przybycie jeszcze jednej księżniczki. Tajemniczy nieznajomy wprowadza księżniczkę w czerni, łudząco podobną do Odetty. Książe jest zachwycony, że na bal przybyła jego ukochana. Orszak tajemniczej panny, wykonuje taniec hiszpański. Zygfryd i rzekoma Odetta wykonują wspaniałe pas de deux – Odylia, córka Barona von Rotbarta, bo to ona pojawiła się na balu kusi księcia naśladując taniec Odetty. Uszczęśliwiony książe oznajmia matce, że to tę księżniczkę chce poślubić, i prosi opiekuna Odyli o rękę dziewczyny. Przysięga jej wieczna miłość. Wówczas księżniczka i jej opiekun ukazują soje prawdziwe oblicz. Zygfryd uświadamia sobie, że złamał obietnicę daną Odettcie i biegnie nad jezioro.
Akt IV.
Zgromadzone nad jeziorem łabędzie wysłuchują opowieści Odetty o niewierności księcia. Księżniczka rozpacza, że już nigdy nie wydostanie się spod czaru Rotbarta. Przybywa Zygfryd i prosi Odettę o przebaczenie. Pojawia się Rotbart i próbuje rozdzielić zakochanych. Jego czar jest zbyt śliny: książe nie dotrzymał przysięgi danej Odettcie, Odetta musi już na zawsze pozostać łabędziem. Księżniczka zanurza się w wodzie. Zygfryd chce za nią podążyć lecz drogę zasłania mu Rotbart, po krótkiej walca książę zrywa z niego maskę. Rotbart ginie, a kisiąże z rozpaczy rzuca się do jeziora. Przybywa Benno, szukając Zygfryda łabędzie wskazują mu wody jeziora. Po chwili przyjaciel wyciąga z wody ciało Zygfryda a nad jeziorem ukazuję się duch Odetty.