Romantyzm - opracowanie epoki i literatury.

Najważniejsze problemy literatury romantyzmu:
przeszłość i przyszłość; Kult ruin i pamiątek przeszłości, bunt wobec teraźniejszości, dążenie do radykalnego przeobra żenia świata nawet przez krwawą rewolucję.
nawiązanie do średniowiecza,
Epoka najbliższa duchowi romantyzmu - średniowiecze, a także sarmandzki barok, pogańska Litwa, słowiańszczyzna przed chrześcijaństwem.
nieskończoność,
Romantyków pociąga świat tajemniczy, szukają drogi do zaświatów. Cechą religijności romantycznej jest łączenie elementów z różnych religii.
irracjonalizm;
Kult uczucia i fantazji, nieufność wobec rozumu, dystans wobec nauki,
jednostka poza i prze społeczeństwem;
Indywidualizm, egotyzm, skłócenie z otoczeniem, wybór samotnej ofiary, często konflikt z istniej ącymi normami społecznymi, ucieczka w marzenia.
naród - rozumiany jako duchowa wspólnota ustanowiona przez Boga.
Polska.
W myśleniu o historii punktem odniesienia jest Polska przeciwstawiona Zachodowi, często uwa żana za naród wybrany.
Poezja;
Poeta, wieszcz, duchowy przewodnik narodu, sam ustanawia granice swej sztuki;
pejzaż romantyczny.
Przyroda dzika, ponura pełna tajemnic, ożywienia symboliczna.
budowa utworu;
luźna kompozycja, fragmentaryczność, wieloznaczność, symbol.


"Bema pamięci żałobny - rapsod" Cyprian Kamil Norwid
Poprzedzające utwór łacińskie motto zaczerpnięte jest z "Żywotów sławnych więźniów" Cernieliusa Neposa i zawiera przysięgę złożoną przez słynnego kartagińskiego wodza Hannibala, że nigdy nie pobrata się z wrogą potęgą Rzymu. Utwór powstał w 1851 roku ku uczczeniu pierwszej rocznicy śmierci generała Józefa Bema, który oddał życie podczas walk z wrogiem. Był on generałem i wsławił się bohaterstwem w bitwie pod Ostrołęką w 1931 roku, uratował armię polską od rozbicia, w kwietniu 1849 roku wyzwolił Siedmiogród oraz dokonał pojednania Węgrów z Rumunami i południowymi Słowakami. Poeta sławiąc zastosował formę rapsodu, czyli podniosłej w tonie pieśni opiewającej jakiegoś człowieka i jego niezwykłe czyny. Wiersz jest arcydziełem liryki polskiej. Norwid ukazał wizję historycznego pochodu, dążącego wciąż dalej w ślad za cieniem bohatera, który swoją potęgę woli i czynami dowiódł, że można kształtować historię. Poemat rozpoczyna apostrofa do Cienia bojownika o wolność, którego dopiero śmierć zmusiła do złożenia rąk na pancerzu, bo za życia miecz swój zdobił niewiędnącym wawrzyńcem sławy. Teraz budzi powszechny żal jego "odjazd" do krainy cieni. Jest to "pogrzeb historyczny za dojrzeniem sumienia czasów", takiego przebiegu domagał się Norwid dla uczczenia pamięci wielkich ludzi. Odchodzącemu towarzyszy koń i sokół. Zwierzęta "rwią naprzód" nie godząc się na rozłąkę z panem. "Znaki wojenne" chylące się w pokłonie przed zmarłym wodzem, każą pamiętać o jego zwycięskich walkach. Ten majestatyczny pochód symbolizuje uparte i nieprzerwane podążenie śladem wielkości, porywającej za sobą dalej, do niełatwych dróg i zadań. W świetle księżyca pochód czernieje, orszak żałobny zacichł na chwilę, by znów "jak fala wyplusnąć", ludzie idą dalej i dalej i nie zastraszają ich czyhające czeluście bo zdała je przepędzić rumak bohatera i pobudzi struchlałych do czynu. Pochód zmienia się powoli w korowód, niepokojący ujętych snem ludzi o omdlałych sercach, tak długo, dopóki narody nie zetrę z oczu pieśni i ospalstwa i nie odważę się spojrzeć w jaśniejszą przyszłość. W wersie strofy szóstej "Aż się mury Jerycha porozwalają jak kłody… " poeta sygnalizuje konieczność budzenia nieświadomych grozy i wagi nadchodzących czasów "śpiących nad otchłanią historii".
Bema pamieci zalobny rapsod

I

Czemu, Cieniu, odjezdzasz, rece zlamawszy na pancerz,
Przy pochodniach, co skrami graja okolo twych kolan? -
Miecz wawrzynem zielony i gromnic plakaniem dzis polan;
Rwie sie sokol i kon twoj podrywa stope jak tancerz.
- Wieja, wieja proporce i zawiewaja na siebie,
Jak namioty ruchome wojsk koczujacych po niebie.
Traby dlugie we lkaniu az sie zanosza i znaki
Poklaniaja sie z gory opuszczonymi skrzydlami
Jak wloczniami przebite smoki, jaszczury i ptaki...
Jako wiele pomyslow, ktores doscigal wloczniami...

II

Ida panny zalobne: jedne, podnoszac ramiona
Ze snopami wonnymi, ktore wiatr w gorze rozrywa,
Drugie, w konchy zbierajac lze, co sie z twarzy odrywa,
Inne, drogi szukajac, choc przed wiekami zrobiona...
Inne, tlukac o ziemie wielkie gliniane naczynia,
Czego klekot w pekaniu jeszcze smetnosci przyczynia.

III

Chlopcy bija w topory poblekitniale od nieba,
W tarcze rude od swiatel bija pacholki sluzebne;
Przeogromna choragiew, co sie wsrod dymow koleba,
Wloczni ostrzem o luki, rzeklbys, oparta pod-niebne...

IV

Wchodza w wawoz i tona... wychodza w swiatlo ksiezyca
I czernieja na niebie, a blask ich zimny omusnal,
I po ostrzach, jak gwiazda spasc nie mogaca, przeswica,
Choral ucichl byl nagle i znow jak fala wyplusnal...

V

Dalej - dalej - az kiedys stoczyc sie przyjdzie do grobu
I czeluscie zobaczym czarne, co czyha za droga,
Ktore aby przesadzic, Ludzkosc nie znajdzie sposobu,
Wlocznia twego rumaka zeprzem jak stara ostroga...

VI

I powleczem korowod, smecac ujete snem grody,
W bramy bijac urnami, gwizdajac w szczerby toporow,
Az sie mury Jerycha porozwalaja jak klody,
Serca zmdlale ocuca - plesn z oczu zgarna narody..

Czy literatura romantyzmy jest bliska współczesnemu człowiekowi?

Umowną datą końca polskiego romantyzmu jest rok 1863. Klęska Powstania styczniowego przyniosła ostateczne rozczarowania romantycznymi hasłami. Koniec epoki nie oznacza jednak całkowitego odejścia tych ideałów w przeszłość. W kulturze polskiej romantyzm okazał się wyjątkowo długowieczny. Sprzyjały temu zwłaszcza uwarunkowania polityczne-głoszone przez epokę hasła buntu, walki, kultu wolności współgrały z polskimi staraniami narodowowyzwoleńczymi. Ich żywotność nie dotyczy z resztą czasów zaborów czy II wojny światowej. Romantycznego rodowodu można się doszukać w wydarzeniach mniej odległych w czasie jak: strajki i demonstracje lat osiemdziesiątych czy powstanie „Solidarności”.

Czy współczesny młody człowiek całkowicie różni się od tego z końca XVIII czy początku XIX wieku? Twierdzę, że nie i dlatego dzieła „starych mistrzów” są w stanie nas poruszyć, są nam bliskie. Aby to dostrzec trzeba dzieło odnieść do własnego życia, „stworzyć w sobie na nowo”.

Głównym tematem literatury romantyzmu była miłość było to nagłe, silne uczucie, prowadzące do duchowych cierpień, samobójstwa jak to było w przypadku Wertera czy zbrodni (Giaur). Czy miłość naszych czasów jest inna? Nie, ludzie współcześni też się zakochują i miłość w życiu niejednego z nich jest czymś ważnym i wyjątkowym. Nawet, jeśli się do tego nie przyznajemy, to wydaje mi się, że wielu z nas tęskni za taką idealną miłością. Moda na samobójstwa z miłości na szczęście przeminęła z czasami Wertera, ale to nie znaczy, że wcale się nie zdarzają.

Bunt to kolejna z cech typowych dla człowieka każdych chyba czasów. W romantyzmie mam kilka rodzajów bunty: bunt bohatera nie mogącego się pogodzić z niewolą, utratą niepodległości, prawami tak jak „Konrad Wallenrod”, czy bunt przeciwko staremu światu i wezwanie go na nowy tor jak w „Odzie do młodości”. Świat jest zły „bez serc, bez ducha”, zapanował w nim egoizm, jeden naród gnębi inne. Buntownik romantyczny nie może się z tym wszystkim pogodzić, rzuca się w wir walki ze złem, składa ofiary z siebie, chce wszystko naprawić zmienić, ale i tak mu się to nie udaje. W dzisiejszych czasach ludzie też się buntują(często młodzież) przeciwko rzeczywistości, protestują, urządzają manifesty itp.

Pisarze epoki romantyzmu ukazują bohaterów, skłóconych ze światem, z rodziną, z obowiązującymi prawami i obyczajami, są samotni W specyficznej sytuacji Polski bohaterowie ci muszą podjąć obowiązek wobec ojczyzny, poświęcają się dla niej, stają na czele jako przywódcy. Działają dla narodu, ale nie z nim są samotni w swoich poczynaniach, więc mimo wysiłku ponoszą klęskę. Czy teraz ludzie się nie kłócą, czy wszyscy żyją w zgodzie, czy nie są samotni? W każdych czasach ludzie kłócili się i kłócą, często też z rodzinom, z prawem. Samotność też jest problemem współczesnym, może dziś mniej ukazujemy tą samotność, ale to nie znaczy, że się jej wyzbyliśmy. Sądzę, że w dzisiejszych czasach gdyby zaistniała potrzeba walki o wolność, z pewnością ludzie by walczyli, potrafiliby poświęcić życie dla ojczyzny.

Literatura romantyczna jest bardzo bliska współczesnemu, ponieważ pokazuje historie Polski, rolę naszego narodu w historii świata, ukazuje rożne problemy i postawy bohaterów, z których powinniśmy brać przykład. Tematy utworów są ponadczasowe, w każdej następnej epoce można zauważyć ich rolę i bliskość człowiekowi. Dowodem tego jest to, że w świadomości przeciętnego Polaka pozostaje niespodziewanie dużo cytatów z romantycznej literatury: od „Mniej serce i patrzaj w serce” po „Nazywam się Milijon” i „Nasz naród jak lawa” Dowodem ciągłej żywotności romantyzmu jest też to, że do dzieł tej epoki często sięgają twórcy teatru i filmu. Romantyzm jest wciąż żywym źródłem inspiracji.


Czym jest poezja romantyczna?

Poezja opowiada o ludziach, ich wewnętrznych przeżyciach, opisuje stosunek do świata, przedstawia poglądy i filozofię życiową oraz system wartości jakim się kierują w swoich działaniach. Ogólne definicje roli poety i jego twórczości zostały nakreślone przez filozofię tego okresu: Gottlieb Fichte podkreślał ogromne znaczenie jednostki jako indywidualności, a jej możliwości kreacji porównywał z boskimi. Fryderyk Schlegel zajmujący się głównie znaczeniem artysty, akt twórczy porównywał z kreacją boską, w czasie którego artysta wznosi się ponad rzeczywistość ziemską, odrzuca wszelkie normy i prawa i staje się Bogiem własnej kreacji. Wilhelm Schelling uważał sztukę za drogę do poznania rzeczywistości, ale nie przez jego odwzorowywanie, a przez próbę dotarcia do ducha świata, nieskończoności, według niego wszystko odznacza się irracjonalizmem i intuicjonizmem; Fryderyk Hegel uważał historię za nieustająco rozwijające się wcielenie bytu, który odwzorowuje się w życiu narodów, a w szczególności dziejowe posłannictwo pełnią jednostki wybitne takie jak artyści czy przywódcy.
Wszyscy jednak byli zgodni w twierdzeniu, że poeta jest geniuszem, równającym się z Bogiem, przez niego wybranym, ale w konsekwencji niezrozumianym, samotnym i wyobcowanym.

Poezję okresu romantycznego można więc podzielić na trzy grupy: w pierwszej znajdują się utwory poświęcone tematowi człowieka- poety „skażonego” geniuszem, w drugiej dzieła, które są świadectwem poglądów i filozofii ówczesnej epoki, w trzeciej poematy i wiersze zajmujące się ważnymi kwestiami narodowymi.

Do utworów omawiających rolę poezji i poety zaliczyć można "Testament Mój" Juliusza Słowackiego, "Nie-Boską komedę" Zygmunta Krasińskiego i "Dziady” cz. III Adama Mickiewicza jako najbardziej reprezentatywne dla tego nurtu i przedstawiające różne ujęcia tego zagadnienia.

Juliusz Słowacki w wierszu pt "Testament Mój" pokazuje postać samotnego poety, który włada niezwykłą potęgą geniuszu. Dzięki niej może sprawić, że przyszłe pokolenia staną się bliskie aniołom. Równocześnie poezja zapewnia mu „Pomnik trwalszy niźli w spiżu ryty” i dlatego każdy, kto jest twórcą może powiedzieć o sobie -non omnis moriar. Wszystko to jednak odbywa się kosztem życia doczesnego, w którym jest opuszczony przez ludzi i niezrozumiany, ponieważ poświęcił się dwóm wielkim ideom : służbie poezji i sprawie narodowej.
Podobnie odczuwa swoje brzemię hrabia Henryk, bohater dramatu Zygmunta Krasińskiego pt "Nie-Boska komedia" . Dla niego poezja to przekleństwo, fałsz, ale i droga do zbawienia, jedyna osiągalna prawda. Jako poeta hrabia Henryk czuł się wyobcowany w zwykłym świecie, zaślepiony widmem, którego nigdy nie mógł posiąść. Dla jego żony poezja była czynnikiem uwznioślającym i czymś nad wyraz upragnionym, za dar tworzenia poświęciła swoje życie. Ich syn Orcio był poetą absolutnym, tworzenie było dla niego treścią życia, oddzielnym światem niewidomego chłopca. Poezja ma więc służyć do wyniesienia ponad tłumy, a w konsekwencji do poznania prawdy, jest siłą nadprzyrodzoną mogącą równie dobrze tworzyć jak i niszczyć. W "Dziadach” cz. III Adam Mickiewicz pokazuje dokąd prowadzić może poczucie własnej wielkości wynikające z przewrażliwienia i dumy poety. Konrad reprezentuje w Wielkiej Improwizacji wybitnego i wyobcowanego poetę, który czuje się moralnie odpowiedzialny za losy narodu, chce być twórcą, geniuszem równym Bogu. W ten sposób dopuszcza się bluźnierstwa. Jest to przestroga przed zbytnim zadufaniem w moc poezji i poczuciem własnej wyjątkowości.

Do utworów, które są przedstawieniem poglądów i przekonań twórców literatury romantycznej, zaliczyć możemy „Romantyczność” i „Odę do Młodości”
A. Mickiewicza oraz „Odę do Wolności” J.Słowackiego.
W „Odzie do Młodości” A.Mickiewicz podkreśla, że nadzieję dla świata przynoszą młodzi, którzy wzorem Herkulesa, strącą z posad bryłę świata. Ich potęga rodzi się z buntu przeciwko temu co stare i zgnuśniałe. To oni wyznaczą nowe tory i sprawią, że ludzkość dostrzeże nowe horyzonty. W balladzie „Romantyczność” konkretyzuje swoje postulaty. Romantycy według niego powinni przeciwstawić oświeceniowej empirii i naukowemu „ szkiełku i oku” ludzką wrażliwość i uczucia. Ich obowiązkiem jest „ mieć serce i patrzeć w serce”, dostrzegać uniwersalne prawdy o człowieku skryte we wnętrzu jego duszy. W „Odzie do Wolności” J.Słowacki akcentuje potrzebę buntu przeciwko wszystkiemu co niewoli ludzkość, jednocześnie nakreśla sylwetkę człowieka swoich czasów, który nie godzi się na zło, wyrasta ponad przeciętność lecz nie popada w cynizm i niewiarę. Sił dodaje mu miłość do ojczyzny i idee, które przyświecały M.Lutrowi, J.Waszingtonowi i Kromwelowi. Nie wolno mu jednak zwątpić, bo wtedy wpadnie bezimienny w otchłań, jedyną nadzieją dla niego jest ufność i wiara w wielkie hasła epoki.

Kolejnym ważnym nurtem poezji romantycznej jest walka o sprawy narodowe.
W "Konradzie Wallenrodzie" Adama Mickiewicza pojawia się temat roli jaką winna pełnić poezja narodowa. Jej obowiązkiem jest uczyć miłości do ojczyzny, budzić i utrwalać patriotyzm, wzbudzać nienawiść do wroga i dążenia niepodległościowe. Jej najważniejszym jednak zadaniem staje się przechowywanie pamięci i tożsamości narodowej "Stoi na straży narodowego pamiątek kościoła",co polega na zapisywaniu w pamięci wydarzeń, związanych z bohaterskimi czynami ludzi. W poezji zawarte są wzorce postępowania i zachowań, w niej utrwalona jest prawda o życiu narodu i jego bohaterach, łączy ona różne pokolenia oraz warstwy społeczne „O wieści gminna! Ty arko przymierza. Między dawnymi i młodszymi laty." Poeta natomiast jawi się tu jako obrońca tych wartości, które są niesione przez poezję.
W „Grobie Agamemnona” J.Słowackiego pojawia się polemika z ideą samotnej walki narodowowyzwoleńczej. Autor na przykładzie losów Grecji pokazuje przyczyny upadku Polski i wskazuje sposoby jej wskrzeszenia. Według niego należy zapomnieć o sporach i dobrach materialnych zjednoczyć się i wspólnie wywalczyć niepodległość biorąc sobie za wzór bohaterskiego Leonidasa.

W poezji romantycznej jej funkcja poznawcza była mocno wyeksponowana. Z jednej strony sami twórcy chcieli poznać własny talent, zdefiniować go i określić czym tak naprawdę jest. Doszukiwali się w zdolnościach danych im przez Boga wielkiej misji, którą musieli wypełnić, płacąc za to najwyższą stawkę- osamotnienie i wyalienowanie. Przekazywali nam także prawdę o epoce, która uwierzyła, że istnieje świat wartości wyższych niż materialne. Była także świadectwem polskich zrywów narodowowyzwoleńczych. Poezja romantyczna przeniosła do współczesności wielkie mity, które sama tworzyła a także wizję świata niemożliwego do zdefiniowania za pomocą nauki i zmysłów. Odkryła, iż w każdym człowieku istnieje głębia uczuć i każdy jest na swój sposób indywidualnością.