Charakterystyka poszczególnych środków transportu.

Pod pojęciem transport rozumiemy przewóz ładunków i pasażerów, bez względu na to, czy odbywa się on regularnie, czy też nie. Pojęciem tym nie obejmujemy przekazywania wiadomości na odległość (telefon, fax, internet, poczta, radio, telewizja), co tworzy odrębną grupę zwaną łącznością. Transport i łączność tworzą razem komunikację.
Transport odgrywa doniosłą rolę w kształtowaniu i rozwoju geograficznego podziału pracy pomiędzy poszczególnymi regionami, wiążąc je w jedną całość geograficzną. Szczególne znaczenie ma rejestracja na mapach sieci i urządzeń transportowych, jak również kierunków i nasilenia przewozów. Zmiany te odpowiadają w pewnej mierze przemianom gospodarczym zachodzącym na odnośnych obszarach.


· Transport niezmechanizowany
Od najdawniejszych czasów człowiek przemieszczał się z miejsca na miejsce. Początkowo czynił to w poszukiwaniu żywności, a w miarę rozwoju kultury niematerialnej w celu zbytu nadmiaru lub uzyskania brakujących produktów. Najpierw człowiek sam je przenosił, potem nauczył się używać do tego zwierząt jucznych, następnie urządzeń przewozowych. Owe prymitywne środki transportu niezmechanizowanego zachowały się jeszcze do dziś w niektórych zakątkach świata. W Afryce Środkowej część ładunków przenoszona jest przez tragarzy pieszych. W Chinach pozostały jeszcze w użytku riksze, taczki, itp.
Na terenach Sahary, Afryki Północnej i Wschodniej, krojów Bliskiego Wschodu, Azji Środkowej najpospolitszym zwierzęciem transportowym jest wielbłąd. Transport juczny jest rozpowszechniony w basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie, w Etiopii, w Chinach Południowych, Japonii. Zimą w Europie Północnej i na Syberii konie są zaprzęgane do sań, na północy Euroazji siłą pociągową stają się reny, a także psy. Na poszczególnych kontynentach w różnym, stopniu zaczęło się wypieranie niezmechanizowanych środków transportu przez nowoczesne środki przewozowe.

· Transport kolejowy

Transport kolejowy odgrywa szczególnie ważną rolę w przewozie ładunków masowych na duże odległości. Jednak traci na znaczeniu przy przewozie pasażerów i ładunków drobnicowych w krajach wysoko rozwiniętych, gdyż skutecznie konkuruje z nim transport samochodowy. Gęstą sieć kolejową posiadają: Szwajcaria, Belgia, Holandia, Niemcy - 22km linii/100km2 powierzchni. Najmniejsza gęstość linii kolejowych, ale za to najdłuższe trasy posiadają kraje wielkie, lecz słabo zaludnione: Austria, Kanada, Rosja, - 1 km/100km2, USA, Argentyna, Brazylia, RPA, Chiny, Szwecja - 2km/100km2. W krajach tych dominuje przewóz ładunków koleją. Obecnie wysoko rozwinięte kraje Europy Zachodniej przystąpiły do modernizacji głównych szlaków transportu kolejowego i budowy nowych linii szybkiej kolei elektrycznej, wykorzystując doświadczenia Francji i Japonii. W 1981r. uruchomiono linię szybkiej kolei TGV, rozwijającej prędkość 270km/godz. i łączącej dwie największe aglomeracje: Paryż i Lyon. W przeliczeniu na jednego pasażera TGV zużywa 2 razy mniej energii niż samochód i 4 razy mniej niż samolot, a przewozi tyle samo pasażerów, co samolot. W 1991r. uruchomiono w Niemczech 2 linie szybkiej kolei - City Ekspres (ICE) o prędkości 250km/godz. na trasie Hanover - Wurzburg i Mannheim - Stuttgard, a w 1993r. oddano we Francji do użytku drugą linię TGV - Nord z Paryża do Lille i Calais o prędkości 300km/godz. Budowa szybkich kolei w wymienionych krajach wpłynęła na pracę międzynarodowego
Związku Kolei (UIC) i Wspólnotę Kolei Europejskich, związane z budową ogólnoeuropejskiej sieci szybkich kolei. Organizacje te w 1995r. na II Kongresie Eurail Speed w Lille przedstawiły projekt mapy przyszłej sieci kolei obejmującej kraje Europy Zachodniej, Środkowej i Wschodniej. Założono, że w pierwszych latach nowego stulecia będzie czynnych około 6600km nowych linii, tworzących zintegrowaną sieć kolei dużych prędkości. Unia Europejska liczy zarazem na to, że Rosja i Białoruś zrezygnują z linii szerokotorowych i przejdą na linie normalnotorowe. Według założeń wymienionych organizacji, linie szybkich kolei w Polsce mają połączyć Warszawę z krajami nadbałtyckimi, St. Petersburgiem, Mińskiem, Kijowem i Moskwą. Obecnie rozpoczęto modernizację magistrali Kunowice -Warszawa - Brześć, na której pociągi będą mogły osiągać prędkość 160km/godz. Japończycy zamierzają po 2000r. wprowadzić do eksploatacji Magler-System, polegający na niezwykle oryginalnym rozwiązaniu: ruch pociągów będzie się odbywać na poduszce magnetycznej. Zbudowano już doświadczalny odcinek (o długości 70km) takiej kolei. Osiągnie ona prędkość 550km/godz. Również Niemcy planują wprowadzenie w 2004r. pociągów o podobnej konstrukcji i prędkości na liczącej 284km trasie: Berlin - Hamburg. Będą one kursowały, co 10min. i osiągały prędkość około 400km/godz. przebywając całą trasę w 60min.


· Transport samochodowy

Drogi w zależności od pełnionej funkcji dzielą się na lokalne, krajowe i międzynarodowe. Najważniejszą rolę spełniają autostrady, które dominują na szlakach tranzytowych i pomiędzy aglomeracjami miejsko-przemysłowymi. W miejscach przecinania się tworzą one wielopoziomowe skrzyżowania, mając nawet po 6 par ruchu dla jednego kierunku. Koszty budowy autostrad są bardzo wysokie i w związku z tym stać na nie tylko niektóre kraje. Pod względem liczby autostrad w Europie przodują Niemcy, Belgia, Holandia, Francja i Wielka Brytania. W Europie autostrady Pół-Poł. łączą Morze Północne z Morzem Śródziemnym. Natomiast autostrady a kierunku równoleżnikowym łączą: Hanower - Zagłębie Ruhry - Brukselę - Paryż, następnie Triest - Wenecję - Mediolan - Turyn, następnie Wiedeń - Monachium - Stuttgard - Karlsruhe. Planowana jest budowa kolejnych autostrad o kierunku Pół-Poł. i Wsch.-Zach., które będą przebiegały m.in. przez obszar Polski. Najdłuższą sieć dróg kołowych o utwardzonej powierzchni posiadają USA, Japonia, Francja, Niemcy i Kanada. W tonażu ładunków (t-km) przewożonych samochodami pierwsze miejsce zajmuje USA z 1285mld tonokilometrów, a kolejne: Japonia, Niemcy, Rosja, Wielka Brytania i Francja. W Polsce przewozy ładunków samochodami wynoszą tylko 40,7 mld t-km.


· Żegluga śródlądowa
Jeśli pominąć odległe czasy starożytnego Egiptu, Mezopotamii i Indii, to przewozy na wodach śródlądowych rozwinęły się najwcześniej w Europie w okresie feudalnym. I wtedy dość skutecznie mogły konkurować z transportem drogowym. Jednak później w poważnym stopniu uległy przewadze transportu kolejowego. Dopiero w miarę wzrostu popytu na usługi przewozowe w wielu krajach Europy rola ich z powrotem wzrosła. Największy tonaż przewożony drogami śródlądowymi w Europie notujemy w Niemczech. Wielką drogę wodną stanowi Ren, po rzece tej mogą pływać także mniejsze statki i barki morskie, które docierają nawet do szwajcarskiego portu w Bazylei. W południowo-wschodniej Europie na uwagę zasługuje wielka arteria międzynarodowa Dunaju, łącząca wiele krajów. Większy rozwój żeglugi śródlądowej obserwuje się jedynie w krajach o wyższym poziomie gospodarczym. Rzeki są, co prawda szlakami transportu, które „same idą”, to jednak nowoczesne wymagania żeglugi zmuszają do podejmowania wielkich i kosztownych prac regulacyjnych i kanalizacyjnych, dających korzyści dopiero po długim okresie czasu. Roboty te mają na celu głównie zapewnienie sprawnej żeglugi przez cały rok. W ten sposób najbardziej opłaca się transportować ładunki masowe, jak węgiel, materiały budowlane, drzewo, ropę naftową, zboże itp.







· Żegluga morska


Wynalazek kompasu pozwolił statkom żaglowym na odbywanie dalekich podróży przez oceany i oderwanie się od rejonów przybrzeżnych czy też mórz zamkniętych. Jednak dopiero wprowadzenie maszyny parowej jako napędu statków o konstrukcji metalowej pozwoliło na szybki rozwój ilościowy światowej floty morskiej i wzrost pracy przewozowej przez nią wykonywanej. Pierwszym statkiem, który odbył w 1827r. cała podróż przez ocean z Holandii do Guany Holenderskiej w Ameryce Południowej za pomocą siły mechanicznej, był parowiec „Curaao”. Od tego czasu datuje się szybki podbój oceanów przez statki parowe, a teraz także motorowe. Punktem styczności transportu lądowego z morskim są porty. Największe to: Rotterdam, Londyn, Antwerpia, Hamburg, Marsylia, Nowy Jork, Baltimore, Filadelfia, Boston, Szanghaj, Hong-Kong, Jokohama, Rio de Janeiro i Buenos Aires, Casablanca, Kapsztad. Silny rozwój floty handlowej doprowadził do powstania wielkiej liczby statków różnych typów, pływających pod rozmaitymi banderami.

· Transport lotniczy


Najnowocześniejszy i najszybciej rozwijający się rodzaj transportu, ale wymagający dużych nakładów kapitałowych i wysoko wykwalifikowanej kadry. Na jego rozwój i stale postępującą modernizację stać tylko bogate kraje. W latach 1980-1995 lotnictwo cywilne zwiększyło swój tabor o około 80%, a towarów o 70%. Podobne tendencje odnotowano w Niemczech, Japonii, Francji i Holandii. Transportem lotniczym przewożeni są ludzie i towary z
dużą w porównaniu z innymi środkami prędkością, i to w sposób, jak wykazują statystyki, najbezpieczniejszy, powodując przy tym niewielki zanieczyszczenie środowiska. Transport lotniczy jest szczególnie przydatny w szybkim dostarczaniu, nawet na odległe rynki, świeżych owoców, warzyw, kwiatów i ekspresowej poczty. Liczba samolotów na świecie w 1980r. wynosiła 33tys., a w 1994r. już 44 tys. Największą liczbą samolotów dysponuje USA (16770), Kanada (4490), Wielka Brytania (2642). Polska posiada ich zaledwie 46. w powietrznej flocie zwiększył się udział samolotów dużych, ciężkich, o napędzie odrzutowym, turbośmigłowym, szeroko-kadłubowym, zabierających kilkuset pasażerów i kilka tysięcy ton ładunku (Boeingi). Bezpieczeństwo lotów, które jest głównym warunkiem dalszego rozwoju lotnictwa cywilnego, wymaga stałej rozbudowy systemów nawigacyjnych, urządzeń kontroli lotów, radiolokacji i lotnisk. W przewozach lotniczych największe znaczenie mają transatlantyckie połączenia pomiędzy Europą Zach. i Ameryką Pół. USA i Kanadą, z Ameryką Śr.,Poł., Japonią i Australią. Największe porty lotnicze są położone na głównych szlakach powietrznych, w pobliżu aglomeracji i stolic, np. w rejonie Chicago - lotnisko O'Hara, Nowego Jorku - J.F.Kennedy Airport, Tokio - Narita, w Londynie Heathrow, pod Paryżem - Orly i inne. Do największych towarzystw lotniczych, utrzymujących regularne linie, należą: PAN-American, Aerofłot, Lufthansa, Air France, KLM, Sabena, British Airways, SAS, JaL, Air India. Wszystkie one są zrzeszone w organizacji międzynarodowej IATA, która powstała w 1945r. ma konferencji w Hawanie. Ma ona siedziby: w Montrealu i Genewie. W 1996r. zrzeszała 254 linie, które łącznie przewoziły w ciągu roku około 1mld pasażerów. Celem tej organizacji jest rozwijanie bezpiecznego, regularnego transportu lotniczego, zgodnie z zasadami ekonomii, a także ustalenie jednolitych opłat, rozliczeń finansowych, wymiany danych technicznych itp.