Mazowsze - ogólna charakterystyka

POWIERZCHNIA I ZALUDNIENIE

Województwo mazowieckie zajmuje obszar 35 597 km2, co stanowi 11,4% powierzchni kraju i sprawia, że województwo to jest jednym z największych regionów europejskich. Zamieszkiwany jest przez 1,6 mln osób, czyli ma pierwsze miejsce w kraju pod względem ilości mieszkańców, ale piąte jeśli chodzi o gęstość zaludnienia.

ZARYS HISTORYCZNY

Nizina Mazowiecka to historyczna dzielnica Polski zamieszkiwana niegdyś przez plemiona Mazowszan. Po podziale dzielnicowym przez Bolesława III Krzywoustego w pierwszej połowie XI wieku powstało Księstwo Mazowieckie, które po licznych najazdach wrogów uległo znacznemu zniszczeniu. W 1526r utworzono województwo mazowieckie, którego stolicą i główną siedzibą władz została Warszawa. Zagarnięte przez zaborców Mazowsze (w większej części przez Prusy) powróciło do odrodzonej Polski w roku 1918r.

POŁOŻENIE I STOLICA

Województwo mazowieckie graniczy z województwami: warmińsko-mazurskim (płn.), podlaskim (płn.- wsch.), lubelskim (płd.- wsch.), świętokrzyskim (płd.), łódzkim (płd.- zach.) i kujawsko-pomorskim (płn.- zach.). Jest położone na Nizinie Mazowieckiej. Stolicą województwa i Polski jest położona nad Wisłą Warszawa. Kolejne duże miasta regionu to m.in.: Radom, Płock, Ostrołęka, Siedlce.

RZEŹBA TERENU

Nizina Mazowiecka stanowi pod względem ukształtowania powierzchni rozległą, ale płaską kotlinę, której centralną część zajmuje Kotlina Warszawska. Tektonicznie Nizina Mazowiecka położona jest w strefie niecki brzeżnej, zwanej w tej części niecką mazowiecką. Niecka mazowiecka utworzona w osadach mezozoicznych, wypełniona jest naprzemianległymi, przepuszczalnymi i nieprzepuszczalnymi osadami trzeciorzędowymi.

Główne rysy rzeźby Niziny Mazowieckiej zostały wykształcone w wyniku działania lądolodu skandynawskiego podczas zlodowacenia środkowopolskiego.
Zmienność zasięgu lądolodu w poszczególnych stadiach tego zlodowacenia, przyczyniła się do istotnego zróżnicowania krajobrazowego północnej i południowej części niziny. Formy utworzone w wyniku działalności lodowców, zwłaszcza w południowej i wschodniej części Niziny Mazowieckiej, uległy znacznemu zdenudowaniu w warunkach klimatu peryglacjalnego. Panował on tu w okresie zlodowacenia bałtyckiego. Nowymi, peryglacjalnymi formami rzeźby są często spotykane doliny i niecki denudacyjne, powodujące porozcinanie zwartych dotąd ciągów morenowych.

Pod koniec zlodowacenia bałtyckiego i w chłodniejszych okresach holocenu wytworzone zostały kompleksy wydm parabolicznych. Większe nagromadzenia tych form występują w Kotlinie Warszawskiej , dolinie Radomki i Pilicy oraz na Równinie Kurpiowskiej, stanowiąc jeden z najbardziej charakterystycznych składników krajobrazu.

GLEBY

Gleby Niziny Mazowieckiej zaliczane są w większości do mało urodzajnych. Na przeważającym obszarze występują bielice rozwinięte na piaskach, glinach oraz osadach zastoiskowych . Pozostałe tereny zajmują mady (w dolinach większych rzek), gleby bagienne oraz najlepsze ze wszystkich tu spotykanych - czarne ziemie (okolice Sochaczewa, Grójca i Błonia).

ZALESIENIE

Jeszcze kilkaset lat temu tereny Niziny Mazowieckiej zajęte były przez rozległe puszcze. Dzisiaj obszar ten odznacza się jednym z najmniejszych w kraju wskaźników lesistości. Pozostałościami dawnych lasów są nieliczne już kompleksy, z których największymi są puszcze: Kampinoska, Kurpiowska, Biała i Kozienicka. Lasy zostały na tym obszarze silnie przekształcone przez człowieka i są to monokultury sosnowe. Na Nizinie Mazowieckiej występują największe obszary bagienne w Polsce. Są to bagna nad Biebrzą, obszary słabo zalesione, pozostałości po dawnych puszczach.

RZEKI

Sieć rzeczna odznacza się układem promienistym, zbiegając się ku środkowi krainy. Jednak źródła wszystkich ważniejszych rzek tego regionu, do których trzeba zaliczyć: Wisłę, Narew, Bug, Pilicę, Wieprz czy Wkrę; znajdują się poza jego granicami.

TEMPERATURA I OPADY

Nizina Mazowiecka charakteryzuje się dość znacznymi różnicami termicznymi, ale głównie w zimie. Latem średnie wartości temperatur są wyrównane i wahają się od 18 C do 18,5 C. Opady są tu jednymi z najniższych w Polsce i wynoszą często poniżej 500 mm rocznie. Nieco większe ilości ( 500 - 600 mm ) występują przy południowych i północnych krańcach krainy.

PRZEMYSŁ

OKRĘG WARSZAWSKI

Drugą pod względem wielkości jednostką koncentracji przestrzennej przemysłu w Polsce jest okręg warszawski. Obejmuje on niemal całe woj. mazowieckie, w którym zatrudnienie w przemyśle w 1990 r. wynosiło 324 tys. osób, a także część terenów innych województw. Ustępuje mu jedynie Górnośląski Okręg Przemysłowy. W skład Okręgu Warszawskiego wchodzi 35 miast, które zamieszkuje 2.3 mln osób.

Początki tego okręgu sięgają XIX wieku, kiedy czynnikiem przyciągającym przemysł była koncentracja ludności. Warszawa w drugiej połowie tego wieku była największym miastem na ziemiach polskich. W wyniku II wojny światowej przemysł całkowicie podupadł, aby w latach 50-tych i 60-tych dynamicznie się rozwinąć. Czynnikiem, który ograniczał rozwój był niedobór mieszkań, a więc i siły roboczej.

Okręg Warszawski różni się od GOP-u ponieważ wyspecjalizowany jest w gałęziach typowych dla obszarów wielkomiejskich. Nie rozwinął się ze względu na wydobywane surowce, gdyż ich tam nie ma. Szczególnie dużą rolę odgrywa w nim przemysł elektromaszynowy, na który w latach osiemdziesiątych przypadało ok. 50% zatrudnionych. Skupia się on przede wszystkim w Warszawie, ale liczącymi się jego ośrodkami są także Piaseczno, Pruszków, Błonie, Ożarów i Mińsk Mazowiecki.

Charakterystyczną cechą omawianego przemysłu w okręgu warszawskim jest znacznie większy niż w pozostałych okręgach udział przemysłu elektrotechnicznego i elektronicznego oraz precyzyjnego w całokształcie produkcji. Pod względem stopnia ich koncentracji nie dorównuje mu żadna aglomeracja przemysłowa kraju. Zakłady tych przemysłów dostarczają m.in. półprzewodników, telewizorów, radioodbiorników, sprzętu optycznego i fotooptycznego, medycznego, przyrządów pomiarowych, akumulatorów. Większość tych wyrobów jest wytwarzana w dużych zakładach. Wiele tych wyrobów cechuje jednak niska jakość lub zbyt wysokie ceny, co czyni je mało konkurencyjnymi w stosunku do importowanych.

Poprawę sytuacji w tym zakresie można osiągnąć w znacznej mierze w drodze częściowej tylko modernizacji parku maszynowego i urządzeń produkcyjnych. Często także bez dużych nakładów inwestycyjnych możliwe jest wprowadzanie do produkcji nowych wyrobów. Istotnym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi przemysłu elektronicznego i precyzyjnego w okręgu warszawskim jest znaczna koncentracja kadr o odpowiednich kwalifikacjach zawodowych. Stały ich dopływ zapewnia Politechnika Warszawska, a także liczne szkoły średnie. Zaowocowało to powstawaniem w Warszawie i na jej obrzeżu niewielkich zakładów podejmujących produkcję nowych rodzajów wyrobów, w tym o relatywnie wysokim standardzie.

Okręg warszawski charakteryzował się do niedawna także największą w kraju koncentracją przemysłu środków transportu. Znajdują się tu bowiem: Fabryka Samochodów Osobowych i Zakłady Mechaniczne "Ursus" w Warszawie, zakłady naprawcze taboru kolejowego w Pruszkowie i Mińsku Mazowieckim oraz liczne zakłady dostarczające części i zespoły dla przemysłu motoryzacyjnego oraz lotniczego. Większość przeżywa obecnie głęboki kryzys.

Duże znaczenie ma również przemysł maszynowy i metalowy, w tym produkcja obrabiarek, łożysk tocznych, pomp, a uprzednio także maszyn i urządzeń dla budownictwa.

Rozwinięte w okręgu dziedziny przemysłu elektromaszynowego odznaczają się dużym udziałem kadr kwalifikowanych w całokształcie zatrudnienia, silnie rozwiniętą kooperacją. Należą one zarazem do energo- i surowcooszczydnych. Zaplecze surowcowe stanowią dla nich w pewnej mierze huta stali szlachetnych oraz walcownia metali nieżelaznych w Warszawie.

NIZINA MAZOWIECKA

Na Nizinie Mazowieckiej uprawia się żyto, owies, pszenżyto (krzyżówka pszenicy i żyta), ziemniaki oraz hoduje bydło, hodowlane konie i drób.