Motywy biblijne w malarstwie

Pozwolę sobie na początek mojej prezentacji przytoczyć krótkie wyjaśnienie czym jest biblia na podstawie encyklopedii popularnej wydawnictwa PWN. Biblia to zbiór ksiąg uważanych za święte, zarówno dla wyznawców Judaizmu (Stary Testament) jak i dla Chrześcijan (Stary i Nowy Testament). Okazuje się jednak, że zbiór ten wiele również znaczy, nawet dla niektórych osób niewierzących. Prezentuje on pewien kodeks tego, co dobre lub złe, jest zbiorem fabuł, anegdot i motywów, do których wciąż powraca wielu artystów zarówno ze świata malarstwa, literatury, filmu czy muzyki. Również wiele frazeologizmów i przysłów pochodzi właśnie z tego dzieła. W swojej prezentacji szczególną uwagę chcę zwrócić na wpływy motywów biblijnych na sposób kreacji świata przedstawionego w dziełach malarskich. Niektóre sceny starotestamentowe, takie jak arka Noego, czy walka Jakuba z Aniołem, występowały już w sztuce wczesnochrześcijańskiej, podczas gdy inne zaczęły być popularne dopiero w późniejszych stuleciach. Cechą wspólną wszystkich epizodów starotestamentowych były nawiązania do nich w nowym testamencie oraz ich odczytanie według klucza chrystologicznego, zwłaszcza w średniowieczu.

Pierwszym a zarazem dobrze wszystkim znanym artystą, którego dzisiaj sylwetkę przedstawię jest Michał Anioł, którego poprawne imię i nazwisko brzmi Michaelangelo Buonarroti. Jeden z największych artystów renesansu, rzeźbiarz, malarz, architekt i poeta. Jednym z dobrze nam znanych jego dzieł są freski w kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie. Jego dynamiczne dzieła stanowią przełom w sztuce renesansu i zapowiedź baroku. Jednym z najczęściej ukazywanych fresków to Stworzenie człowieka. Opis tego wydarzenia znajdziemy w pierwszym rozdziale Księgi Rodzaju gdzie powiedziane jest, że Bóg stworzył ludzi na swoje podobieństwo. Michał Anioł w centrum sceny podkreśla stworzenie Adama poprzez dotyk dwóch palców, pełnego energii palca Boga i jeszcze bezwładnego palca Adama. Jego postać, półleżącego na ziemi i oczekującego, aż Bóg tchnie w niego ducha, obrazuje los każdej ludzkiej istoty. Bóg pełnym gestem nadzwyczajnej energii przekazuje Adamowi życie.

Kolejnym również znanym i niezwykle płodnym malarzem jest Rembrandt van Rijn – holenderski malarz i grafik, jeden z najwybitniejszych i najbardziej wszechstronnych twórców w dziejach sztuki. Jednym z jego mniej znanych dzieł, ale dobrze ukazującym scenę, to obraz zatytułowany „Syn marnotrawny”. Doskonale znanej nam przypowieści o ojcu i synu, który poprosił ojca o swoją część majątku. Po jej otrzymaniu wyruszył w świat gdzie szybko roztrwonił swój majątek. Popadłszy w nędzę, młodzieniec znajduje poniżającą pracę jako pasterz świń. Umierając niemal z głodu opamiętuje się i wraca do ojca licząc, że ten go najmie do pracy. Ojciec już z daleka zauważa swego syna i wybiega mu naprzeciw gorąco go witając. Z tej okazji każe swym sługom przygotować szatę i wyprawić ucztę dla syna. Na uczcie zjawia się syn pierworodny, który jest oburzony całą tą sytuacją i sprzeciwia się niesprawiedliwości ojca. Rembrandt przedstawił scenę, w której stary ojciec pochyla się przyjmując syna w swe ramiona. Obejmuje go nie ujawniając na zewnątrz swoich emocji. Postacie na drugim planie zdają się podzielać zazdrość starszego syna i jego wątpliwość, czy godzi się tak czule i hucznie witać rozpustnego syna. Pomiędzy obejmującymi się ojcem i synem a postaciami drugorzędnymi Rembrandt wyznaczył ciemną przepaść niezrozumienia. Ojciec kładzie swoje dłonie na ramionach klęczącego syna w geście ochrony i miłości. Obdarty, brudny, bosy i ogolony z powodu wszy, oszpecony, lecz żywy. Rembrandt namalował portret marnotrawnego syna tuż po tym, jak sam zaznał wielkiego bólu utraty ukochanego syna Tytusa. Przelał na obraz swe ojcowskie uczucia.

Następnym również cenionym, o wielkiej sławie międzynarodowej artystą, którego biblijny motyw chcę przedstawić jest Leonardo da Vinci. Włoski malarz, architekt, rzeźbiarz i filozof. Jeden z największych artystów renesansu. Namalował wiele religijnych fresków oraz portretów o harmonijnej kompozycji i proporcjach wykorzystując sztukę światłocienia rozpowszechnioną i najczęściej stosowaną w epoce renesansu. Obrazem tegoż artysty, który dzisiaj chcę przedstawić to obraz Ostatniej Wieczerzy. Na podstawie opisów przebiegu można wskazać trzy wielkie tematy, w ich obrębie zaś pomniejsze wątki i warianty. Pierwszy temat – dynamiczny, to dramatyczna zapowiedź zdrady oraz różne reakcje apostołów poruszonych tym, co usłyszeli z ust Jezusa. Drugi – mistyczny, to uroczyste ustanowienie sakramentu Eucharystii, w którym Jezus ofiarował apostołom swoje Ciało i swoją Krew pod postacią chleba i wina, co powtarza się w katolickiej liturgii mszalnej. Wreszcie zabarwione smutkiem pożegnanie z apostołami, których pozostało jedenastu. Da Vinci przedstawił scenę tuż po usłyszeniu przez apostołów słów Jezusa: „Zaprawdę powiadam wam. Jeden z was mnie zdradzi…” To Judasz Iskariota, który nachyla się do przodu, trzymając w prawej ręce sakiewkę z monetami. Lewą ręką wraz z Chrystusem sięga po kawałek chleba: jest to gest zdrajcy, który przepowiedział Jezus. Piotr rzuca się naprzód wywijając nożem co zapowiada już zranienie Malhusa w momencie pojmania Jezusa. Jan – młody, łagodny i zbolały. Jezus przepowiada zdradę, wywołując zamieszanie wśród apostołów. W Ewangelii wg św. Jana sam Jezus sprawia wrażenie głęboko poruszonego. Tutaj jego ręce spoczywają blisko chleba i wina Eucharystii. Tomasz podnosi palec na znak zadawania pytania. Jest to palec wskazujący, który włoży do rany Jezusa po Zmartwychwstaniu.

I ostatnim artystą, którego chcę przedstawić, również z epoki renesansu to Raffaello Santi. Był mistrzem w malowaniu scen melancholijnych, przesyconych łagodnym smutkiem. Takie też jest "Ukrzyżowanie", pozbawione dramatyzmu, utrzymane w pastelowych barwach. Nic nie zakłóca spokoju i harmonii sceny, przedstawionej w idealnej symetrii, której oś stanowi krzyż. Pod krzyżem artysta namalował cztery pogrążone w smutku osoby: z lewej strony stojącą Matkę Bożą i klęczącego św. Hieronima, a z prawej: stojącego św. Jana i klęczącą św. Marię Magdalenę. Postaci i krajobraz są namalowane realistycznie. Artysta zadbał jednak o to, by dzieło uzyskało klimat nadnaturalny. Nad krzyżem umieścił schematyczne przedstawienia Słońca i Księżyca, a po obu stronach Chrystusa – sylwetki aniołów. Aniołowie zbierają do kielichów krew wypływającą z ran Jezusa. Stylizowane postacie aniołów, otoczone szarfami przypominającymi dawną kaligrafię, tworzącą fantazyjne ornamenty, sprawiają, że całe przedstawienie nabiera lekkości. Dzięki temu brak wyrazu bólu i cierpienia na twarzy Chrystusa i osób stojących pod krzyżem nie wydaje się sztuczny.
"Ukrzyżowanie" jest pierwszym obrazem podpisanym przez Rafaela.

Podsumowując całą moją prezentację możemy stwierdzić że niektóre sceny z Biblii w pewnym sensie pokrywają się z naszymi scenami z życia. Każdy może znaleźć w biblii odpowiedź na pytania do których jeszcze nie uzyskał odpowiedzi interpretując dany jej fragment na swój sposób. Nauki w niej zawarte nie zmieniły się przez tysiące lat. Nic dziwnego, że Pismo Święte stało się inspiracją dla kolejnych pokoleń artystów, którzy traktowali to wielkie dzieło jako odniesienie dla swej twórczości.