Suwalszczyzna

SUWALSZCZYZNA


TROCHĘ HISTORII
Gdy około 11 000 lat temu cofał się ostatni lodowiec, tereny obecnej Suwalszczyzny porosła tundra. Wraz z jej mieszkańcami - reniferami pojawili się tu LUDZIE... W różnych miejscach regionu archeolodzy wydobyli spod ziemi ślady bytu tych wędrownych hodowców: broń, ozdoby - wykonane z kości zwierząt, z kamienia. Jednak na stałe ludzie osiedli tu dopiero ok. II w. Ne

I. POŁOŻENIE GEOGRAFICZNE REGIONU

Suwalszczyzna swym zasięgiem obejmuje wschodnią część byłego województwa suwalskiego oraz niewielkie, północne krańce byłych województw: białostockiego i łomżyńskiego(Obecnie woj. Podlaskie) na północno-wschodniej części Polski. W hierarchicznej regionalizacji fizyczno geograficznej naszego kraju, obszar ten należy w całości do megaregionu Niżu Wschodnioeuropejskiego i znajduje się w granicach prowincji Niziny Wschodniobałtycko-Białoruskiej. W jej obrębie wyróżniamy m.in. dwie interesujące nas podprowincje: Pojezierze Wschodniobałtyckie i Nizinę Podlasko-Białoruską. "Suwalszczyzna" obejmuje 3 makroregiony: wschodni fragment Pojezierza Mazurskiego, zachodni fragment Pojezierza Litewskiego i północny fragment Niziny Północno-Podlaskiej, a w ich obrębie sześć mezoregionów, takich jak: Pojezierze Ełckie, Puszcza Romincka (południowa część), Pojezierze Suwalskie (Zachodniosuwalskie i Wschodniosuwalskie),północna część Kotliny Biebrzańskiej oraz Równinę Augustowską, którą opiszę nieco szczegółowiej:

Równina Augustowska - jest sandrem zaczynającym się w okolicach Suwałk na wysokości ok. 150 m. i obniżającym się do ok. 120m w okolicacch Augustowa. Od północy graniczy z Pojezierzem Wschodniosuwalskim, od południa z Kotlina Biebrzańską i w granicach polski zajmuje powierzchnię ok. 1170 km2. Sandr powstał w fazie poznańskiej zlodowacenia wiślanego i pokrywa fgormy związane z fazą leszczyńską o której zasięgu świadczą wytopiskowe misy licznych jezior. Należy do nich południowa część Wigier i grupa jezior pod Augustowem: Necko, Białe, Długie, Sajno, Studzieniczne, a dales ku wschodowi Serwy, Mikaszewo i inne. Przeważającą część Równiny zajmuje Puszcza Augustowska, w której utworzono wiele rezerwatów przyrodniczych. Projektuje się utworzenie Augustowskiego Parku Krajobrazowego. Przez Równinę prowadzi wybudowany w latach 1824-1839 Kanał Augustowski, który miał stanowić szlak żeglugowy łączący dorzecze Wisły z dorzeczem Niemna przez jeziora: Necko, Białe, Studzieniczne i Mikaszówka. Całkowita długość wynosi 102 km z czego w granicach polski znajduje sie 80 km. Na kanale jest 18 śluz (w granicach polski 14) Kanał nigdy nie miał większego znaczenia komunikacyjnego, ale jako zabytek sztuki inżynierskiej stanowi atrakcje turystyczną i wykorzystywany bywa do spławu drewna oraz w turystyce wodnej. Jedynym miastem mezoregionu jest Augustów. A. Richling wyróżnił 5 mikroregionów:
• Obniżenie Suwalskie - jest piaszczystą równiną wzdłuż biegu Czarnej Hańczy po jej ujściu do jeziora Wigry, częściowo zalesioną, bezjeziorną.
• Pagórki Augustowskie - to gliniaste i piaszczyste wzniesienia w zachodniej części Równiny Augustowskiej, między Suwałkami a Augustowem, dochodzące do 150m npm, położone na wschód od doliny Rospudy, częściowo zajęte przez lasy Puszczy Augustowskiej.
• Równina Frąckowska - obejmuje północną część Równiny Augustowskiej, przeciętą doliną Czarnej Hańczy poniżej jej wypływu z Wigier i w 90% zajętą przez bory sosnowe i mieszane
• Równina Studzieniczna - obejmuje południową część Równiny Augustowskiej na wschód od Augustowa z kilkoma jeziorami rynnowymi
• Równina Mikaszewska - Znajduje się na wschód od Równiny Studzienicznej. Spod pokrywy piaszczystej wynurza się tu miejscami glina morenowa, a powierzchnia terenu obniża się do 120-125m. Użytkowanie terenu jest w 93% leśne; przeważają bory sosnowe.
II. RZEŹBA TERENU
Rzeźba omawianego obszaru ukształtowana została przez kilkakrotnie nasuwający się i ustępujący lodowiec skandynawski. Ostatnie zlodowacenie, zwane bałtyckim pozostawiło krajobraz charakteryzujący się występowaniem akumulacyjnych pagórków moreny czołowej, kemów, ozów i drumlin, jezior typu rynnowego i wytopiskowego oraz równin sandrowych. Większa część omawianego obszaru leży w dorzeczu Niemna, a tylko południową część odwadniają dopływy Wisły.

III. GLEBY

Gleby na tym terenie zostały wytworzone głównie z piasków fluwioglacjalne glacjału bałtyckiego - substadiału pomorskiego. Podłoże stanowią piaski i iły oligoceńskie. Występują głównie gleby bielicowe wytworzone z piasków luźnych. Ponadto znajdziemy tu gleby organogeniczne - torfowe oraz w niewielkich ilościach czarne ziemie i gleby murszowate.
Walory użytkowe gleb są niskie, co charakteryzuje ich przynależność do V i VI klasy bonitacyjnej
Na terenie Podlaskiego uprawia się głównie ziemniaki, zboża (żyto, owies, pszenicę, kukurydzę), rzepak i buraki cukrowe.
W ostatnich latach coraz więcej właścicieli gospodarstw rolnych zajmuje się - z powodzeniem - prowadzeniem działalności agroturystycznej.
Nie tylko niska klasa bonitacyjna nie sprzyja rolnictwu na tym terenieale rowniez ich zakamienienie, oraz okresowe deficyty wody, najkrótszy okres wegetacji w Polsce, oraz rekordowe spadki temperatur

IV. KLIMAT

Klimat wykazuje tutaj najbardziej kontynentalne cechy, na co wpływają znaczne wysokości wzgórz morenowych, dochodzące do 300 m n.p.m. na północy oraz występowanie dużych kompleksów leśnych porastających piaszczyste równiny sandrowe na południu i wschodzie omawianego terenu. W zimie wpływy kontynentalne wyrażają się oddziaływaniem zimowego antycyklonu z jego chłodnymi masami powietrza polarno-kontynentalnego. Pokrywa śnieżna zalega tu od 90 do 110 dni w roku, a liczba dni ze średnią temperaturą poniżej zera wynosi 108-119 dni w roku. Jest to najchłodniejsza - poza obszarami górskimi - część Polski, a średnia temperatura roczna to około 7 C. Średnia temperatury stycznia z wielolecia wynosi -4-5oC zaś w lipcu ok. 18oC

V. WODY

Przez Suwalszczyznę biegnie kilka większych rzek, nie biorąc pod uwagę licznych potoków, rzeczek, strumieni:
• Biebrza- dopływ Narwi - dł. 155,3 km; powierzchnia dorzecza 7057 km2; płynie szeroką, bagnistą Kotliną Biebrzańską - największy obszar bagien w Polsce (Kuwasy, Wizna);
• Czarna Hańcza, dopływ Niemna, płynie w Polsce i Białorusi, dł. 141,7km (w Polsce 107,8km), źródłowe strumienie na północ od jez. Hańcza i na południe od Wiżajn. Od wsi Rygol skanalizowana i włączona do systemu Kanału Augustowskiego.
• Ełk, prawy dopływ Biebrzy, dł. 113,6km, na zachód od kulminacji Wzgórz Szeskich. Po wypływie z Jeź. Ełckiego aż do ujścia płynie rozległą doliną, częściowo bagnistą.
• Jegrznia, w górnym biegu Lega, w środkowym biegu Małkiń, prawy dopływ Biebrzy, dł. 110km,
• Marycha, długość 80,8km (w Polsce 63,2km); lewy dopływ Czarnej Hańczy, do której uchodzi za granicą Polski; szlak kajakowy.
• Netta, Mota, w górnym biegu Rospuda, dł. 102,4 km, wypływa z Jeź. Czarnego, od wypływu z jeź. Necko przyjmuje nazwę Netta; poniżej Augustowa charakteryzują ją rozwidlenia kanałowe, starorzecza, śluzy, liczne zakola, zamulenia koryta; nad rzeką podmokłe łąki, kępy drzew, na suchych miejscach zagajniki sosnowe; na niektórych odcinkach biegu rzeka przyjmuje wody Kanału Agustowskiego,
• Szeszupa, dł. 297 km (w Polsce 24 km), wypływa;

Suwalszczyzna słynie również z dużej ilości jezior, takich jak : Białe, Białe Augustowskie,Białe Filipowskie, Białe Wigierskie, Blizno, Bólowy, Bolesty, Czarne, Czarne(Filipowskie), Długie Augustowskie (Kalejty, powierzchnia 160 ha), Długie Filipowskie, Długie Wigierskie, Dobskie, Dulskie, Dowcień, Dręstwo, Dworackie, Dudeckie, Ełckie, Gaładuś, Garbaś, Gieret, Gołdapskie, Gremzdy, Haleckie, Hańcza, Kolne, Królówek, Krzywe, Krzywe (Augustowskie), Krzywe (Wigierskie), Kukowino, Łaśmiady, Mieruńskie Wielkie, Mikaszewo, Necko(Pow 400 ha,w pobliżu kanał Klonownica łączący j. Necko z j.Białym), Okmin, Oleckie Małe, Oleckie Wielkie, Ożewo, Paniewo, Pierty, Pobłedzie, Pomorze, Przytulskie, Rajgrodzkie, Regielskie, Rospuda (Pn-wsch część jezioro necko, pow 106 ha), Rospuda(Filipowskie), Sajno (rynnowe, powierzchnia 523 ha łącznie z jeż. Sajenek), Sejny, Selmęt Wielki, Serwy( rynnowe, powierzchnia 478 ha) , Skomętno, Studzieniczna (powierzchnia 253 ha, długość 3,4 km, szerokość 1 km, maks. głębokość 30 m), Sumowo, Sunowo, Szarek, Szelment Wielki, Szlamy, Tobołowo, Toczyłowo, Wigry(jezioro rynnowe, jedno z największych jezior w Polsce, powierzchnia 2187 ha), Wiżajny, Zelwa, Żubrowo

VI. Fauna i Flora

Na Suwalszczyźnie zauważa się gromadny udział świerka w licznych zespołach leśnych, bez trudu spotka się również osikę, brzozę, lipę, olszynę, nieco rzadziej - jesion, dąb, wiąz górski, grab, klon, sosnę. Wiele jest tu roślin rzadkich oraz podlegających ochronie (ponad połowa spośród ogólnej liczby gatunków chronionych w Polsce), np.: wawrzynek wilcze łyko, sasanka łąkowa, storczyk plamisty, widłak, orlik pospolity, lilia złotogłów, zawilec wielkokwiatowy, rosiczka okrągłolistna itp.
Warto zwrócić uwagę na Puszczę Augustowską - jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce. Zajmuje powierzchnię 100 tys. ha. porastają ją głównie bory i zbiorowiska roślinne z drzewami iglastymi. Najczęściej spotykane Bór świeży z borówką brusznicą w runie, na bardziej wilgotnych glebach-bór czernicowy, w miejscach bagiennych zaś- bór łochyniowy. W warstwie krzewów dominują leszczyna, w mniejszym stopniu zaś wiciokrzew suchodrzew, kruszyna, trzmielina, wawrzynek, wilczek, łyko. Na całym obszarze puszczy wyróżniamy wysepki grądów .W zatorfionych dolinach rzek i strumieni spotyka się lasy łęgowe, między innymi łęg jesionowo-olszowy i świerkowo-olszowy. Lasy Puszczy Augustowskiej wykazują wyraźne zróżnicowanie równoleżnikowe.
Na północy dominują sosnowo-świerkowe bory mieszane; w północno-wschodniej części puszczy duże powierzchnie zajmuje sosnowy bór mieszany; natomiast w środkowej części - bory brusznicowe i bory czernicowe.

Duża naturalność środowiska przyrodniczego sprzyja zachowaniu i rozwijaniu się różnorodnego pod względem gatunkowym świata zwierzęcego. Wilki (rzadko spotykane), dziki, łosie, bobry, jelenie, sarny, jenoty, borsuki, kuny, wydry, piżmaki. Blisko połowa wszystkich gatunków ptaków występujących na terenie Polski żyje w tym regionie. Czapla, dzięcioł czarny, rybitwa czarna, krogulec myszołów, bąk, łabędź niemy, żuraw, mewa śmieszka, wrona siwa, kruk, gawron, sójka, sroka, drozd, orzeł bielik, bocian czarny
Ryby (głowacz pręgo płetwy, sieja, sielawa, sandacz, pstrąg potokowy, węgorz), raki, liczne gatunki owadów, gadów takich jak: żmija zygzakowata, zaskroniec, padalec, jaszczurka żyworódka i zwinka, żółw błotny; płazów np: traszka, ropucha szara, żaba trawna, huczek ziemny.

VII. OCHRONA ŚRODOWISKA (Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody)

Parki Narodowe znajdujące się na terenie Suwalszczyzny:

Suwalski Park Krajobrazowy, Powstał w 1976 r. (najstarszy park krajobrazowy w Polsce), powierzchnia 6284 ha, a strefa ochronna zajmuje dodatkowo 8617 ha.
Biebrzański Park Narodowy, utworzony został w 1993 r, powierzchnia 59 233 ha (największy w Polsce); jeden z najcenniejszych terenów przyrodniczych w Europie, obejmujący najbardziej naturalny zespół torfowisk niskich i wysokich, położonych w dolinie Biebrzy z jej dopływami, jeziorami, kanałami i rowami melioracyjnymi.
Wigierski Park Narodowy, Utworzony został w 1989 r., jako 15 park narodowy w Polsce. Powierzchnia 15 085,49 ha (ochroną ścisłą objęte jest 385,59 ha).
Park Krajobrazowy Puszczy Romnickiej, Został utworzony w styczniu 1998 r. Powierzchnia parku wynosi 14 620 ha, otuliny 8500 Obejmują południową część puszczy, położoną na terenie Polski. Obszar parku to silnie sfałdowany teren morenowy przecięty rzekami

Rezerwaty znajdujące się na terenie Suwalszczyzny:

Bobruczek(faunistyczny), Boczki(florystyczny), Brzozowy Grąd(florystyczny), Cisowy Jar(leśny), Cmentarzysko(archeologiczny), Czapliniec Bełda(ornitologiczny), Czerwona Struga(florystyczny), Czerwone Bagno, Dziki Kąt(florystyczny), Glinki(florystyczny), Głazowisko Barchanowo(geologiczny), Głazowisko Łopuchowskie(geologiczno – geomorfologiczny), Jezioro Hańcza(wodno-krajobrazowy), Jezioro Kalejty(krajobrazowy), Jezioro Kolno(ornitologiczny), Kozi Rynek(florystyczny), Kukle(krajobrazowy), Łempis(wodno-leśny), Mały Borek(florystyczny), Mechacz Wielki(florystyczny), Ostoja Bobrów Bartosze(faunistyczny), Ostoja Bobrów Marycha(faunistyczny), Perkuć(florystyczny), Pomorze(leśny),