Człowiek XXI wieku wobec podstawowych wartości Oświecenia.

Oświecenie to epoka, która objęła wszystkie dziedziny życia społeczno kulturalnego i poddała je kontroli „światła naturalnego”, czyli rozumu. Sama nazwa wywodzi się z prastarej metafory religijnej światła, światłości, która kojarzona była z przymiotami boskimi, takimi jak: dobro i mądrość, przeciwstawianie się ciemności i złu, czyli atrybutom szatana.
Mimo iż epokę oświecenia, a teraźniejszość dzieli tak długi okres czasu, prawie dwa wieki, to jednak dostrzec można wiele podobieństw między oświeceniem, a teraźniejszością.

Główną doktryną filozoficzną oświecenia był racjonalizm, który zapoczątkowany został jeszcze przez Kartezjusza. Uznawał on rozum jako jedyne narzędzie poznania świata oraz głosił przekonanie o sile i możliwościach rozumu i konieczności kierowania się nim w działaniach.
Śmiało można stwierdzić, że do dziś rozum uznawany jest za główne narzędzie poznania. Dziś, podobnie jak w XVIII i początkach XIX wieku, człowiek który nie jest wykształcony, nie jest poważany przez społeczeństwo. Chyba każdy zgodzi się ze stwierdzeniem, że nie ma granic umysłu ludzkiego. W okresie oświecenia ludzie odbywali pierwsze loty balonem, zaś dziś odbywają podróże międzyplanetarne i wysyłają sondy w najdalsze części układu słonecznego. Gdyby kiedyś ktoś powiedział, że ludzie będą mogli lądować na księżycu z pewnością zostałby wyśmiany. Dzisiaj z taką reakcją również spotykają się zbyt radykalne poglądy, do których społeczeństwo jeszcze nie dojrzało. Jednakże można zaobserwować rozwój umysłu ludzkiego. Jest on wykorzystywany wszędzie. Zarówno przy konstruowaniu nowinek technologicznych, jak i przy medytacji. Dzięki niemu człowiek wytwarza narzędzia potrzebne do dalszego poznawania otaczającego go świata, jednak gdyby nie rozum, narzędzia te nigdy by nie powstały. Poprzez medytację człowiek rozwija i poznaje samego siebie, zatem również tu narzędziem poznania staje się rozum ludzki.

Na rozumie oparty jest również jeden z głównych nurtów oświecenia – klasycyzm. Jest on gatunkiem antycznym, a odrodził się we Francji za czasów Ludwika XVI. Charakteryzowało go upodobanie do prostoty i motywów starożytnych. Powodem ponownego zainteresowania antykiem było odkrycie ruin Herkulanum i Pompei. Klasycyzmowi wyznaczano cele utylitarne, kładziono nacisk na zagadnienia społeczne. W architekturze nastąpił powrót do linii prostych, harmonii, symetrii, pustej, płaskiej powierzchni... Również dzisiaj można dostrzec tendencje klasyczne w sztuce oraz zainteresowanie antykiem, jednak nie jest już ono bardzo nasilone.

Kolejnymi wartymi wspomnienia kierunkami filozoficznym oświecenia są: sensualizm oraz empiryzm. Sensualizm zakładał, że źródłem poznania są wrażenia zmysłowe, zaś empiryzm, że metodą zdobywania wiedzy jest doświadczenie. Dzisiaj można śmiało potwierdzić te założenia, jednakże sądzę, że należałoby połączyć je z rozumem. Bo choćbyśmy wykonywali tę samą czynność tysiące razy, to nie zdobędziemy doświadczenia, ani nie poznamy prawdziwej wartości książki, którą właśnie przeczytaliśmy, bez udziału i pomocy rozumu, dlatego uważam, że owe trzy doktryny filozoficzne najskuteczniej przynoszą żądane efekty (czyli zdobywanie wiedzy) tylko, jeżeli zastosujemy je jednocześnie.
Spośród pozostałych kierunków filozoficznych warte wspomnienia, choć już nie tak ważne są: ateizm (pogląd odrzucający wiarę w Boga), deizm (odrzucenie idei bezpośredniego kierowania światem przez Boga, uważanego jedynie za stwórcę i prawodawcę), utylitaryzm (celem wszystkiego powinno być najwyższe szczęście największej części ludzi), humanitaryzm (poszanowanie życia i ludzi oraz pragnienie oszczędzenia im cierpień), wolterianizm (odrzucenie autorytetów) oraz libertynizm (źródło racjonalizmu oświeceniowego; skierowany przeciwko katolicko-feudalnemu ideałowi życia), których obecność również łatwo zauważyć w codziennym życiu. Chyba nie trzeba przytaczać dowodów na obecność ateizmu, deizmu oraz humanitaryzmu w naszym życiu. Cele utylitaryzmu pośrednio realizuje wprowadzony w większości krajów system demokratyczny / socjalistyczny. Jak widać wszystkie z tych kierunków filozoficznych znajdują odzwierciedlenie w naszym zachowaniu oraz zachowaniu ludzi nas otaczających.

Wyżej wspominałem o klasycyzmie, który był jednym, ale nie jedynym, obok sentymentalizmu oraz rokoka, prądem artystycznym oświecenia.
Sentymentalizm prezentował tendencje całkowicie odmienne od klasycznych. Związany był „powrotem do źródeł” i poszukiwaniu kontaktu z naturą. Utwory sentymentalne rozgrywały się na wsi, a ich bohaterami byli prości ludzie, jednak często o bardzo wyszukanych imionach. Często wyolbrzymiane były błahe sprawy, lecz ostatecznie utwór kończył się szczęśliwie.

Nietrudno dostrzec w dzisiejszym świecie tendencje sentymentalne. Obecne są one niemal wszędzie. Wielu ludzi wyprowadza się z miasta na wieś, aby zaznać spokoju, żyć w zgodzie z naturą, bo ludzie sami są częścią natury. Pozostałościami ówczesnych utworów sentymentalnych zaliczyć można dzisiejsze seriale wenezuelskie, czy meksykańskie. Stanowią one znakomitą karykaturę utworów sentymentalnych.
Styl – rokoko rozwinął się, podobnie jak klasycyzm we Francji, jednak za czasów panowania Ludwika XV. Wywarł on wpływ głównie na architekturę (rzeźbę, czy malarstwo). Budowano w tym stylu kościoły, wille, pałace i pawilony ogrodowe. Rokoko charakteryzowały wymyślne kształty, przytulność i drobiazgowe wykończenie. Nie trudno znaleźć dziś domostwo spełniające owe kryteria.

W okresie oświecenia powstało wiele szkół, zaczęto regularnie wydawać gazety, rozwijano system szkolnictwa, powstał Teatr Narodowy, Komisja Edukacji Narodowej oraz Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych. Innymi słowy nastąpił wielki, jak na owe czasy rozwój kulturalny. Dzisiaj nie jesteśmy sobie w stanie wyobrazić jak wyglądałoby nasze życie bez prasy, sztuki czy też szkół. Warto podkreślić, że oświecenie kojarzone jest jako epoka walki z ciemnotą i zacofaniem, która trwa do dziś(!).

Reasumując człowiek XXI wieku, wbrew pozorom ma bardzo wiele wspólnego z epoką oświecenia. To właśnie wtedy rozwinęło się wiele istniejących do dziś instytucji, nastąpił rozwój kulturalny i intelektualny państwa. Oświecenie dało początek wielu powielanym do dziś, z pewnymi poprawkami, wzorom które wydają się być uniwersalne i wykorzystane odpowiednio przynoszą sukces.
Prawdę mówiąc sam nie zdawałem sobie sprawy, jak wielu podobieństw można się tu doszukać, jeżeli by się tylko nad tym głębiej zastanowić, a przykłady na udowodnienie tych tez można by mnożyć i mnożyć...