Pedagogika personalistyczna - teoria wychowania

PERSONALIZM – (osobisty; persona – osoba) – kierunek rozważań wokół pojęć osoby, rozważań o naturze poznawczej. W centrum wartości dobro i rozwój osoby, jako nadrzędna zasada, której podporządkowane są wszystkie dobra realizowane przez człowieka.

Wychowanie wg personalizmu

W związku z personalistycznym ujęciem procesu wychowania człowieka, pojętego jako proces rozwoju osobowego, chcemy zwrócić uwagę na źródło tej działalności, a następnie postawić problem o jego istotę i specyfikę. Podstawową cechą człowieka jest jego ustawiczny rozwój. Zdaniem R. Guardiniego, właśnie ten fakt- otwarcie na ustawiczny rozwój- pozwala człowiekowi na coraz pełniejsze wyrażanie swojej istoty. Ten początek rozwoju tkwi w dążeniu do siebie lepszego. życie człowieka ustawicznie jest rozpostarte pomiędzy sobą aktualnym a sobą możliwym. Wpisuje się w ten rozwój podstawowe prawo preferowania, tego co lepsze, dążenia do siebie lepszego. Rodzi to w człowieku stan napięcia, który wyzwala ukierunkowany proces rozwoju z samego siebie, na co zwrócił uwagę J.J. Rousseau.
"wychowanie to sposoby i procesy, które w istocie ludzkiej pozwalają odnaleźć się w swoim człowieczeństwie".

Cele wychowania

Proces wychowania rozgrywa się w specyficznym napięciu, jakie powstaje między naturą a kulturą a także transcendencją. Człowiek jest istotą naturalną kulturalną i jednocześnie nadnaturalną i nad kulturalną (tzn. transcendującą naturę i kulturę). Według R. Gguardini " wraz z analizą procesu wychowania osoby, staje się ewidentne krok po kroku, jak proces rozwoju człowieka wyobcowuje się z oczywistości naturalnej, którego ranga jest podnoszona przez wewnętrzną wartość tego procesu i jak jego struktura staje się coraz bardziej pełna napięć, zagrożona, podległa zniszczeniu. W następstwie tego wszystkiego, coraz mniej możliwe staje się opisanie procesu wychowania za pomocą pojęć naturalistycznych i przy użyciu naturalnych kryteriów.

Stan doskonałości nie jest możliwy dla człowieka w jego egzystencji ziemskiej, ale jest możliwe stopniowe doskonalenie się człowieka. Taki wysiłek doskonalenia się prowadzi przez przyswojenie sobie cech osobowych, jak ujmował to E. Mounier- w procesie personalizacji. Doskonalenie się osoby dokonuje się na sposób doświadczenia intymnego, lecz przez nabywanie cech i sprawności, które zmierzają do stanowienia złożonego obrazu kultury w każdym człowieku. To zaś stopniowe przyswajanie sobie rzeczywistości tym bardziej uczestniczy w procesie personalizacji, im bardziej osoba staje się autonomiczną w dokonywaniu wolnych i spójnych wyborów.

Uzdolnić wychowanka do pójścia w kierunku personalizacji stanowi podstawowy cel wszystkich wysiłków wychowawczych. Istota wychowania nie spełnia się w przyjęciu określonych pojęć czy umiejętności, ani też nie można jej ograniczyć do przyswojenia sobie kultury, obyczajów, norm społ. lecz aktualizuje się ona w urzeczywistnianiu i aktualizowaniu się niepowtarzalnej struktury osoby ludzkiej. Podstawową wartością jest osoba ludzka, jej pełne integralne urzeczywistnienie się jako osoby, ale też następuje otwarcie się na nowe cele

Najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przyjęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju. Chodzi o takie ujmowanie wychowania, które zbliża je do procesu wzbudzenia osoby w wychowanku. Wychowanek nie jest uważany za rzecz do napełnienia jej czymkolwiek ani też nie jest on istotą do ćwiczenia (szkolenia) , lecz jest osobą, którą należy w nim wzbudzić. Jedynie jeśli się uznaje wartość osoby ludzkiej jako posiadacza wartości, można postępować w procesie rozwoju osobowego

Personalizm podkreśla oprócz wartości w wymiarze indywidualnym, także wartości wspólnotowego charakteru życia i wychowania, akcentując zwłaszcza problem dobra wspólnego. Dobro takie jest sumą dóbr indywidualnych ludzi, lecz stanowi nową i wyższa wartość. Personalizm uznaje wartość dobra wspólnego za podstawę życia społ. ale jednocześnie podkreśla, że nie może ono naruszać dobra człowieka jako osoby. Sensem życia społ. jest wszechstronny rozwój osoby ludzkiej, nad którą nie może być wyższych celów, z powodu których mogłaby być ona traktowana jako środek. Osoba jest zawsze celem.

W. STERN (personalizm krytyczny) 1871-1938
- Osoba to samookreślająca się jednorodna całość skierowana ku celowi,
- Rzecz jest biernym przedmiotem poddanym obcym celom,
- Samookreślenie osoby może być dwojakie:
- Samozachowanie
- Samorozwój

E. Mounier (1905-1950) personalizm polityczny
- Próbuje godzić personalizm z marksizmem,
- Stał się przeciwnikiem drobnomieszczaństwa, bo w domu miał złe doświadczenia,
- Postulował uwolnienie chrześcijaństwa, kryzysu cywil. Mieszczańskiej, kapitalizmu, liberalizmu,
- Szukał dialogu z marksizmem,
- Twórca filozofii personalistycznej, WSP. Filozof.,
- Osoba to jedyna rzeczywistość, która poznajemy i jednocześnie tworzymy od wewnątrz. Nigdy nie jest nam dana (to rzeczywista), ale jest obecna w człowieku,
- Osoba jest niepowtarzalna, nieuchwytna, jest tym, co w głębi człowieka, co w człowieku niepowtarzalne i dla niego tylko właściwe,
- To wyjątkowość sprawia, że nie jest możliwe do końca komunikowanie komuś treści duchowych,
- Życie człowieka możliwe we wspólnocie osób. To wspólnota na relacjach miłości. „Być tzn. kochać”
- Uważa, że poprzez miłość między osobami możliwy jest dialog. Miłość jeszcze nie przesyciła relacji ludzkich – życie osobowe staje się postulatem: Relacje międzyludzkie:
- Relacja osobowa – nacechowana miłością, dostrzeganie w człowieku osoby,
- Rzeczowa (dominacja w świecie, w której ludzie traktują się instrumentalnie, jako środki)

K. Wojtyła – „Osoba i czyn”, Miłość i odpowiedzialność”
- Wychowanie to twórczość o przedmiocie osobowym. W wychowaniu chodzi o to, aby człowiek stawał się bardziej człowiekiem, aby bardziej był a nie więcej miał
- Aby umiał bardziej być nie tylko z drugim, ale dla osoby, dla innych.
- Wychowanie ma pomagać w zrodzeniu się osoby, skutki wychowania są dziełem osoby.
- Wychowanie powinno stworzyć warunki, w których może się rozwijać wolność osoby
- W kształtowaniu osoby rola wychowania jest pomocnicza, ma on przybliżać wartości, które stanowią dorobek ludzki

Wychowawca wprowadza człowieka w świat wartości (triada –wolność, odpowiedzialność, miłość) Realizując te wartości człowiek osiąga godność osobową. Wychowawca uświadamia sobie swoją wolność, wychowawca powinien pomóc zrozumieć wychowanka, ze jest istotą wolną,
- W wychowaniu należy uczyć odpowiedzialności – odpowiedzialność za to jak postępuje.
- Kształtowanie sumienia. Sumienie to czynnik kontrolny – ocena własnego postępowania Np.: poczucie winy),
- Człowiek powinien być odpowiedzialny za swoje człowieczeństwo
- Miłość powinna być zasadą pedagogiczną.
- Istotą wychowania jest stawanie się osobą. Człowiek samo stanowi się, sam wychowuje.

Emmanuel Mounier 1 (1905-1950), który uważany jest za twórcę nowożytnego personalizmu
Dla Mouniera personalizm jest pewną perspektywę spojrzenia na problemy ludzkie w odpowiedzi na powstające totalitaryzmy. Nie powinien jednak stać się systemem, ani narzędziem politycznym. Personalizm w ogóle nie jest systemem, ale pewną perspektywą, metodą, zobowiązaniem. Jako perspektywa jest próbą osiągnięcia jedności rozbitej przez realizm duchowy i marksizm. W sferze metod chce człowieka skierować naprzód w historii i tworzyć historię, choć w szerszej perspektywie największe znaczenie ma trud ludzki. Jako zobowiązanie, personalizm wymaga zaangażowania.

Podsumowując

Pedagogika personalistyczna jest ważnym nurtem współ. refleksji pedagogicznej. Płaszczyznę odniesienia dla tego kierunku stanowi koncepcja świata i człowieka, która przyjmuje wzajemną zależność od siebie takich elementów, jak względny indeterminizm, wolność, transcendencja. Na płaszczyźnie epistemologicznej p. personalistyczna jawi się jako koncepcja wychowania oparta na teorii poznania, rozważającej różne stopnie poznania przy przyjęciu, jako zasady, podstawowej jednorodności poznania ludzkiego, zdolnego dociekać prawdy.

Refleksja teoretyczna w p. personalistycznej widzi jako swoje szczególne zadanie stanowienie czegoś w rodzaju świadomości krytycznej w odniesieniu do pedagogiki i wychowania. P. personalistyczna z tych racji wkracza do dyskusji pedagogicznych i to z jednej strony, aby bronić praw i godności osoby, z drugiej zaś strony aby zwrócić uwagę i pobudzać do czujności wobec różnych stwierdzeń, jakie pojawiają się w pedagogice i aby rozważać ich ciężar gotówkowy.

W ten sposób personalizm w pedagogice staje się owym "myśleniem walczącym", które swoje centrum ma w osobie, widzianej w wielorakich wymiarach, i starającym się w pedagogice lepiej rozumieć sam proces wychowania człowieka.
Jako formę syntezy, aby zapamiętać podstawowe stwierdzenia, możemy podać główne tezy pedagogiki personalistycznej:
- wychowanie jest rozumiane jako ważny czynnik wysiłku na rzecz promowania "universum personalnego" albo tez wspólnoty osób
- najwyższym celem wychowania jest uzdalnianie podmiotu (wychowanka) do przejęcia kierownictwa nad własnym procesem rozwoju
- pojmowanie wychowania jako "maieutyki osoby" (wzbudzenia osoby w wychowanku) wychowanek nie jest uważany za przedmiot czy rzecz do napełnienia jej czymkolwiek, nie jest też on istota do ćwiczenia (szkolenia) lecz jest osobą, którą należy w nim "wzbudzać"
- wychowanek jest pierwszym i podstawowym czynnikiem wychowania, wychowawca jest jedynie kooperatorem, współpracownikiem w tym dziele - w istocie popiera się dążenia jakie przejawiają się w ruchu tzw. nowych szkół, w których dostrzega się także błędy w postaci m.in. naturalistycznego redukcjonizmu i indywidualistycznego optymizmu pochodzenia liberalno- burżuazyjnego
- jako osoba wychowanek nie jest rzeczą ani rodziny, ani państwa i nikomu nie przyznaje się w tym zakresie hegemonii ze względu na jakiekolwiek aspekty
- stwierdza się istotna rangę i rolę szkoły, ukazując jej zadania obok innych instytucji wychowujących, podkreślany jest tu związek między nauczaniem a wychowaniem, poddaje się krytyce i odrzuca koncepcję "szkoły neutralnej"
- treścią nauczania szkolnego powinny być: "integralny humanizm" a więc nie tylko literacki lub artystyczny ale też techniczny i naukowy
- potwierdza się i broni wychowawczej funkcji rodziny, nie ukrywając także przejawów kryzysu, jaki dotyka rodzinę, oraz dostrzega się zagrożenia związane z autorytaryzmem, jaki może wystąpić w wych. rodzinnym
- podkreśla się respekt dla "tajemnicy dziecka" które staje się osobą, przy oddziaływaniu w tym procesie wielorakich bodźców pochodzących od różnych instytucji wychowawczych