Polityka zagraniczna Jagiellonów

Niniejsza praca historyczna traktuje o polityce zagranicznej Jagiellonów, tj. od roku 1386, kiedy to Władysław Jagiełło wstąpił na tron polski, do roku 1572, kiedy to umiera ostatni męski przedstawiciel dynastii Jagiellonów lub 1596 – rok śmierci Anny Jagiellonki.

Jagiellonowie - gałąź dynastii Giedyminowiczów, wywodząca się od Wielkiego Księcia Litewskiego i króla Polski Władysława II Jagiełły. Panowała w Polsce (1386-1572), na Litwie (1377-1572), w Czechach (1471-1526) i na Węgrzech (1440-1444 i 1490-1526). W szczytowym okresie skupiali pod swoim panowaniem obszar ponad 2 000 000 km², co czyniło ją jedną z najpotężniejszych dynastii w Europie. Przez cały czas swojego panowania rywalizowała o wpływy z monarchią Habsburgów. Za kontynuację Jagiellonów można uznać dynastię Wazów poprzez syna króla Szwecji Jana III Wazy i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta I Starego - Zygmunta III Wazę.

Ich panowanie w Polsce zostało zapoczątkowane przez ustalone na podstawie unii w Krewie małżeństwo Władysława Jagiełły z dziedziczką tronu polskiego Jadwigą Andegaweńską, koronowaną na króla Polski po śmierci Ludwika Węgierskiego, siostrzeńca Kazimierza III Wielkiego, który nie pozostawił męskich potomków. Okres ten to czas wielkich sukcesów militarnych (bitwa pod Grunwaldem, wojna trzynastoletnia), rozkwitu kulturalnego i gospodarczego kraju. Linia męska dynastii wymarła w 1572 r. (Zygmunt II August), linia żeńska w 1596 r. (Anna Jagiellonka).

WŁADYSŁAW II JAGIEŁŁO 1386-1434

"Wzrostu był mizernego, twarzy ściągłej, chudej, u brody nieco zwężonej. Głowę miał małą, prawie całkiem łysą, oczy czarne i małe, niestatecznego wejrzenia i ciągle biegające. Uszy duże, głos gruby, mowę prędką, kibić kształtną, lecz szczupłą, szyję długą."
(Jana Długosza Kanonika Krakowskiego Dziejów Polski ksiąg dwanaście)

Syn Olgierda Giedyminowicza, wnuk Giedymina. Założyciel dynastii Jagiellonów. ur. ok. 1351 (?), zm. 1 czerwca 1434 w Gródku - Wielki Książę Litewski w latach 1377-1381 i 1382-1401, król Polski w latach 1386-1434.

Stosunki z Zakonem Krzyżackim były jednym z najważniejszych problemów dominujących w polskiej polityce zagranicznej w XIV i XV wieku. Pokój wieczysty w Kaliszu w 1343 r. zaowocował w pokój w stosunkach między tymi państwami. Został on jednak podyktowany przez Zakon, który dominował nad Polską.

Jako sojusz antykrzyżacki było odczytane zawarcie unii z Litwą. W 1382 roku Zakon zajął część Litwy – Żmudź, co zostało potwierdzone traktatem pokojowym, jednak ani ludność litewska, ani Władysław Jagiełło nie pogodzili się z tym faktem. Dodatkowo, napiętą sytuację wzmagały powstania na Żmudzi, które były wspierane sekretnie przez Jagiełłę oraz polsko – krzyżackie zatargi pograniczne. Obie strony przygotowywały się do starcia, jednak najważniejszym momentem było objęcie statusu mistrza zakonu przez Ulricha von Jungingen, zwolennika ostrej polityki wobec Polski. Próby rozerwania sojuszu Polski i Litwy spełzły na niczym, dlatego też w 1409 r. Krzyżacy zdecydowali się zająć ziemię dobrzyńską (którą Polska niedawno zdołała wykupić dzięki opodatkowaniu się szlachty), prowadzili oni także intensywną antypolską kampanię propagandową, akcentując chrystianizacyjny wątek stosunków z Litwą. Warto również wspomnieć, że wcześniej na Żmudzi wybuchło powstanie poparte przez wielkiego księcia litewskiego Witolda, przez co Krzyżacy uzyskali niejako pretekst do ataku.

Wielka Wojna obfitowała w wiele bitew i potyczek, jednak najważniejszą i najbardziej znaną była bitwa rozegrana 15 lipca 1410 r. na polach pod Grunwaldem, była to również jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy (pod względem liczby uczestników), w której siły stanowiły Zakon Krzyżacki (ok. 21 tys.), pod dowództwem wielkiego mistrza Ulricha von Jungingena, a połączonymi siłami polskimi, litewsko-ruskimi i posiłkowymi oddziałami czeskimi, mołdawskimi oraz smoleńskimi, pod dowództwem króla Władysława II Jagiełły, liczącymi w sumie ponad 34 tysiące żołnierzy. Z tej liczby tylko rycerstwo polskie dorównywało w pewnym stopniu uzbrojeniem i wyszkoleniem ciężkiemu rycerstwu krzyżackiemu reprezentującemu najwyższy poziom europejski. Wynik bitwy miał zasadniczy wpływ na stosunki polityczne w ówczesnej Europie. Nie tylko ostatecznie załamał potęgę Zakonu, ale również wyniósł dynastię jagiellońską do rangi najważniejszych na kontynencie. Według niektórych badaczy (np. Stefan M. Kuczyński, Paweł Jasienica) – fenomenalny i dość niespodziewany generalny sukces odniesiony głównie siłami polskimi, spowodował poważny kryzys w stosunkach polsko-litewskich i zadecydował o kunktatorskiej postawie króla, który obawiając się nazbyt mocnego wzrostu znaczenia Polski w unii, która była stroną silniejszą, opóźnił pościg za niedobitkami wojsk krzyżackich i ostatecznie nie zdobył osłabionego Malborka. Po bitwie natomiast nastąpił powolny upadek znaczenia zagranicznych wojsk zaciężnych (wielu zaproszonych przez Zakon znamienitych rycerzy z Europy Zachodniej widząc dysproporcję sił i przeczuwając klęskę nie przyjechało na pole bitwy); rzeczą bez precedensu był natomiast wspaniałomyślny gest króla, który kazał odnaleźć zwłoki wielkiego mistrza Ulricha von Jungingen i co ważniejszych braci oraz odesłać je z honorami do Malborka. Trofeami wojennymi było przede wszystkim 51 chorągwi krzyżackich (część z nich została przyznana księciu Witoldowi, te które trafiły do wawelskiej katedry zostały w roku 1797 wywiezione przez Austriaków do Wiednia i ślad po nich zaginął), dwa słynne nagie miecze ofiarowane Jagielle przez Krzyżaków (przechowywane były w wawelskim skarbcu, później trafiły do kolekcji Izabeli Czartoryskiej w Puławach lecz w 1853 zostały wywiezione do Rosji i ślad po nich zaginął).

1 lutego1411 zawarto I Pokój Toruński, ustalono m.in., że ziemie, miasta i zamki zdobyte przez obie strony wrócą pod poprzednią władzę. Zakon krzyżacki zrezygnował ze Żmudzi na okres życia Władysława Jagiełły i Witolda, Mazowsze odzyskało Zawkrze, a Polska ziemię dobrzyńską. Toruń, po pięciomiesięcznej przynależności do Polski, na mocy traktatu przeszedł ponownie pod panowanie Krzyżaków, podobnie jak cała ziemia chełmińska. Obie strony postanowiły też, że kupcy obu państw mogą swobodnie i bez przeszkód, wg dawnych zwyczajów, używać dróg wodnych i lądowych.

Uroczystego zaprzysiężenia i opieczętowania traktatu dokonał Władysław Jagiełło i Witold ze strony polskiej i litewskiej, a następnie wielki mistrz zakonu krzyżackiego Heinrich V von Plauen. Do wymiany w pełni opieczętowanych dokumentów pokoju doszło ostatecznie w maju 1411 roku w Złotorii. Traktat nie doprowadził do trwałego pokoju między państwem krzyżackim a królestwem polsko-litewskim. Już w 1414 r. rozgorzały walki. Jagiełło miał otrzymać 100 tysięcy kop groszy odszkodowania.

WŁADYSŁAW III WARNEŃCZYK 1434-1444

"Był król Władysław urody średniej, czarnych włosów i oczu, wdzięczny na wejrzeniu, śniadej płci i oblicza."
(Kronika wszystkiego świata Bielskiego) ur. 31 października 1424 w Krakowie, zm. 10 listopada 1444 w Warnie - król Polski od roku 1434 i król Węgier jako Ulszló I od 1440, starszy syn Władysława Jagiełły i Zofii Holszańskiej. Na tronie Litwy Władysław nie zasiadł, księciem litewskim obwołano jego młodszego brata, Kazimierza Jagiellończyka. Ponieważ w chwili wstąpienia na tron miał zaledwie 10 lat, więc przez kilka lat w jego imieniu rządy sprawowała Rada Opiekuńcza i regent, którym był kardynał Zbigniew Oleśnicki.

W 1435 roku wybuchła wojna polsko-krzyżacka, którą zakończył pokój w Brześciu Kujawskim. W 1440 r., po wygaśnięciu panującej w Czechach i na Węgrzech dynastii Luksemburgów, Władysław III został także królem Węgier, liczących bardzo na pomoc Polski w obronie przed zagrażającym im bezpośrednio pochodem islamskiej Turcji. W tym samym roku opuścił Polskę i wyruszył na Węgry, a nieobecnego króla zastąpili dwaj namiestnicy, którzy wkrótce popadli w konflikt, co sprawiło, że państwu groził poważny kryzys.

Przez pierwsze dwa lata pobytu na Węgrzech Władysław III musiał rywalizować z Elżbietą - wdową po zmarłym władcy czeskim i węgierskim, Albrechcie II, która chciała osadzić na tronie swego nowonarodzonego syna, Władysława Pogrobowca. Zwaśnione strony pogodził papież Eugeniusz IV, który również przedstawił Władysławowi III plan powstrzymania potęgi tureckiej. Faktycznie Władysław III podjął w 1443 r. zbrojną wyprawę przeciwko Turcji, zakończoną zwycięstwem i 10-letnim rozejmem w Segedynie. Jednak za usilną namową legata papieskiego Juliana Cesariniego, zapewnił on pomoc floty burgundzkiej, która okazała się obietnicą bez pokrycia, dwudziestoletni król zerwał rozejm, po czym w 1444 r. poprowadził przeciw Turcji źle przygotowaną krucjatę chrześcijańską, złożoną z ok. 25 tys. wojsk węgiersko-polsko-wołoskich. Papiestwu udało się pozyskać również Wenecjan do wspólnej walki przeciw niewiernym. Niestety Wenecjanie zawiedli i do decydującej bitwy doszło bez ich udziału, król dowiedziawszy się o tym chciał zawrócić swoje wojsko, lecz Turcy odcięli odwrót. Wojska węgierskie wspierały oddziały z Polski, niestety rozgromione przez Turków. Król zginął 10 listopada (stąd przydomek Warneńczyk), a przez Bułgarów jest uznawany za bohatera. Głowę polskiego króla sułtan turecki przechowywał potem, jako trofeum wojenne, w garnku z miodem przez wiele lat. Nigdy nie odnaleziono ciała monarchy, dlatego szerzyły się opowieści o jego bohaterstwie i cudownym ocaleniu, które spowodowały zwlekanie z koronacją Kazimierza Jagiellończyka.

KAZIMIERZ IV JAGIELLOŃCZYK 1447-1492

"Był zaś król Kazimierz wysokiego wzrostu; od przodu głosy do jej szczytu całkiem łysy; o twarzy podłużnej i chudej; mówił sepleniąc; od wczesnego dzieciństwa do starości życia zawsze myśliwy i ptasznik."
(Chronica Polonorum Macieja Miechowity)
ur. 30 listopada 1427 w Krakowie, zm. 7 czerwca 1492 w Grodnie – Wielki Książę Litewski od 1440-1492, król Polski w latach 1447-1492.

W 1447 r., po trwającym 3 lata bezkrólewiu, na tron polski wstąpił dotychczasowy wielki książę litewski Kazimierz. Polska znajdowała się w korzystnej sytuacji międzynarodowej. Czesi i Węgrzy uwikłani byli w spory dynastyczne. Zakon Krzyżacki nie zagrażał Polsce.

W 1448 r. Zawarto traktat z Moskwą. Do roku 1454 trwały liczne konflikty wewnętrzne, głównie z kardynałem Oleśnickim.

W 1454 r. Kazimierz poślubił Elżbietę Habsburżankę ("matkę królów"). Podczas uroczystości zaślubin 10 lutego1454 r. delegacja miast pruskich pod przewodnictwem Jana Bażyńskiego złożyła petycję do króla polskiego o objęcie zwierzchnictwa nad Prusami. Nota ta została ułożona przez powstały w 1440 r. Związek Pruski mający na celu obronę interesów stanów pruskich przed samowolą Krzyżaków. W 1453 r. został potępiony przez cesarza Fryderyka III i ekskomunikowany przez papieża Kaliksta III. 06.03.1454 r. kancelaria królewska oficjalnie wypowiedziała wojnę Zakonowi, wystawiając dokument potwierdzający inkorporację Prus do Polski. Toruń, Elbląg i Królewiec złożyły królowi polskiemu przysięgę wierności. Pierwsze starcie nastąpiło 18 września 1454 r. pod Chojnicami. Polacy posiadający dwukrotną przewagę ponieśli całkowitą klęskę. Król musiał uciekać z pola walki. Ofensywa krzyżacka sięgnęła w głąb Wielkopolski. Powstrzymana została dopiero pod Opokami. Do końca 1455 r. Krzyżacy odzyskali większość ziem. Polacy zmuszeni zostali do przyjęcia pośrednictwa elektora brandenburskiego Fryderyka II. Rozmowy w Pieniążkowicach zakończyły się niepowodzeniem. Krzyżacy licząc na pomoc Czech i Danii przystąpili do walki. W 1456 r. flota gdańska odniosła zwycięstwo nad połączonymi siłami krzyżackimi i duńskimi koło wyspy Bornholm. Z rąk wojsk najemnych wykupione zostały Malbork, Tczew i Iława. W 1457 r. Kazimierz Jagiellończyk wjechał do stolicy państwa zakonnego. Wyczerpane walką strony podpisały rozejm w Prabutach, trwający od X 1458 do VII 1459 r. Podjęto również rozmowy w Chełmie, zakończone fiaskiem pomimo nacisków papieża. Po niepowodzeniach w roku 1460 król rozpuścił pospolite ruszenie i zaciągną wojska najemne. Dzięki temu posunięciu Piotr Dunin odniósł zwycięstwo pod Świeciem 17.09.1462 r. Na prośbę Krzyżaków pośrednikiem w rozmowach pokojowych został król czeski Jerzy z Podiebradu. Sprzyjał on Polakom. Podczas zjazdu w Głogowie zrzekł się praw do księstw nadgranicznych i zawarł sojusz z Polską. W tej sytuacji Kazimierz zerwał negocjacje z Zakonem. W roku 1463 flota polska odniosła dwa znaczne zwycięstwa koło Elbląga i na Zalewie Wiślanym. W 1464r. Polacy zdobyli Gniew Puck i Działdowo. W 1465 r. padły Chojnice i Zakon znalazł się w beznadziejnej sytuacji. W celu zakończenia wojny przybył do Polski wysłannik papieski Rudolf z Rudesheim. Trwającą 13 lat wojnę zakończył pokój w Toruniu, podpisany 19.10.1466 r.). Na jego mocy pod panowanie króla polskiego Prusy Królewskie (ziemia michałowska, Pomorze Gdańskie, Żuławy z Malborkiem, Elbląg, Tolkmicko i Dzierzgoń) oraz biskupstwo warmińskie. Z pozostałych ziem państwa krzyżackiego utworzono lenno polskie ze stolicą w Królewcu. Pierwszy hołd lenny złożył 19.10.1466r. Ludwik von Erlichshausen. Pokój nie określał dokładnie stopnia zależności Zakonu od Polski. Dzięki niemu Polska uzyskała dostęp do Bałtyku, co otworzyło nowe możliwości przed polską gospodarką. Wojna 13-letnia była okresem szczególnej aktywności polskiej dyplomacji. Wyprawiono wtedy 61 poselstw. Głównym celem tych zabiegów było pozyskanie opinii europejskiej.

W roku 1471 zmarł Jerzy z Podiebradu. Czeski sejm elekcyjny w Kutnej Horze obrał następcą syna Kazimierza Jagiellończyka - Władysława. O koronę czeską ubiegał się również popierany przez katolików i papieża władca Węgier Maciej Korwin. Kazimierz udzielił zbrojnego poparcia synowi. Toczona ze zmiennym powodzeniem wojna zakończyła się w 1479 r., pokojem w Ołomuńcu. Korwin zrzekał się korony czeskiej. Zaangażowanie Polski w konflikt z Zakonem i Korwinem wykorzystał książę moskiewski Iwan III. Zhołdował Nowogród Wielki (1471) i zawarł sojusz z Mołdawią (1482) wymierzony przeciwko Polsce. Dokonał kilku najazdów na ziemie litewskie. Król polski starał się zorganizować dywersyjny atak Złotej Ordy. Nie przyniosło to jednak efektów. W 1482 r. Tatarzy krymscy uderzyli na Kijowszczyznę. Atak Polaków na Moskwę został uniemożliwiony przez sprzymierzenie się Iwana z Korwinem. Pojawiło się również nowe zagrożenie.

W 1484 r. Turcy przekroczyli Dunaj i zajęli dwie czarnomorskie twierdze: Białogród i Kilię, odcinając Polskę i Litwę od handlu czarnomorskiego. Sejm piotrkowski uchwalił powszechny pobór i w VI 1485 r. król na czele 20 - tysięcznej armii ruszył do Mołdawii. Nie zdobył utraconych portów. Uzależnił ponownie Mołdawię. Próbował utworzyć ligę antyturecką. Wysyłał poselstwa do Wiednia i Wenecji. Nie przyniosło to oczekiwanych rezultatów. W tej sytuacji do Mołdawii ruszyła kolejna ekspedycja pod wodzą Jana Olbrachta. Po drodze rozbiła znaczne siły tatarskie. Zmusiło to Turcję do podpisania dwuletniego rozejmu w 1489 r. W 1490 r. zmarł Maciej Korwin. Możnowładcy węgierscy chcieli oddać tron Władysławowi - królowi Czech. Kazimierz wolał elekcję Jana Olbrachta. W wyniku wojny przeforsowana została decyzja Węgrów. W 1491 r. Władysław został królem Węgier.

Ostatni rok życia Kazimierz Jagiellończyk spędził na przygotowaniach do wojny z Moskwą. Umarł 07.06.1492 r.

JAN I OLBRACHT 1492-1501

"Był wysokiego wzrostu, oczu piwnych, na twarzy z pewnym wyrzutem i wysiękiem. Tęgi, kościsty i silny, około piersi, rąk i nóg gęstszym, na głowie rzadkim włosem okryty. W ruchach szybki..."
(Chronica Polonorum Macieja Miechowity)

ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu – syn Kazimierza Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki z Habsburgów, której zawdzięczał prawdopodobnie drugie imię - Olbracht, chciała ona uczcić pamięć swego ojca, władcy Niemiec, Czech i Węgier, Albrechta II, 1492-1501 król polski, 1491-1498 książę głogowski.


Jan Olbracht rozpoczął rządy od podpisania układu o przyjaźni z bratem - Władysławem. Za jego panowania Litwa uzyskała znaczną swobodę pod władaniem Aleksandra. Na nią spadł główny ciężar zmagań z Moskwą.

W 1495r. Jan Olbracht wykorzystał śmierć księcia Janusza II i przyłączył do Korony Płock. 21 września 1495r. za 80 tys. zł. węgierskich kupił księstwo oświęcimskie.

Głównym celem polityki Olbrachta było zahamowanie wzrostu potęgi Habsburgów i obrona przed Turcją. W 1487 r. ruszyła wielka wyprawa do Mołdawii (50 tys. rycerzy). W wyniku zdrady hospodara Stefana poniosła ona klęskę. Walki z Turcją zakończył rozejm w 1500r. W 1499 r. Władysław odebrał Polsce Głogów i część Śląska.

ALEKSANDER I JAGIELLOŃCZYK 1501-1506

"Miał tedy Aleksander wzrost średni, twarz pociągłą, włosy przyczerniejsze, plecy rozrosłe, siłę dużą ale zaś dowcip przytępniejszy i dlategoż był milczącym."
(Kronika Polska Marcina Kromera
Biskupa Warmińskiego Ksiąg XXX) ur. 5 sierpnia 1461 w Krakowie, zm. 19 sierpnia 1506 w Wilnie - od 20 lipca 1492 r. wielki książę litewski, od 1501 r. Król Polski.

Aleksander Jagiellończyk większą część swoich rządów spędził na Litwie, która była zamieszana w spory z Moskwą zakończone rozejmem w 1503 r. (Litwa utraciła 1 ziem ruskich). W 1502 r. przedłużył rozejm z Turcją. Nie zdołał zmusić Fryderyka Saskiego (mistrza krzyżackiego) do złożenia hołdu. Powierzenie rządów państwem senatowi doprowadziło Polskę do ruiny finansowej i niemocy militarnej. Wykorzystał to hospodar mołdawski Stefan, zajmując na krótko Pokucie. Aleksander był przeciwny ściślejszemu związkowi Litwy z Polską. Nie dopuścił do zatwierdzenia unii mielnickiej. Za jego panowania utwierdzona została dominująca pozycja szlachty. Stało się to dzięki wydaniu przywileju Nihil novi. Jeden z jego artykułów mówił: "Odtąd na potomne czasy nic nowego stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich".

Królowi nie udało się podpisać pokoju z nowym władcą Moskwy Wasylem III. Latem 1506 r. czambuły tatarskie pod wodzą synów Mengli - Gireja, Beti i Burasza uderzyły na Kijowszczyznę, Podole, Wołyń i Ruś Czerwoną. Wojska litewskie pod wodzą kniazia Glińskiego rozbiły główne siły tatarskie w bitwie pod Kleckiem 06.08.1506 r. Aleksander Jagiellończyk zmarł 20.08.1506 r. w Wilnie.

ZYGMUNT I STARY 1506-1548

"Włosy miał ciemne, duże brwi, groźne wejrzenie, policzki zabarwione naturalnym rumieńcem; cała postawa wzbudzała szacunek, a roztropna natura nie pominęła niczego, co się łączyło z pełnią ludzkiej urody."
(Księga o czasach króla Zygmunta Decjusza)

ur. 1 stycznia 1467 w Kozienicach , zm. 1 kwietnia 1548 w Krakowie - od 1506 król polski i wielki książę litewski. Przedostatni z dynastii Jagiellonów.

Zygmunt Stary jako nowy władca postanowił wykorzystać zamieszanie w Moskwie, które powstało w skutek śmierci Iwana III. Zawarł sojusz z chanem krymskim i kazańskim. Wysłał do Moskwy poselstwo z żądaniem zwrotu zagarniętych ziem. Następca Iwana – Wasal III odrzucił wszystkie propozycje i w 1507 r. rozpoczął działania wojenne. Za sprawą Wasyla na Litwie wybuchł bunt kniazia Glińskiego. Stłumienie rebelii umożliwiło podpisanie w 1508 r. "pokoju wieczystego", zachowując dotychczasowy stan posiadania.

Po wschodnich terenach Korony, od roku 1506, grasowały oddziały mołdawskie. W 1509 r. hospodar mołdawski Bogdan zawarł sojusz z Tatarami krymskimi. Zajął Pokucie i ruszył na Kamieniec Podolski. Polacy pod wodzą hetmana Mikołaja Kamienieckiego zmusili Bogdana do kapitulacji 23 stycznia 1510 r. Pokój był dla Polski niekorzystny. Uznana została zwierzchność Węgier nad Mołdawią.

Od roku 1509 papież zabiegał o utworzenie ligi antytureckiej. Zygmunt nie dał się do niej wciągnąć i w 1510 r. odnowił rozejm z Turcją. Reakcją Stolicy Apostolskiej było zakazanie Krzyżakom jakichkolwiek ustępstw w stosunku do Polski.

W 1510 r. siostrzeniec króla Zygmunta - Albrecht Hohenzolern został wielkim mistrzem. Król polski jego wybór zatwierdził dopiero w 1511 r. Albrecht prowadził politykę wrogą Polsce. Zawarł porozumienie z Wasylem III i cesarzem Maksymilianem. Polacy szukali sojuszników na Węgrzech (ród Zapolyów) i na Krymie. Tatarzy rozpoczęli najazdy na Moskwę. W odpowiedzi na to Wasyl III wkroczył na Smoleńszczyznę. Nie zdołał zdobyć Smoleńska i rozpoczął rozmowy pokojowe. Działania wojenne wznowiono w 1514 r. Po dwóch miesiącach oblężenia upadł Smoleńsk, a po nim Mścisław, Kryczów i Dubrowa. Pomimo wspaniałego zwycięstwa odniesionego pod Orszą (08.09.1514 r.), Polacy nie zdołali odzyskać utraconych ziem.

Zorganizowano zjazd w Wiedniu(VII 1515r.), któremu przyświecał cel podjęcia rozmów z Habsburgami Uczestniczyli w nim Zygmunt, Władysław i cesarz Maksymilian. Król polski zgodził się na podwójne małżeństwo wnuków cesarskich z dziećmi Władysława. W razie bezpotomnej śmierci króla Czech i Węgier przekreślało to dziedzictwo jagiellońskie w tych państwach. Maksymilian zatwierdził pokój toruński, wycofał się z układów z Wasylem III, zrzekł się praw do Gdańska i Elbląga. Zobowiązał się również do pośrednictwa w sporze polsko - krzyżackim. Układy w Wiedniu utrwaliły wpływy Habsburgów w Czechach i na Węgrzech. W roku 1516 zmarł Władysław II. Korona przypadła jego niepełnoletniemu synowi Ludwikowi. Pod wpływem Habsburgów Zygmunt poślubił Bonę Sforza (1518 r.).

W marcu 1517 r. zawarty został sojusz krzyżacko - moskiewski. Do ataku na Polskę nie doszło z powodu kłopotów finansowych Zakonu. W 1519r. nowy cesarz Karol V poparł agresywną politykę Krzyżaków. Dopiero wtedy wybuchła wojna. Wojska polskie zajęły Kwidzyn i Holąd. W 1521r. podjęto w Toruniu rozmowy pokojowe. Po porozumieniu Wasyla III z Polską Krzyżacy zmuszeni byli do podpisania rozejmu. Nie mogąc znaleźć sojuszników Albrecht zaproponował Zygmuntowi sekularyzację Prus. Ostatecznie 8 kwietnia 1525r. podpisano w Krakowie traktat na mocy, którego Albrecht dokonał sekularyzacji państwa pruskiego i otrzymał tytuł księcia w Prusach i lennika Polski. Księstwo pruskie stało się jego dziedziczną własnością. Praw do dziedziczenia pozbawieni zostali elektorzy brandenburscy. 10 kwietnia 1525 r. na krakowskim rynku Albrecht złożył hołd lenny Zygmuntowi. W czasie składania hołdu Albrechtowi towarzyszyła delegacja stanów pruskich. Odebrał z rąk króla proporzec z herbem Prus Książęcych jako symbolem lenna. Oznakę zależności od króla i Korony, którą symbolizowała umieszczona na piersi czarnego pruskiego orła litera S (Sigismundus) oraz korona na jego szyi.

W latach 1526 - 1529 do Polski zostało przyłączone Mazowsze. W 1526 r. w bitwie pod Mohaczem bezpotomnie zginął Ludwik Jagiellończyk. Dynastia bezpowrotnie utraciła Czechy i Węgry. W roku 1533 zawarto pokój wieczysty z Turcją.

3 grudnia 1533 r. zmarł Wasyl III. Wybuchła II wojna polsko-rosyjska, która miała miejsce w latach 1534-1537, pomiędzy Polską, wspieraną przez Wielkie Księstwo Litewskie a Wielkim Księstwem Moskiewskim. 12 stycznia 1537 przybyło do Moskwy poselstwo litewskie. 18 lutego podpisano pokój na 5 lat. Na jego mocy Litwa utrzymała tylko zdobyty Homel, a Rosja Siebież i Zawłocze. Pokój ten przedłużono w 1542 na 7 lat, także w 1549.

ZYGMUNT II AUGUST 1548-1572

"Jest miernego wzrostu, bardzo szczupły i chudy, czarno zarasta, ma brodę rzadką, płeć śniadą, i nie zdaje się być bardzo silnej, ale raczej delikatnej konstytucji, i dlatego nie może wytrzymać wielkich trudów i niewczasów życia, i często cierpi na podagrę."
(relacja nuncjusza Juliusza Ruggieri'ego)

ur. 1 sierpnia 1520 w Krakowie, zm. 7 lipca 1572 w Knyszynie – od 1529 wielki książę litewski, od 1548 król Polski, od 1569 władca zjednoczonego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów.

Najważniejszym celem polityki nowego króla, czyli Zygmunta Augusta było podporządkowanie Inflant.

Demonstracja siły zmusiła wielkiego mistrza Gotarda Kettlera do zawarcia sojuszu przeciw Moskwie. W 1559 r. oddał swoje ziemie pod opiekę Zygmunta, a w 1561 r. stał się lennikiem polskim utrzymując we władaniu Kurlandię i Semigalię. Wobec zbliżającej się wojny z Moskwą Zygmunt musiał zgodzić się na przeniesienie praw dziedzicznych w Prusach na brandenburską linię rodu. W 1563 r. Polacy utracili Połock na rzecz Moskwy. Zwycięstwa Polaków w 1565 r. zmusiły Iwana III do podpisania dwuletniego rozejmu. Działania wojenne zostały wznowione w 1567 r. Po stronie Polski walczyła również Szwecja. Armia polska dotarła do Radoszkowic i rozpoczęła debaty nad unią z Litwą. W 1569 r. zdobyta została Uła i Izborsk. Zmusiło to Iwana III (koronowanego już na cara) do podpisania trzyletniego rozejmu w 1570 r. Kongres w Szczecinie zwołany w 1570 r. z udziałem Danii, Szwecji, Polski, Francji i Lubeki zakończył pierwszą wojnę północną. W walce o Dominium Maris Baltici Polska odniosła znaczne korzyści. Uznała jednak zwierzchność cesarza nad Inflantami.

Panowanie Zygmunta Augusta cechowały bardzo dobre stosunki z Turcją. Nie dał się on wciągnąć do koalicji antytureckiej formowanej przez papieża. Zawierał nawet liczne sojusze z Tatarami.
Niewątpliwie największym sukcesem Zygmunta była całkowita integracja Litwy z Polską. Zygmunt August nie mając już nadziei na narodziny nastepcy, stał się gorącym rzecznikiem przekształcenia unii personalnej w realną. Bezpotomna śmierć ostatniego Jagiellona mogła, bowiem doprowadzić do osłabienia zarówno Litwy jak i Korony. Stronnictwo egzekucyjne zmierzało do wcielenia ziem Wielkiego Księstwa do Korony. Tego warunku nie była w stanie przyjąć Litwa, aczkolwiek część szlachty litewskiej zdecydowanie popierała plany zacieśnienia unii. Od kilkunastu lat Litwa przezywała przemiany cywilizacyjne przybliżające gospodarkę i ustrój księstwa do wzorca polskiego. W latach 1564-1565 nastąpiło pewne zrównanie różnych kategorii szlachty litewskiej, wprowadzono obok istniejącego już wcześniej podziału na województwa, powiaty, sejmiki powiatowe, zreformowano sądownictwo. Powstał też sejm litewski podobny strukturą do polskiego. Pod koniec 1568 r. odbyły się wspólne polsko-litewskie obrady sejmowe. Król Zygmunt August przelał wtedy swoje prawa dziedziczne na Koronę. Obrady były bardzo burzliwe. Po trzech miesiącach Litwini opuścili Lublin. Dla uzyskania ustępstw król wymusił inkorporację do Polski terenów Podlasia, Kijowa, Kijowszczyzny nadając szlachcie tych ziem przywileje szlachty polskiej. 1 lipca 1569 roku podpisano akt Unii Lubelskiej na mocy której Korona i Wielkie Księstwo Litewskie stworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Wspólny miał być razem obierany władca - król Polski będący jednocześnie wielkim księciem, sejm, moneta (ale bita oddzielnie), polityka zagraniczna i obronna. Każdy z dwóch uczestników unii zachowywał własne terytorium, odrębne prawo, sądownictwo w prawach, gwarantując wolność osiedlania się i nabywania dóbr w obu krajach. Unia Lubelska zakończyła trwający od 200 lat związek personalny Krakowa i Wilna. Rzeczpospolita stała się krajem wielonarodowym, przy czym szlachta litewska i ruska zaczęła się polonizować. Powierzchnia ziem włączonych do Polski w myśl postanowień unii była trzykrotnie większa od ziem rdzennej Polski. Znaczenie związku Polski z Litwą było ogromne. Powstała Rzeczpospolita Obojga Narodów - ogromne, silne, liczące się w Europie państwo. Nastąpił rozwój gospodarczy, kulturalny (zaznaczyły się wpływy kultury wschodniej). Niestety nieuniknione było wciągnięcie przez Litwę Polski w swoją politykę zagraniczną, czego efektem był udział Polaków w wojnach z Moskwą czy Tatarami. Udało się za to pokonać wspólnego wroga - Zakon Krzyżacki. Mimo licznych problemów, kłopotów związek polsko - litewski okazał się tworem bardzo trwałym.

Polityka Jagiellonów uczyniła Polskę mocarstwem na skalę europejską. Niestety unia z Litwą nie przyniosła Polsce samych korzyści. Władcy jagiellońscy koncentrowali się głównie na sprawach wschodnich. Wmieszali Polskę w wojny z Rosją, która zdobywając stopniowo przewagę doprowadziła do upadku Rzeczpospolitej w XVIII w. Jagiellonowie przywiązywali zbyt mało uwagi do zachodnich obszarów, będących niegdyś własnością Piastów. Nie zdołali odzyskać Śląska i zerwali wszelkie kontakty z Pomorzem Zachodnim. Nie udało im się utrzymać na tronie czeskim i węgierskim. Pozwolili na objęcie tych ziem we władanie Habsburgów. Mieszanie się w sprawy Mołdawii i Europy południowej uwikłało Polskę w liczne konflikty z Turcją. Błędem w polityce dwóch ostatnich Jagiellonów było zbyt łagodne traktowanie lenna pruskiego. Umożliwiło to powstanie w przyszłości silnego państwa, stanowiącego zagrożenie dla Polski.

Nie powinniśmy jednak zapominać, że to właśnie na epokę jagiellońską przypada okres największej potęgi Polski, z którą liczyły się wszystkie mocarstwa europejskie, i która była hegemonem w Europie środkowo - wschodniej.