Polityka zagraniczna ostatnich Jagiellonów

Zygmunt Stary

Gdy w 1506r. Zygmunt Stary wstąpił na tron, Polska była zagrożona ekspansywną polityką Rosji. Na płn. Zakon Krzyżacki usiłował zrzucić warunki II pokoju toruńskiego. Miasta pruskie były powoływane przez cesarza na sejm Rzeszy . Cesarzem rzymskim narodu niemieckiego był wtedy Maksymilian I Habsburg (1486 - 1519). Maksymilian usiłował stworzyć antypolską koalicję kusząc cara moskiewskiego obietnicą poparcia starań o koronę cesarską oraz podsycając nastroje niezadowolenia u mistrzów Zakonu Krzyżackiego. W 1513r. wielki mistrz Zakonu zawarł sojusz z Moskwą skierowany przeciwko Polsce. Księstwo moskiewskie rozpoczęło wojnę z Polską. Polacy odnieśli zwycięstwo w 1514 w bitwie pod Orszą, ale wcześniej utracili Smoleńsk. Wojna trwała w latach 1512-1522.

Aby rozerwać to zagrożenie w 1515 Zygmunt Stary spotkał się z Wł. Jagiellończykiem i Maksymilianem w Wiedniu, gdzie za cenę poważnych ustępstw cesarz obiecał nakłonić Zakon Krzyżacki do przestrzegania obowiązków lennych wobec króla polskiego. Zawarto układ mocą którego :
- w razie wygaśnięcia dynastii Jagiellonów tron czeski i węgierski miał przypaść Habsburgom,
- dzieci Wł. Jagiellończyka zawrą związki małżeńskie z wnukami Maksymiliana,
- w zamian za to Maksymilian wycofał się z popierania Moskwy i Zakonu krzyżackiego.

Zygmunt Stary usiłował przeciwdziałać rosnącym wpływom Habsburgów zawierając w 1524 r. sojusz polsko-francuski, który przekreślić miał układ wiedeński, ale wobec klęski Franciszka I pod Pawią (1525) pozostał martwą literą.

Na przebieg i rozwiązanie konfliktu polsko- krzyżackiego miały wpływ wydarzenia w Niemczech oraz w państwie krzyżackim. Albrecht przedstawił Zygmuntowi Staremu propozycję dokonania sekularyzacji ziem zakonnych. Miały się one stać świeckim księstwem protestanckim rządzonym przez Hohenzollernów. W kwietniu 1525 r. na krakowskim rynku Albrecht Hohenzollern, jako dziedziczny książe Prus, złożył Zygmuntowi Staremu hołd lenny. Albrecht jako lennik króla polskiego miał zasiadać w senacie polskim i miał otrzymywać pensję roczną od króla. W zamian on i jego następcy mieli obowiązek składania hołdu lennego i udzielania Polsce pomocy wojskowej.

Śmiertelny cios polityce dynastycznej Jagiellonów w Europie Środkowej zadała rok później (1526) śmierć króla Czech i Węgier Ludwika Jagiellończyka w bitwie z Turkami pod Mohaczem. W jej rezultacie Czechy i Śląsk zajęli Habsburgowie, zaś na Węgrzech o władzę rozpoczęli walkę Turcy, Habsburgowie i panowie węgierscy z Janem Zapolyą zięciem Zygmunta Starego na czele. Mimo nacisków swej żony, Bony Sforzy, Zygmunt nie zdecydował się jednak na interwencję w ten konflikt i w 1533 r. zawarł wieczysty pokój z Turcją (przedłużony w 1553 r). Walczył jednak o odnowienie wpływów polskich w Mołdawii i odzyskał Pokucie. W 1529 r. Zygmunt Stary dokonał inkorporacji Mazowsza do Korony (po śmierci tamtejszych władców).

Zygmunt August

Zygmunt II August ur. 1 lipca 1520r. w Krakowie. zm. 7 lipca 1572r. w Knyszynie. Jedyny żyjący syn króla Zygmunta I Starego. Był ostatnim królem z dynastii Jagiellonów. Od 1528r. przebywał w Wilnie, jako wielki książę Litwy i już w 1529 r. został koronowany na króla, choć władzę tę sprawował jego ojciec jeszcze przez 19lat.

W 1557 r. król zawarł traktat w Pozwolu z Zakonem Kawalerów Mieczowych, co wywołało najazd moskiewski na Inflanty, o które zabiegali też zresztą Szwedzi i Duńczycy. Podpisany w 1561 r. traktat wileński przewidywał podział Inflant na lenno polskie i dziedziczne księstwo kurlandzkie, które otrzymał - zrzuciwszy habit zakonny - ostatni mistrz zakonu Gotthard Kettler. W trakcie wojny o Inflanty Zygmunt August zdecydował się w 1563 r. na zawarcie w Piotrkowie układu, który - w przypadku wygaśnięcia linii Albrechta Hohenzollerna - przekazywał Prusy Książęce we władanie elektorom brandenburskim. Konflikt z Moskwą o Inflanty doprowadził do wybuchu pierwszej wojny północnej ze Szwecją (1563-70). Po wstąpieniu na tron szwedzki Jana III Wazy, męża Katarzyny Jagiellonki (1568), oba kraje zawarły sojusz. Wojnę zakończył pokój w Szczecinie utrzymujący status quo w Inflantach, a więc przyznających je Polsce. Nie obejmował on jednak Moskwy. W 1569r. doprowadził do zawarcia na sejmie w Lublinie unii realnej między Polską a Litwą. Król wcielił do Korony Podlasie, Wołyń, Podole i Kijowszczyznę. Akt unii ustanawiał wspólne dla Polski i Litwy władze: króla, sejm i senat. Wspólna miała być też polityka zagraniczna. W obu połączonych państwach wprowadzono jednolitą monetę. Odrębne pozostały: urzędy, skarb, wojsko i sądownictwo.