"Pan Tadeusz" jako epopeja narodowa

Pan Tadeusz jest epopeją nowożytną, jest to utwór epicki, wielowątkowy, wierszowany, którego tematem są dzieje postaci historycznych bądź legendarnych, ukazanych na tle ważnych, przełomowych wydarzeń dziejowych istotnych dla danej społeczności.

Epopeja ukształtowała się już w starożytności. Pierwszymi jej twórcami byli Homer (Iliada i Odyseja) oraz Wergiliusz (Eneida).

Epopeja starożytna:
- odwoływała się do mitów
- współistniały w niej dwie płaszczyzny dziejących się zdarzeń, boska i ludzka
- nadprzyrodzona motywacja zdarzeń
- szczegółowe opisy przedmiotów, sytuacji i osób
- poetycki styl wypowiedzi
- wszechwiedza i wszechobecność narratora, zachowującego dystans do przedstawionych wydarzeń
- liczne epizody
- porównania homeryckie

Pan Tadeusz posiada większość z tych cech, różni się jednak od klasycznej epopei. Ewolucja tego gatunku w okresie romantyzmu doprowadziła do całkowitego usunięcia świata nadprzyrodzonego. Bohaterami są przeciętni ludzie, pozbawieni boskich cech.

Pan Tadeusz posiada wiele cech zbliżających go do epopei homeryckiej:
- zaczyna się od inwokacji nawiązującej do starożytnej tradycji wzywania muzy, aby pomogła w stworzeniu dzieła. Mickiewicz zwraca się do Litwy i do Panny Św. Ostrobramskiej.
- akcja utworu rozgrywa się w ważnym dla narodu okresie dziejowym. Jest to wyprawa Napoleona na Rosję, od której powodzenia zależała niepodległość Polski.
- jest dokładnie scharakteryzowane tło historyczne i obyczajowe
- Mickiewicz troszczy się o realizm i szczegółowo przedstawia przedmioty, sytuacje i postacie
- ukazanie narodu polskiego w przełomowym okresie społecznym (odchodzi stary świat polski kontuszowej ustępując miejsca młodemu pokoleniu, myślącemu już innymi kategoriami)
- powolne wzbogacanie akcji różnymi wątkami, wplatanie licznych epizodów, opisów, często mające funkcje retardacyjne.
- szlachta jako zbiorowy bohater dzieła
- obecność wszechwiedzącego narratora, który obiektywnie opisuje świat przedstawiony i ma dystans wobec toczących się wypadków
- różnorodność stylów polegających na przeplataniu się patetyczności z realizmem, humorem i ironią
- wiersz trzynastozgłoskowy, charakterystyczny dla poezji epickiej
- cechy romantyczne Pana Tadeusza
- synkretyzm rodzajowy, połączenie epiki, liryki i dramatu (liryczna inwokacja, dramatyczna rozmowa w karczmie, czy narada w domu Maćka księdze VII, dramatyczna jest również spowiedź Jacka Soplicy)
- synkretyzm gatunkowy, polegający na wykorzystywaniu różnych gatunków literackich np.: gawędy szlacheckiej (opowieść Gerwazego o dziejach zamku Horeszków), romansu przygodowego (żywot Jacka Soplicy).