Przedstaw cechy charakterystyczne stawonogów

Stawonogi stanowią najliczniejszy w gatunki typ zwierząt na Ziemi. Ich przodkami były wieloszczety (typ: pierścienice). Dotychczas opisano ok. 1 500 000, a z każdym rokiem przybywa ich coraz więcej. Stawonogi zamieszkują wszystkie środowiska nadające się do życia od głębin morskich po szczyty gór, co jest możliwe dzięki ich licznym przystosowaniom ,fizjologicznym, biologicznym, anatomicznym jak i dużej rozrodczości. Wiele osobników ma zdolności do diapauzy, obniżenia poziomu metabolizmu, dzięki czemu mogą przetrwać niekorzystne warunki panujące w środowisku. Długość życia jest bardzo zróżnicowana, żyją one od kilkudziesięciu lat (kraby do 35 lat) do kilku dni. Stawonogi są przeważnie zwierzętami drobnymi, tylko nieliczna formy są duże, osiągające ok. 0,5 m długości (niektóre kopalne mierzą ok. 3 m).Stawonogi dzielimy na 3 gromady: SKORUPIAKI, OWADY i PAJĘCZAKI.
Skorupiaki. Gromada ta obejmuje 25 tysięcy gatunków. Podobnie jak owady składają się z głowy, tułowia i odwłoka. Niektóre skorupiaki mają głowę połączoną z tułowiem i pokryte są pancerzem. Homary i raki potrafią odskoczyć szybko do tyłu, uderzając odwłokiem. Pancerz skorupiaków nie rośnie. Co jakiś czas pancerz pęka i zwierzę wychodzi z niego jak z ciasnego ubrania. Na miejsce starego rośnie nowy. Taka zmiana nazywa się: linienie. Skorupiaki oddychają skrzelami, ponieważ żyją w wodzie.
Owady. Ciało owada składa się z trzech części: głowy, tułowia i odwłoka. Z tułowia wyrastają najczęściej dwie pary skrzydeł i trzy pary odnóży. Są również owady bezskrzydłe. Owady mają oczy proste, czyli przyoczka oraz złożone, to znaczy zbudowane z wielu małych oczek, z których każde odbija osobny obraz. Widzą więc one zupełnie inaczej niż my. Owad nie widzi dobrze kształtów, ale za to bardzo dobrze dostrzega ruch. Mucha, do której się zbliżymy, szybko ucieka właśnie dzięki temu sposobowi widzenia. Na głowie owady mają czułki, którymi wyszukują pożywienie i badają otoczenie. Aparaty gębowe owadów bardzo się różnią. Niektóre mają ssawki, inne języczki, którymi zlizują pokarm, jeszcze inne, jak na przykład komar - kłujące ssawki. Odżywiają się na różne sposoby: wypijają nektar z kwiatów jak motyle, zjadają resztki zbutwiałych liści, wysysają krew zwierząt, niszczą nasze zapasy, grasując po spichlerzach i kuchniach.
Owady oddychają tchawkami, czyli cienkimi rurkami przez które przepływa powietrze. Rozmnażają się, składając jaja, z których wylęgają się larwy, a z nich wyrastają dorosłe osobniki. Larwy motyli to gąsienice. Gąsienice to prawdziwe "maszyny do jedzenia". Zjadają liście w ogromnych ilościach, a potem otaczają się kokonem i stają się poczwarką. Z poczwarki pewnego dnia wychodzi piękny motyl z kolorowymi skrzydłami. Wśród owadów zdarzają się pięknie ubarwione żuki, ale i szare niepozorne muszki owocowe. Co roku uczeni odkrywają wiele nowych gatunków owadów. Znamy ich już ponad milion!
Pajęczaki.Wszyscy boją się pająków i skorpionów! Budzą nasz strach, bo są jadowite, mają wiele nóg i szybko się ruszają. Nie możemy zapominać, że są pożyteczne, bo żywią się larwami i owadami, które niszczą uprawy roślin. Pająki robią pajęczyny, wysnuwając lepkie nici i łapią w nie owady, którymi się żywią, zabijając je śmiercionośnym jadem. Kleszcze i roztocza to też pajęczaki. Roztocza wyrządzają nam duże szkody, niszcząc rośliny uprawne. Kleszcze są bardzo niebezpieczne dla zwierząt i ludzi, ponieważ wgryzają się w skórę, wypijając krew i przenoszą groźne zarazki.
Ciało stawonogów jest segmentowane, na każdym segmencie występują odnóża członowane ze stawami łączącymi poszczególne człony. Odnóża mogą być przekształcone bądź ulegają rozmaitym modyfikacjom, np. odnóża głowowe mogą być narządami gębowymi o budowie przystosowanej do pobierania określonego pożywienia lub narządami zmysłów. Pozostałe odnóża mogą pełnić rolę narządów ruchu, oddechowych, kopulacyjnych i inne.
Obecność szkieletu zewnętrznego ogranicza możliwość wzrostu stawonogów, który ma miejsce wyłącznie w okresie kolejnych tzw. wylinek, polegających na okresowym zrzucaniu starej okrywy ciała i wymienianiu jej na nową o większych rozmiarach.
Stawonogi mają system nerwowy tzw. drabinkowy, utworzony z połączonych ze sobą kolejnych zwojów nerwowych. Układ pokarmowy rozpoczyna się otworem gębowym i składa się z jelita przedniego, środkowego i tylnego. Układ krwionośny otwarty. Układ wydalniczy tworzą cewki Malpighiego bądź metanefrydia. Stawonogi oddychają za pomocą tchawek, płucotchawek, skrzelotchawek lub skrzeli. Oczy proste (pająki, stonogi, niektóre owady) lub oczy złożone (owady, skorupiaki), zmysł dotyku znajduje się na powierzchni drugiej pary czułków, w narządach gębowych lub na odnóżach, zmysł węchu zazwyczaj w czułkach. Stawonogi rozmnażają się płciowo. Niektórzy parazytolodzy podają, że pasożytnicze rozłogowce rozmnażają się płciowo i wegetatywnie.
U części skorupiaków bruzdkowanie jest spiralne. U reszty stawonogów, całkowite równomierne lub nierównomierne, albo częściowe powierzchniowe. Występują także mieszane typy bruzdkowania, to jest początkowo bruzdkowanie jest całkowite i następnie przechodzi w powierzchniowe. Jaja są przeważnie bogate w żółtko, szczególnie u stawonogów lądowych. Gastrulacja bardzo rzadko zachodzi przez inwaginację, częściej drogą imigracji i epibolii. W okresie rozwoju zarodkowego powstają osłony zarodkowe.
Rozwój pozarodkowy, u przeważającej większości stawonogów, zachodzi z występowaniem larw. Larwy wykazują bardzo zróżnicowaną budowę w poszczególnych podtypach i stąd porównywanie ich budowy nie ma przydatności w rozważaniach filogenetycznych. Natomiast w obrębie podtypów, mogą wystepować larwy przydatne w rozmnażaniu stosunków pokrewieństwa gromad składających się na podtyp.
Stawonogi są bardzo przydatne w środowisku naturalnym i mają mało minusów. Dla człowieka istnienie stawonogów to z jednej strony wiele problemów, ale są też ich dobre strony. Zacznę jednak od minusów. Przede wszystkim trzeba spojrzeć na choroby wywoływane przez te niby niegroźne bezkręgowce. W tej „dziedzinie” owady biją rekord. Przenoszą drobnoustroje chorobotwórcze, przyczyniając się do rozprzestrzeniania chorób, np.: Tyfus (wesz ludzka), Gorączka Q (pluskwa domowa), Malaria (komar widliszek), Śpiączka afrykańska (mucha tse-tse). Warto wspomnieć również o tym, że dużo osób jest uczulonych na jad pszczół i os. Jeżeli alergia jest bardzo silna, jedno ukąszenie bez szybkiej pomocy lekarza prowadzi nawet do śmierci. Owady powodują straty w uprawach i gospodarce. Odżywiają się nasionami zbóż i innymi zapasami konsumpcyjnymi człowieka. Niszczą przedmioty ludzkie codziennego użytku jak i drzewostany. Pajęczaki zaś powodują niszczenie drzew, krzewów i innych upraw co dla człowieka na pewno plusem nie jest. Stawonogi są również przydatne, pomagają człowiekowi w walce z owadami szkodliwymi (biegacze, biedronki, gąsieniczniki). Dostarczają: substancji leczniczych (np.kantarydyna z majki kantarydy), barwników (czerwce, zwłaszcza czerwiec meksykański wykorzystywany do produkcji karminu), taniny (z galasów galasówek),żywic i wosku (niektóre gatunki czerwca). Bez stawonogów byłoby człowiekowi z jednej strony łatwiej, z drugiej trudniej.



Bibliografia

1. „Zoologia”, Janina Grzegorek, wyd. Prószyński i S-ka
2. „Biologia” kl.2, Waldemar Lewiński, wyd. OPERON
3. Encyklopedia Szkolna- „Biologia”, WsiP, Warszawa 1999
4.Pyłka- Gutowska E.; „Biologia”- wydanie trzecie poprawione, Wydawnictwo Oświata, Warszawa 1994