Mniejszości narodowe w Polsce

Terytoria współczesnych państw zamieszkują niejednokrotnie różniące się od większości ich obywateli grupy etniczne, zwane mniejszościami narodowymi. Pojawiły się one w wyniku naturalnego ruchu ludności w ciągu wielu setek lat, zmiany granic państwowych lub wskutek powstania państw wieloetnicznych. Jedną z głównych przyczyn masowych wędrówek ludzi było dążenie do poprawy bytu. Także dziś główny strumień migracji płynie z krajów ubogich do wysoko rozwiniętych. Mniejszościowe grupy narodowe popadają nierzadko w konflikt z dominującą w państwie grupą narodową na tle praw mniejszości.
Mniejszości narodowe można podzielić na zwarte i rozproszone. Mniejszości zwarte to duże skupiska zamieszkujące od pokoleń na jednym obszarze, zachowujące własną odrębność kulturową, dążące często do utworzenia własnego samorządu. Członkowie mniejszości rozproszonych są bardziej zagrożeni utratą własnej tożsamości kulturalnej i językowej w wyniku świadomie prowadzonej przez władze asymilacji lub wskutek kontaktu z silniejszą kulturą. Czasem imigranci akceptują ową asymilację, a nawet świadomie do niej dążą, szczególnie w bogatych krajach Zachodu.
Polskę zamieszkują przedstawiciele kilkunastu mniejszości narodowych i etnicznych. Według danych szacunkowych osoby należące do mniejszości narodowych stanowią 2% - 3% obywateli RP, czyli około 1 milion osób. W Polsce żyją następujące mniejszości narodowe i etniczne:

Białorusini to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób, w większości tradycyjnie mieszkających na terenie województwa podlaskiego. Według danych z 1931 płn.-wsch. kresy RP zamieszkiwało 990 tys. Białorusinów.
Należy zaznaczyć, że w województwie podlaskim przedstawiciele społeczności białoruskiej zasiadają we władzach samorządowych, dysponując większością w radach niektórych powiatów i gmin.
Główne organizacje:
- Białoruskie Towarzystwo Społeczno - Kulturalne,
- Związek Białoruski w RP,
- Związek Młodzieży Białoruskiej,
- Białoruskie Stowarzyszenie Literackie „Białowieża”,
- Białoruskie Towarzystwo Historyczne,
- Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich,
- Białoruskie Zrzeszenie Studentów.
Znani polscy Białorusini
-Nadzieja Artymowicz – poetka
-Eugeniusz Czykwin- Działacz społeczny, polityk
-Jan Czykwin – poeta, tłumacz, historyk literatury
-Sokrat Janowicz – pisarz
-Antoni Mironowicz – Historyk
-Sergiusz Plewa – działacz społeczny, polityk
-Jan Syczewski – działacz społeczny, polityk
-Leon Tarasewicz – malarz

Ukraińcy to mniejszość narodowa, licząca około 200 - 300 tysięcy osób. Można spotkać szacunkową liczbę tej nacji, która podaje, że w płd.-wsch. części Rzeczpospolitej ok. roku 1919 żyło ich ponad 5 milionów. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r., przez ówczesne władze komunistyczne, akcji „Wisła”, ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo - wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, zachodniopomorskiego i dolnośląskiego. Mniejszość ukraińska posiada własnych przedstawicieli we władzach samorządowych, głównie w województwie warmińsko-mazurskim.
Główne organizacje:
- Związek Ukraińców w Polsce,
- Związek Niezależnej Młodzieży Ukraińskiej,
- Związek Ukraińców Podlasia,
- Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie,
- Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce,
- Stowarzyszenie Ukraińców - Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego,
- Bractwo Cerkiewne św. Włodzimierza,
- Fundacja Kultury Ukraińskiej,
- Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej.

Rosjanie to mniejszość narodowa, która liczy około 10 - 15 tysięcy osób, mieszkających głównie w Białymstoku, na Suwalszczyźnie i Mazurach. Liczba ludności rosyjskiej wg danych z 1931 roku wynosiła 138 tysięcy, w tym 80 tysięcy o własnej obyczajowości i tradycjach odmiennych od pozostałych Rosjan - staroobrzędowcach, którzy zamieszkiwali na wsiach w województwach białostockim i wileńskim.
Główna organizacja:
- Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe w Białymstoku.

Łemkowie to mniejszość etniczna, licząca około 60 - 70 tysięcy osób. W przeszłości zamieszkiwali tzw. Łemkowszczyznę, czyli Beskid Niski i część Beskidu Sądeckiego. W związku z akcją „Wisła”, w wyniku której Łemkowie zostali przesiedleni, większość mieszka poza swoim rodzimym terenem w województwach: warmińsko-mazurskim, lubuskim, zachodniopomorskim i dolnośląskim. Część Łemków podkreśla swoją przynależność do narodu ukraińskiego, inni deklarują się jako odrębna mniejszość narodowa.
Główne organizacje:
- Zjednoczenie Łemków (członek Związku Ukraińców w Polsce),
- Stowarzyszenie Łemków,
- Rusiński Demokratyczny Krąg Łemków „Hospodar”,
- Stowarzyszenie „Ruska Burska” w Gorlicach,
- Towarzystwo na Rzecz Rozwoju Muzeum Kultury Łemkowskiej w Zyndranowej.

Czesi to mniejszość narodowa, licząca około 3 tysięcy osób, natomiast w 1931 roku liczyli sobie 38 tysięcy.
Zamieszkują obecnie rejon Kotliny Kłodzkiej, Lubelszczyznę i miejscowość Zelów (koło Piotrkowa Trybunalskiego). Przodkowie obecnej mniejszości czeskiej przybyli do Polski między XVI a XVIII w.
Główna organizacja:
- Klub Czeski przy Towarzystwie Słowaków w Polsce,
- Towarzystwo Słowaków w Polsce.

Litwini to mniejszość narodowa, licząca około 20 - 25 tysięcy osób, natomiast wg danych z 1931 roku wynika, iż było ich 200 tys. Największe skupisko osób należących do mniejszości litewskiej znajduje się na terenie gmin: Puńsk, Szypliszki, Krasnopol i Sejny (województwo podlaskie). W gminie Puńsk Litwini, stanowiący tam ponad 80% ludności.
Główne organizacje:
- Wspólnota Litwinów w Polsce,
- Stowarzyszenie Litwinów w Polsce,
- Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza.

Niemcy to mniejszość narodowa, licząca 300 - 500 tysięcy osób. Spis z 1931 r. wskazuje na 741 tys. osób. Obecnie zamieszkują oni tereny województw: opolskiego, śląskiego, dolnośląskiego, warmińsko-mazurskiego i kujawsko-pomorskiego. W niektórych gminach województwa opolskiego Niemcy stanowią większość mieszkańców.
Główne organizacje:
- Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno - Kulturalnych w RP,
- Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim,
- Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Niemców Województwa Śląskiego w Raciborzu,
- Niemiecka Wspólnota Robocza „Pojednanie i Przyszłość”,
- Związek Młodzieży Niemieckiej w RP,
- Olsztyńskie Stowarzyszenie Mniejszości Niemieckiej,
- Stowarzyszenie Mazurskie,
- Związek Stowarzyszeń Niemieckich w byłych Prusach Wschodnich,
- Śląskie Stowarzyszenie Samorządowe,
- Konserwatorium im. Josepha von Eichendorffa,
- Stowarzyszenie Autorów i Twórców Mniejszości Niemieckiej w Polsce w Bytomiu.

Ormianie to mniejszość narodowa licząca około 5 - 8 tysięcy osób, mieszkających na terenie całej Polski, głównie na Dolnym Śląsku i w Krakowie. Pierwsze ślady osadnictwa Ormian na Rusi Kijowskiej datuje się na XI wiek, ale dokładna data powstania pierwszych skupisk ormiańskich na Rusi Czerwonej i na Podolu nie jest znana. W 1356 roku kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii. Po II wojnie światowej większość Ormian polskich z dawnych kresów południowo - wschodnich przeniosła się na południowo - zachodnie ziemie Polski.
Główne organizacje:
- Ormiańskie Towarzystwo Kulturalne,
- Związek Ormian w Polsce im. ks. abpa J. Teodorowicza.

Romowie to mniejszość etniczna, szacowana na 20 - 30 tysięcy osób. Romowie tworzą cztery główne grupy: Polska Roma, Kełderasze, Lowarzy i Romowie Karpaccy (Bergitka Roma). Większość mieszka w dużych miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi, Gdańsku i innych. Romowie z grupy Bergitka Roma zamieszkują górskie tereny województwa małopolskiego (między Nowym Sączem a Nowym Targiem). Romowie z tej grupy mieszkają także w miastach Górnego i Dolnego Śląska, Krakowie - Nowej Hucie. Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa. Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z Niemiec Romowie nazwani później Polską Romą. Bergitka Roma to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej. Kełderasze (Kelderari - kotlarze) i Lowarzy (Lovari - handlarze końmi) przybyli do polski z Siedmiogrodu i Wołoszczyzny po roku 1850. Większość Romów prowadzących niegdyś wędrowny tryb życia mieszka dzisiaj w miastach: w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu, Łodzi i Gdańsku oraz mniejszych ośrodkach.
Główne organizacje:
- Centralna Rada Romów,
- Stowarzyszenie Romów w Polsce,
- Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Romów „Roma Union” w Włocławku,
- Stowarzyszenie Romów w Krakowie,
- Centrum Kultury Romów
- Towarzystwo Społeczno - Kulturalne z siedzibą w Tarnowie,
- Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Romów w RP w Kędzierzynie-Koźlu,
- Zwiazek Romów Polskich w Szczecinku,
- Stowarzyszenie Kobiet Polskich w Krakowie,
- Stowarzyszenie Romów w Polsce „Czerchań” w Bytomiu,
- Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej w Gorzowie Wielkopolskim,
- Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej Cyganów w RP,
- Stowarzyszenie Romów okręg Nowy Sącz.

Tatarzy to mniejszość etniczna, licząca około 5 tysięcy osób, zamieszkujących rdzenne kolonie tatarskie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz miasta: Białystok, Sokółka i Dąbrowa Białostocka. Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy i z Krymu. Tatarzy w Polsce zatracili znajomość swojego ojczystego języka.
Główna organizacja:
- Związek Tatarów Polskich w RP.

Żydzi to mniejszość narodowa licząca 8 - 10 tysięcy osób mieszkających w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Ich liczba w 1931 roku przekraczała 3 mln osób. Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem, nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. II wojna światowa przyniosła nie tylko zagładę prawie 90% polskich Żydów, doprowadziła również do przerwania ciągłości żydowskiej tradycji oraz życia religijnego i kulturalnego w Polsce. Tuż po zakończeniu II wojny światowej w kilku falach emigracyjnych wyjechała większość z tych, którzy przeżyli holocaust, ale dopiero wydarzenia końca lat sześćdziesiątych (marzec 1968), kiedy użyto problemu żydowskiego do rozgrywek politycznych, przyczyniły się do rozbicia środowiska żydowskiego w Polsce.
Główne organizacje:
- Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce,
- Stowarzyszenie Dzieci Holocaustu w Polsce,
- Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny,
- Polska Unia Studentów Żydowskich,
- Federacja Organizacji Żydowskich,
- Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP,
- Państwowy Teatr Żydowski im. E. R. Kamińskiej.

Polskie ustawodawstwo szczegółowo określa prawa mniejszości narodowych. Najważniejszym aktem jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Polska przyjęła również szereg aktów prawa międzynarodowego, regulujących prawa mniejszości narodowych. Są to między innymi: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 4 listopada 1950 roku, Międzynarodowa Konwencja w Sprawie Likwidacji Wszelkich Form Dyskryminacji Rasowej z 7 marca 1966 roku, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 16 grudnia 1966 roku i Konwencja Praw Dziecka z 20 listopada 1989 roku. Do podstawowych praw mniejszości narodowych, gwarantowanych prawem polskim należą:
• zakaz dyskryminacji oraz istnienia organizacji, których program lub działalność zakłada albo dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową;
• wolność zachowania i rozwoju własnego języka;
• wolność zachowania obyczajów i tradycji oraz rozwoju własnej kultury;
• prawo do nauki języka i w języku mniejszości;
• prawo do nieskrępowanej możliwości praktyk religijnych;
• prawo do tworzenia własnych instytucji edukacyjnych, kulturalnych oraz takich, których celem jest ochrona tożsamości religijnej;
• prawo do uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących własnej tożsamości narodowej;
• przywileje wyborcze dla komitetów wyborczych organizacji mniejszości.