Narodziny powieści.

XVIII w. to czas bujnego rozwoju powieści. Swoje początki znajduje ona w takich formach wypowiedzi jak pamiętnik, dziennik. Jest podstawowym nowożytnym gatunkiem epickim. Powieść cechuje rozwinięta, wielowątkowa fabuła, narracyjność - świat przedstawiony prezentowany jest przez narratora. Początkowo jest to narracja ostentacyjnie autorska, konwencjonalna; narrator zachowuje dystans wobec świata przedstawionego, często bawi się fabułą, losami bohaterów i wykonuje rozmaite gesty konwersacyjne względem czytelników.

Dopiero później rozwija się narrator trzecioosobowy wszechwiedzący doskonale penetrujący psychikę swoich bohaterów.

W czasie oświecenia powstają podstawowe odmiany powieści - przygodowa, romans. Prekursorem w literaturze polskiej jest Ignacy Krasicki, który napisał pierwszą polską powieść - "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" (1776). Obraz zawarty w powieści rozwinął w "Panie Podstolim", napisał "Kamienicę narożną w Kurowcach"

"Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" napisał autor w odpowiedzi na ankietę zawierającą pytania KEN-u dotyczące postulatów związanych z kształtowaniem nowego modelu edukacji narodowej. Krasicki odpowiedział na ankietę utworem literackim - powieść składa się z trzech części : pierwsza to romans dydaktyczny o kształcie pamiętnika, druga ma charakter utopijny, natomiast trzecia to powieść awanturnicza. Utwór ukazuje życie tytułowego bohatera - pochodził on z typowej rodziny szlacheckiej. Edukacja jego w latach dziecięcych została powierzona prywatnemu nauczycielowi - Danonowi. Był nim francuski lokaj, który doprowadził młodego człowieka do demoralizacji. Poglądy Krasickiego - opowiadał się za edukacją państwową. W części drugiej utworu trafił Mikołaj na wyspę Nipu, na której panował idealny ustrój społeczny, na kształt wspólnoty pierwotnej. Został tam poddany reedukacji przez mędrca Xaoo. W części trzeciej powrócił do kraju, stał się dobrym gospodarzem, troskliwym opiekunem chłopów, wprowadził gospodarkę czynszową, stał się wrażliwym patriotą. Krasicki tym samym przedstawił własną koncepcję stosownej postawy obywatelskiej - Sarmaty oświeconego. Ma on jednoczyć nowe, właściwe dla epoki tendencje z poszanowaniem tradycji sarmackiej.

W 1774 Krasicki napisał "Hymn do miłości Ojczyzny". Utwór został opublikowany w czasopiśmie "Zabawy przyjemne i pożyteczne", stał się hymnem szkoły rycerskiej. Jest to wezwanie do gotowości złożenia życia w obronie Ojczyzny.