Zasady funkcjonowania dyplomacji w tym zwłaszcza dotyczące przywilejów i immunitetów , w świetle Konwencji Wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 1961 oraz Konwencji i umów między organizacjami międzynarodowymi i rządami krajów w których

1. Definicja Dyplomacji

Dyplomacja jest forma kontaktów miedzy państwami, która uprawiali już faraonowie przeszło 2000 lat p.n.e. Stosowali ja również starożytni rzymianie, od których zresztą wywodzi się termin „diploma”, oznaczający złożony na dwoje dokument – rodzaj listów uwierzytelniających uwierzytelniających, jakie wyposażony był poseł. W średniowieczu dyplomacja oznaczała umiejętność stwierdzania autentyczności dokumentów. Znaczenie i zasięg dyplomacji ewaluowały przez kolejne lata, aż przybrały kształt, jakim mogą się szczycić dziś – a jest to niewątpliwie bardzo ważny i rozbudowany twór.
Sięgając do różnorodnych źródeł można odnaleźć takie stwierdzenia, jak „działalność instytucji państwowych czy międzynarodowych”, „regulowanie stosunków z innymi państwami czy organizacjami międzynarodowymi”, „negocjowanie umów miedzy państwami”. Oczywiście wszystko to jest zgodne z prawda, ale prawdziwa definicja dyplomacji jest o wiele bardziej złożona i ciężko byłoby ja zawrzeć w jednym zdaniu z tego chociażby powodu, ze jest to pojecie wielopoziomowe.
Pierwszym, bezspornie najistotniejszym poziomem jest oficjalna działalność organów państwa, posiadających kompetencje w sferze stosunków międzynarodowych. Chodzi tu głównie o spełnianie tych funkcji państwa, które służą utrzymaniu i prowadzeniu stosunków miedzy państwami, jakie pozwalają zapewnić ochronę praw i interesów państwa jak i jego obywateli za granica.
Druga płaszczyznę stanowi twór opierający się ściśle na założeniach naukowych, na które składają się środki i metody, oraz sztuka osiągania celów stawianych przez politykę zagraniczna państwa. Ważna role odgrywa tez prowadzenie rokowań i zawieranie traktatów.
Jako 3 kontekst dyplomacji, którego nie można pominąć, stanowią ludzie, a precyzując zespół ludzi o odpowiednich kwalifikacjach, stanowiących służbę dyplomatyczno - konsularna, oraz tzw. aparat organizacyjny, w którego skład wchodzą: Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz misje dyplomatyczne zarówno stale jak i ad hoc.
Warto wspomnieć tez o zależności dyplomacji i polityki zagranicznej, z których jedna zawiera się w drugiej „Polityka zagraniczna i dyplomacja znajdują się w podobnej wzajemnej relacji, jaka zachodzi miedzy wytyczonym planem a jego realizacja, lub miedzy strategia i taktyka ” ponadto dyplomacja opiera swoje działanie na normach współczesnego prawa międzynarodowego, zwłaszcza dyplomatycznego i konsularnego, konsularnego kreują ja tak jak i politykę zagraniczna MSZ wraz z jego aparatem wykonawczym, jak również parlament, prezydent, premier i rząd jako całość.
Generalnie dyplomacja ma za zadanie takie kształtowanie i ukierunkowywanie polityki zagranicznej, aby mogła ona skutecznie rozwijać stosunki międzynarodowe na korzyść państwa.
Reasumując dyplomacja jest bardzo ważnym narzędziem, które powinno się znaleźć w odpowiednich rękach, dlatego ważny jej element stanowią dyplomaci, którzy oprócz odpowiedniego wykształcenia i szeregu niezbędnych cech tj. kreatywność czy charyzma powinni posiadać umiejętność przekonywującego i trafnego argumentowania, bo właśnie owa siła argumentów, a nie argument siły stanowią kwintesencje dyplomacji.

2. Przedstawiciel Dyplomatyczny

Przedstawiciel dyplomatyczny, popularnie zwany dyplomatą, jest przedstawicielem państwa za granicą. Państwo, które dyplomata reprezentuje nazywamy państwem wysyłającym, natomiast państwo, w którym jest akredytowany - państwem przyjmującym. Wszyscy przedstawiciele dyplomatyczni akredytowani w określonym państwie tworzą jego korpus dyplomatyczny.
Korpus dyplomatyczny (fr. Corps diplomatique, stąd skrót CD), termin ten wszedł do powszechnego użytku w XIX wieku. Pojęcie korpusu ma dwa znaczenia: węższe i szersze. W węższym znaczeniu korpusem dyplomatycznym nazywa się szefów misji dyplomatycznych, którzy zostali akredytowani przy głowie państwa przyjmującego. W szerszym natomiast znaczeniu, korpusem nazywamy wszystkich członków personelu dyplomatycznego misji dyplomatycznych w danym kraju razem z małżonkami, Ich nazwiska umieszczone są w spisie korpusu dyplomatycznego..
Szefem misji dyplomatycznej jest dziekan. Ma on najdłuższy staż w danym kraju. W krajach, które utrzymują stosunki dyplomatyczne oraz maja bardzo dobre relacje ze stolica apostolska, dziekanem może zostać nuncjusz apostolski, bez względu na okres pobytu w tych państwach. W ww. sytuacji wicedziekanem zostaje najstarszy stażem ambasador.
Sprawowanie funkcji dziekana korpusu dyplomatycznego nie nadaje dziekanowi, żadnych uprawnień władczych w stosunku do pozostałych dyplomatów. Jest to funkcja primus inter pares (pierwszego wśród równych), a więc funkcja o charakterze reprezentacyjnym i ceremonialnym.
Głównymi zadaniami dziekana jest reprezentowanie korpusu na zewnątrz, przemawianie w jego imieniu na uroczystościach oraz przyjęciach, informowanie nowo przybyłych dyplomatów o panujących w kraju zwyczajach oraz
Do głównych zadań dziekana w kraju przyjmującym należy reprezentowanie korpusu na zewnątrz. Dziekan przemawia tez w imieniu całego korpusu na przyjęciach oraz innych uroczystościach. Kiedy do kraju przyjeżdżają nowi dyplomaci, w zadaniu dziekana leży poinformowanie ich o zasadach panujących w kraju. Jeżeli do kraju przyjmującego, przyjeżdża delegacja z kraju wysyłającego, w obowiązku dziekana jest zorganizowanie przywitania i jej pożegnania.
Samochody osób należących do korpusu dyplomatycznego mogą być oznaczone skrótem "CD".

3. Zadania oraz funkcje dyplomatyczne.

Wszyscy przedstawiciele dyplomatyczni akredytowani w danym kraju są zobowiązani do pełnienia odpowiednich funkcji i zadań.

Funkcje dyplomatyczne odnoszą się do działalności misji dyplomatycznej, która jest powiązana z utrzymywaniem stosunków dyplomatycznych. Można powiedzieć, że wszystkie sprawy w stosunkach dwustronnych mogą być skierowanie na drogę dyplomatyczną i jednocześnie staną się przedmiotem działalności dyplomatycznej.

Konwencja Wiedeńska z 1961 r. twierdzi, że niemożliwe jest wyliczenie wszystkich funkcji dyplomatycznych we współczesnym świecie w jednym akcie prawnym, dlatego też w artykule 3 wskazała tylko najważniejsze z nich.

Najważniejszą funkcją dyplomatyczną jest reprezentowanie swego kraju w państwie przyjmującym. Przedstawiciel dyplomatyczny reprezentuje państwo jako całość. Jest podmiotem prawa międzynarodowego. Ma na celu spełnianie kogoś w rodzaju rzecznika swego rządu, tym samym reprezentuje jego stanowisko w sprawach wobec władz państwa przyjmującego. Jest upoważniony za pomocą listów uwierzytelniających do podejmowania w imieniu państwa wysyłającego różnych działań, które mogłyby wpłynąć na poprawę stosunków bilateralnych. Pełnienie funkcji przedstawiciela dyplomatycznego wiąże się również z wieloma trudnymi i skomplikowanymi działaniami. Zakłada też wyrzeczenia i narażenie na niebezpieczeństwa.

Następną ważną funkcją dyplomacji jest ochrona w państwie przyjmującym interesów państwa wysyłającego i jego obywateli. „W granicach ustalonych przez prawo międzynarodowe, przy czym ochrona rozciąga się zarówno na osoby fizyczne , jak i prawne, a ma miejsce głównie w przypadku naruszenia zobowiązań międzynarodowych lub tzw. minimalnego standardu, z jakiego na podstawie prawa międzynarodowego powinni korzystać cudzoziemcy na terytorium obcego państwa ”. Misje dyplomatyczne mogą w ten sposób sprawować opiekę nad swoimi obywatelami w różnych przypadkach, np.: zagrożenia lub naruszenia interesu obywatela lub osoby prawnej, chronionych prawem międzynarodowym.

Konwencja Wiedeńska z 1961 r. wymienia jako jedną z głównych funkcji, działania na rzecz rozwoju stosunków gospodarczych. Jest to coś nowego w prawie dyplomatycznym, gdyż wcześniej dyplomaci nie zajmowali się sprawami ekonomicznymi. W dzisiejszych czasach szef misji dyplomatycznej dużo uwagi poświęca promocji stosunków handlowo-gospodarczych. Nie tylko interesuje się działalnością przedstawicielstw, różnych resortów, instytucji i firm które działają na terenie kraju przyjmującego ale również gdy jest potrzeba interweniuje w obronie ich praw i interesów u władz państwa przyjmującego.


Inną funkcją należącą do przedstawiciela dyplomatycznego jest prowadzenie rokowań z przedstawicielami państwa przyjmującego. Polega przede wszystkim na omawianiu na co dzień spraw ważnych, które interesują oba państwa. Wymiana poglądów jest głównym elementem tych rozmów.

„Funkcja ta uległa znacznemu rozszerzeniu, gdyż oznacza nie tylko bezpośredni udział szefa misji dyplomatycznej w procesie przygotowań i samych rokowaniach, mających na celu zawarcie różnego rodzaju umów między państwem przyjmującym a państwem wysyłającym(państwowych, międzynarodowych, resortowych itp.), lecz również, jak już wspomniano, prowadzeniu z władzami państwa przyjmującego rokowań i dialogu na co dzień w różnych kwestiach z zakresu stosunków bilateralnych, a niekiedy także wychodzących poza ten kres ”.

Konwencja wiedeńska sankcjonuje funkcje zaznajomienia się wszelkimi legalnymi sposobami z polityką zewnętrzną, jak i zagraniczną państwa przyjmującego, a szczególnie z wszelkimi aspektami stosunków bilateralnych między obu państwami.

Funkcje dyplomatyczne dotyczą również rozwoju stosunków kulturalnych, naukowych i naukowo-technicznych. Natężenie ich stosowania zależy od specyfiki interesów państwa wysyłającego. Na przykład stosunki kulturalne polegają na tym by kreować obraz państwa wysyłającego w sposób pozytywny, miała w zwyczaju to czynić szczególnie Francja. Niezwykle ważnym elementem jest utrzymywanie więzi kulturalnych i emocjonalnych między emigracją a krajem macierzystym. Tak się dzieje w przypadku Polski, gdyż to właśnie my charakteryzujemy się wielomilionowym uchodźctwem oraz emigracją w celach zarobkowych.

Jedną z wielu funkcji zapisanych w Konwencji Wiedeńskiej jest popieranie przyjaznych stosunków pomiędzy państwem wysyłającym a państwem przyjmującym.

„Funkcja ta zakłada działanie dyplomaty w dobrej wierze na rzecz zbliżania i współpracy między narodami, eliminowania zadrażnień i sytuacji konfliktowych oraz pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych. Realizacja tej funkcji ma zasadnicze znaczenie dla rozwoju współczesnych stosunków międzynarodowych i utrwalania pokojowych stosunków między państwami, niezależnie od ich różnic systemowych i politycznych ”.


Ostatnie miejsce funkcji dyplomatycznych w Konwencji zajmuje pełnienie funkcji konsularnych. Jest on niezwykle ważne szczególnie dla ludzi przebywających za granicami macierzystego kraju. Funkcja ta daje poczucie bezpieczeństwa i jednocześnie sprawuje opiekę dyplomatyczną nad obywatelami i interesami państwa wysyłającego. Funkcje konsularne były najbardziej popularne tuż po II wojnie światowej.

Wszystkie te najważniejsze wyliczenia w Konwencji mają bardzo duże znaczenie, ponieważ określa pozytywne aspekty działania dyplomacji, takie jak „popieranie przyjaznych stosunków” oraz rozwijanie współpracy kulturalnej, naukowej czy tez gospodarczej. Funkcje dyplomatyczne muszą być wykonywane zgodnie z prawem międzynarodowym oraz tylko i wyłącznie „legalnymi sposobami”.

4. Przywileje i immunitety dyplomatyczne.

Przywileje i immunitety, te określenia na pierwszy rzut oka wydawałoby się oznaczają to samo, należy je jednak rozróżnić, gdyż określenia „immunitet” można używać tylko wtedy, gdy chodzi o niepodleganie jurysdykcji władz państwa przyjmującego. Tam, gdzie chodzi wyłącznie o prerogatywy, ulgi i ułatwienia, dopuszczalne jest używanie tylko określenia „przywilej”.

Państwa suwerenne jako podmiot prawa międzynarodowego nie są podporządkowane prawu innego państwa zgodnie ze starą zasadą par in parem non habet imperium. Immunitet jurysdykcyjny obcego państwa jest główną zasadą stosunków międzynarodowych i instytucją prawa międzynarodowego. Stąd założenie, że immunitety oraz przywileje są przyznawane państwu wysyłającemu po ty by przedstawiciel dyplomatyczny , korzystał z uprzywilejowanego statusu zapewniającego mu swobodę wykonywania funkcji dyplomatycznych.

Można wyróżnić kilka zasad.:

1. Teoria reprezentacji, jest najstarszą teorią. Wywodzi się z rozumienia państw w okresie starożytności i średniowiecza. Opierała się od zawsze na prawie wzajemnego szacunku , okazywania, na podstawie tej zasady, szacunku drugiemu państwu wraz z jego przedstawicielami. Obowiązywały również ceremoniały oraz zapewniały odpowiedni status ( przywileje i immunitety) przedstawicielom państw w stosunkach międzynarodowych. Przedstawiciel dyplomatyczny jest reprezentantem narodu wysyłającego ale również reprezentuje głowę państwa . Jego przywileje wypływają z długowiecznej tradycji reprezentowania głowy państwa wysyłającego przy głowie państwa przyjmującego. Ma prawo żądać osobistej audiencji u głowy państwa, przy której jest akredytowany i składać listy uwierzytelniające.


2. Teoria eksterytorialności, była podstawową teorią do 1961 roku. Opierała się na pewnej fikcji prawnej, która mówi ,że pomieszczenia misji jak i przedstawiciele dyplomatyczni znajdują się „poza” terytorium państwa przyjmującego (extra territorium), a przedstawiciel dyplomatyczny zachowuje się tak jakby nie opuścił swojego państwa. W pomieszczeniach misji, dyplomacie przysługuje tzw. azyl dyplomatyczny. Wynika z tego, że prawo wobec przedstawiciela dyplomatycznego było pozbawione skuteczności (lex imperfecta), bo rzekomo znajdował się on poza granicami państwa przyjmującego. Teoria eksterytorialności wraz z biegiem czasu i rozwojem stosunków międzynarodowych wyszła z użycia.


3. Teoria funkcjonalna, pragmatyczna ma swoje umocowanie w Konwencji Wiedeńskiej z 1961 roku. Polega na tym, że państwu wysyłającemu przyznawane są przywileje i immunitety po to, aby „zabezpieczyć skuteczne wykonywanie funkcji przez misje dyplomatyczne reprezentujące ich państwa”. Przywileje i immunitety służą zatem utrzymywaniu i rozwijaniu stosunków między podmiotami prawa międzynarodowego, są przyznawane tylko w zakresie niezbędnym do wykonywania funkcji przez misję dyplomatyczną, czyli w interesie państwa wysyłającego. Zakres przywilejów i immunitetów nie powinien być szerszy, niż jest to potrzebne do wypełnienia określonych funkcji. Zasada funkcjonalności obejmuję również prywatną sferę życia dyplomaty oraz członków jego rodziny.


W związku z ewolucją prawa dyplomatycznego, postępującą demokratyzacją stosunków międzynarodowych, teoria eksterytorialności wyszła praktycznie z użycia, natomiast teoria reprezentacji uległa modyfikacjom demokratycznym. Wraz z teorią funkcjonalną stanowią podstawę teoretyczną przywilejów i immunitetów, w szczególności dyplomatycznych.


Przywileje i immunitety dyplomatyczne przedstawicielom dyplomatycznym jak i placówkom misyjnym:

• Nienaruszalność pomieszczenia placówki,

• Bezwzględna nietykalność dokumentów i archiwów,

• Zwolnienie od wszelkich opłat i podatków państwowych, regionalnych lub komunalnych w odniesieniu do pomieszczeń misji- zarówno własnych jak i tych wydzierżawionych ( nie dotyczy opłat za gaz, światło , prąd itp.),

• Swoboda niekontrolowanego porozumiewania się w celach urzędowych z własnym rządem oraz innymi misjami i konsulatami swego państwa ( wraz z kurierami dyplomatycznymi, korespondencją kodowaną czy szyfrowaną),

• Przywileje celne, które polegają na tym , że przedstawicielstwa dyplomatyczne są zwolnione z cła i rewizji celnej ( przywiezione z zagranicy przedmioty do użytku służbowego, np.: druki, flagi, pieczęcie, dokumenty)

• Misja dyplomatyczna oraz jej szef mają prawo używania godła i flagi swego państwa na pomieszczeniach misji oraz jego środkach transportu,

• Nietykalność osobista przedstawiciela dyplomatycznego oraz jego rodziny ( immunitet od jurysdykcji karnej państwa przyjmującego),

• Przedstawiciel dyplomatyczny zwolniony jest od wszelkich opłat, podatków osobistych i rzeczowych ( za wyjątkiem podatków pośrednich tj. tych, które są normalnie wliczane w cenę towarów i usług)



„Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961 r. i konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych z 24 kwietnia 1963 r. nadały przyjętym na kongresie wiedeńskim normom zwyczajowym charakter norm prawnych, regulując szczegółowo sposób funkcjonowania placówek dyplomatycznych i konsularnych ”.




LITERATURA




1. Crosswel C. , Projection of International Interest Abroad, London 1952. R. Roth, The Minimum of international Law Applied to Aliens, 1949.

2. Ikonowicz C. Wybrane, Zagadnienia protokolu dyplomatycznego i organizacji służby zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej,SGH Warszawa 1996


3. Sutor J. Prawo dyplomatyczne i konsularne, Wydawnictwa prawnicze PWN, Warszawa 1996