Sen

CZYM JEST SEN ?

Kiedy kładziemy się do łóżka, następuje uśpienie świadomości. Nasze ciało pozostaje zwykle w bezruchu, przechodzimy ze stanu czuwania do stanu podobnego do hibernacji. Tak naprawdę do końca nie wiadomo, po co śpimy. Jedna z teorii głosi, że sen jest ceną za posiadanie mózgu – to właśnie wtedy następuje przywrócenie właściwego poziomu neuroprzekaźników takich jak serotonina czy noradrenalina oraz regeneracja synaps w neuronach – „odbudowa” mózgu. Inny pogląd mówi, że sen to moment bezproduktywnego oczekiwania na następny dzień, okazja na odpoczynek.

Sen to stan funkcjonalny układu nerwowego, przeciwny do stanu czuwania, którego istotą jest czasowy zanik świadomości, który charakteryzuje się obniżoną aktywnością kory mózgowej. Sen przychodzi, gdy sygnały z układu aktywującego słabną i kora mózgowa pozbawiona jest dostatecznych podniet. Jeśli nie dzieje się nic, co dostatecznie zaprzątałoby naszą uwagę, zapadamy w sen nie czując nawet zmęczenia. Sen należy do podstawowych potrzeb biologicznych ustroju, dlatego też po dłuższym okresie czuwania i aktywności, nawet w absorbujących uwagę okolicznościach, daremnie próbujemy przezwyciężyć uczucie senności i prędzej czy później, lecz nieuchronnie zapadamy w sen. Podczas snu obniża się wrażliwość na niektóre bodźce, jest zniesiona aktywność ruchowa, obniża się przemiana materii, jest zwolniona częstość skurczów serca i oddechów.

Potrzeba snu zmniejsza się z wiekiem. Dopiero co narodzone niemowlę potrzebuje nawet 22 godzin snu, dorastający młody człowiek - przeciętnie 8-10, osoby powyżej 20. roku życia - 6-8, natomiast w średnim wieku - około 5-7. Często zdarza się, że 70-latkowi wystarcza tylko 4-5 godzin snu, a resztę nocy drzemie. Ilość snu potrzebna człowiekowi zależy też od jego aktywności fizycznej. Osoba prowadząca siedzący tryb życia, nie uprawiająca żadnej z form sportu (nawet nie spacerująca), nie wykazująca zainteresowania życiem będzie potrzebowała mniej snu niż osoba aktywna, pełna inwencji.

Natomiast jedne zwierzęta (np. żyrafa – dwie godziny na dobę, osioł - trzy) śpią bardzo krótko, a inne przesypiają większą cześć doby (np. nietoperze – 20 godzin) – spowodowane jest to prawdopodobnie tym, że zwierzęta drapieżne, potrafiące się same obronić, mogą sobie pozwolić na dłuższy wypoczynek. Z kolei ssaki morskie jak np. foki czy delfiny „śpią” tak, że kiedy jedna półkula mózgu odpoczywa, druga jest w stanie czuwania.





FAZY SNU :

Badania z zastosowaniem elektroencefalografii (EEG) u zwierząt i ludzi wykazały, że w snie można wyodrębnić 2 fazy :

 NREM ( non - rapid eye movements ) to faza wolnofalowa (powierzchniowa lub płytka), charakteryzującą się występowaniem w zapisie EEG fal o małej częstotliwości i wysokiej amplitudzie. W obrębie fazy wolnofalowej wyodrębniono kilka okresów charakteryzujących się różną głębokością snu, od płytkiego snu wkrótce po zaśnięciu, do bardzo głębokiego snu delta, nazwanego tak od dominacji w zapisie EEG bardzo wolnych fal delta o częstotliwości poniżej 4/s. Dla fazy tej charakterystyczne są faje delta, prawdopodobnie spontanicznie generowane przez korę mózgową w czasie, gdy nie docierają do niej żadne podniety z innych części mózgu. W czasie tej fazy tempo snu metabolizmu ulega znacznego spowolnieniu, oddech jest zwolniony i spada ciśnienie krwi.

 REM ( rapid eye movements ) to faza paradoksalna (głęboka), gdyż znacznej głębokości snu towarzyszy szybki rytm beta charakterystyczny dla stanu nasilonego czuwania. Epizody snu paradoksalnego, trwające 5–30 min, pojawiają się kilkakrotnie w ciągu nocy co ok. 90 min, pierwszy występuje po 80–100 min od zaśnięcia ; u dorosłego człowieka faza ta zajmuje ok. 25% czasu snu, w starszym wieku mniej, a u noworodka znacznie więcej. Charakterystycznym objawem fazy paradoksalnej są szybkie ruchy gałek ocznych, które można łatwo zaobserwować u małych dzieci. Podczas tej fazy obniża się temperatura ciał, zmniejsza się częstość oddechów i uderzeń serca, a praca nerek ulega spowolnieniu.
Marzenia senne występują podczas snu delta i w fazie paradoksalnej, a zatem gdy sen jest najgłębszy, przy czym jest zapamiętywana treść marzeń występujących tylko podczas snu paradoksalnego. W tym stanie, który zajmuje przeciętnie jedną czwartą całego czasu snu, gałki oczne poruszają się szybko pod zamkniętymi lecz trzepoczącymi powiekami.


oczy otwarte (rześki)



oczy otwarte (rozluźniony)



oczy otwarte



oczy zamknięte (głęboko śpiący)



oczy zamknięte (śniący)



ROLA SNU :
Sen jest niezbędny do życia i prawidłowego przebiegu procesów psychicznych. Brak snu przez dłuższy czas powoduje szereg negatywnych efektów psychicznych i fizjologicznych :
 Zaburzenia nastroju

 Utrudnione skupienie uwagi

 Długotrwała (ok. tygodnia) deprywacja (tj. pozbawienie) snu lub zaburzenia fazy REM mogą prowadzić do stanów zbliżonych do psychozy, halucynacji (np. pacjent widzi ogień, itp.), oraz stanów paranoidalnych. Zaburzenia fazy REM występują także przy alkoholizmie.

 Upośledzenie aktywności układu immunologicznego – zaburzenia w liczbie białych krwinek, upośledzenie aktywności limfocytów oraz komórek cytotkosycznych typu natural killer, które normalnie zwalczają wirusy.



CIEKAWOSTKA :
Rekordem długości czasu czuwania był wyczyn zarejestrowany w Księdze Rekordów Guinessa – mieszkanka RPA bez snu obyła się przez 283 godziny ( ponad 11 dni ).
Znany jest też przypadek Koreańczyka, który umarł z wycieńczenia po 86 godzinach bez snu ani jedzenia.