Sen i stres

STRES [ang.], fizjol. pojęcie wprowadzone przez H. Selyego, określające fizjol. stan organizmu zwierzęcia lub człowieka wywołany działaniem tzw. stresora, czyli bodźca szkodliwego (np. infekcji, urazu), bólowego, środowiskowego (wysoka lub niska temperatura otoczenia, sytuacja wymagająca intensywnego wysiłku psych.), socjalnego (zagęszczenie populacji, naruszenie dominacji w grupie, izolacja od stada) lub psych. o odpowiednim natężeniu. Początkowo stres przypisywano pobudzającemu działaniu stresorów na wydzielanie przez przysadkę mózgową hormonu adrenokortykotropowego (ACTH), stymulującego wydzielanie hormonów kory nadnerczy; przy gł. udziale tych hormonów zostaje zapoczątkowana reakcja polegająca na uruchomieniu sił obronnych organizmu — jest to tzw. ogólny zespół adaptacji ustroju, na który składa się okres alarmu (pogotowia), obrony (oporu) i wyczerpania (choroby, niekiedy prowadzącej do śmierci). Teoria stresu przedstawiona przez Selyego została później rozwinięta z uwzględnieniem roli innych hormonów w reakcji stresowej: adrenaliny, wazopresyny, prolaktyny, tyroksyny lub endorfin; hormony te w bardziej specyficzny sposób, niż to wynikało z klas. teorii stresu., sterują procesami fizjol. decydującymi o odporności organizmu na działanie stresorów.

STRES, psychol. stan obciążenia systemu regulacji psych. powstający w sytuacji zagrożenia, utrudnienia lub niemożności realizacji ważnych dla jednostki celów, zadań, wartości; typowymi czynnikami wywołującymi stan stresu są: zdarzenia zagrażające życiu i zdrowiu, sytuacje stwarzające zagrożenie dla poczucia własnej wartości, wysoki stopień trudności zadań stojących przed jednostką, utrata poczucia wpływu (kontroli) na przebieg wydarzeń, występowanie zakłóceń (przeszkód) w celowej aktywności, sytuacje deprywacji (pozbawienia różnych wartości lub obiektów, które są niezbędne dla normalnego funkcjonowania jednostki). Oprócz stresu doraźnego, pojawiającego się w odpowiedzi na pojedynczą sytuację, wyróżnia się stres długotrwały, wywołany takimi czynnikami, jak przewlekła choroba, wymagania roli zaw. (np. roli żołnierza w czasie wojny), czy załamanie się kariery życiowej. Każda sytuacja stresowa stawia przed jednostką określone wymagania i aby im sprostać zarówno w organizmie człowieka ( stres, fizjol.), jak i w jego funkcjonowaniu psych. zachodzą istotne zmiany. W stanie stresu pojawia się: wzmożone napięcie emocjonalne oraz pewne względnie stałe, niespecyficzne zmiany w zakresie czynności poznawczych, organizacji i sprawności działania, które zależą od stopnia natężenia i czasu trwania stresu. W pierwszym okresie, po zadziałaniu bodźca stresowego o umiarkowanej sile, występuje na ogół wzrost intensywności i tempa działań, przyspieszenie procesów myślenia, pamięci, zwiększenie wrażliwości na bodźce, co sprzyja wykorzystaniu pełni możliwości jednostki i objawia się poprawą sterowania zachowaniem i jego integracji. W przypadku nasilania się stresu lub przedłużania jego trwania może dojść do rozstrojenia mechanizmów regulacyjnych, co przejawia się spadkiem tempa i poziomu wykonania różnych czynności, pogorszeniem procesów pobierania i przetwarzania informacji, a w końcu — dezorganizacją zachowania i utratą kontroli nad sytuacją; czynności, które człowiek podejmuje w tej fazie, charakteryzują się bądź skrajną sztywnością, bądź przypadkowością; może dojść do gwałtownej zmiany kierunku działania bądź apatii i zaniku wszelkiej aktywności; człowiek w stanie silnego stresu przestaje także kontrolować własne emocje.
Współczesne psychol. teorie stresu podkreślają, że stres jest wynikiem indywidualnej — a więc właściwej dla danego człowieka — interakcji zewnętrznych i wewn. wymagań oraz możliwości; stres powstaje, gdy dochodzi do rozbieżności wymagań i możliwości. Jednocześnie obserwuje się odchodzenie od teorii biol. na rzecz poznawczych. Dominuje pogląd, iż w rezultacie interakcji czynników indywidualnych i środowiskowych powstaje nowa jakość — ocena wydarzenia (sytuacji); wydarzenie może być ocenione jako zagrożenie, strata, wyzwanie lub jako obojętne; jedynie 3 pierwsze uruchamiają procesy regulacji neurohormonalnej oraz procesy poznawczego i emocjonalnego radzenia sobie ze stresem. Najogólniej ujmując, radzenie sobie ze stresem — rozumiane jako zespół podejmowanych na podstawie oceny wydarzenia wewnętrznych i zewn. działań — jest ukierunkowane na problem (sprostanie wymaganiom, usunięcie zagrożenia) oraz na emocje własne (redukcję poczucia zagrożenia, porażki). Wysiłek związany z problemowym i emocjonalnym radzeniem sobie oraz względny udział każdej z tych 2 strategii zależą od czynników środowiskowych (gł. charakteru i czasu trwania wydarzenia, ale również od wsparcia zewn.) oraz indywidualnych (np. kompetencji, celów, wartości, przekonań itp.). Procesy radzenia sobie ze stresem wywołują tak bezpośrednie, jak i odroczone następstwa (zmiany stanu i funkcji organizmu); te ostatnie mogą stać się przyczyną chorób ( psychosomatyczne zaburzenia).

SEN, stan funkcjonalny układu nerwowego, przeciwny do stanu czuwania, którego istotą jest czasowy zanik świadomości; jedna z podstawowych potrzeb biol., których zaspokajanie jest niezbędne dla zachowania osobnika przy życiu; podczas snu obniża się wrażliwość na niektóre bodźce, jest zniesiona aktywność ruchowa, obniża się przemiana materii, jest zwolniona częstość skurczów serca i oddechów. Sen pojawia się dopiero na pewnym szczeblu filogenet. rozwoju mózgu, równocześnie ze stałocieplnością, u ptaków i ssaków; występuje na przemian z czuwaniem, u dorosłych w charakterystycznym rytmie dobowym, u noworodków policyklicznie, z wieloma sekwencjami snu i czuwania w ciągu doby.
Badania z zastosowaniem elektroencefalografii (EEG) u zwierząt i ludzi wykazały, że w śnie można wyodrębnić 2 fazy: wolnofalową, charakteryzującą się występowaniem w zapisie EEG fal o małej częstotliwości i wysokiej amplitudzie, oraz paradoksalną, gdy znacznej głębokości snu towarzyszy szybki rytm beta charakterystyczny dla stanu nasilonego czuwania. W obrębie fazy wolnofalowej wyodrębniono kilka okresów charakteryzujących się różną głębokością snu, od płytkiego snu wkrótce po zaśnięciu, do bardzo głębokiego snu delta, nazwanego tak od dominacji w zapisie EEG bardzo wolnych fal delta o częstotliwości poniżej 4/s. Epizody snu paradoksalnego, trwające 5–30 min, pojawiają się kilkakrotnie w ciągu nocy co ok. 90 min, pierwszy występuje po 80–100 min od zaśnięcia; u dorosłego młodego człowieka faza ta zajmuje ok. 25% czasu snu, w starszym wieku mniej, a u noworodka znacznie więcej; charakterystycznym objawem fazy paradoksalnej są szybkie ruchy gałek ocznych, które można łatwo zaobserwować u małych dzieci. Marzenia senne występują podczas snu delta i w fazie paradoksalnej, a zatem gdy sen jest najgłębszy, przy czym jest zapamiętywana treść marzeń występujących tylko podczas snu paradoksalnego. Badania na zwierzętach wykazały, że sen jest aktywnym procesem sterowanym przez wyspecjalizowane ośr. pnia mózgu, istota tego procesu nie jest jednak znana; wg niektórych danych potrzebę snu wywołują związki o budowie peptydowej, nagromadzone w organizmie podczas czuwania.
Kosa_666 