Oświecenie

OŚWIECENIE-w Europie powstało w XVII-XVIII wieku
w Polsce powstało w XVIII-1822 roku
1.Światopogląd oświecenia - racjonalizmy(kartezjusz)empiryzm(locke) libertynizm(wolter), deizm ateizm
Racjonalizm-łacińska nazwa racja=>ROZUM; obserwacja świata za pośrednictwem rozumu=>KARTEZJUSZ
Wywodzi się od Kartezjusza i eksponuje rolę rozumu w dochodzeniu do prawdy i wiedzy. Najistotniejszą siłą i cechą człowieka według tej koncepcji jest rozum, a przesądy, uprzedzenia, zabobony i pozaziemskie ingerencje należy odrzucić. I po dziś dzień racjonalistą nazywamy człowieka, który kieruje się w życiu rozumem, a nie intuicją, czy metafizycznymi odczuciami.
Empiryzm – pogląd uznający doświadczenie (empirię) za jedyny sposób poznawania świata. Empiryzm stał się źródłem rozwoju nauk przyrodniczych i zachwiania nauk religijnych. Proces poznawania świata opiera się na doświadczeniu i eksperymencie. W rozwóju empiryzmu swój udział miał John Lock, który wprowadził do nauki stwierdzenie tabula rasa – nie zapisana kartka albo biała karta. Termin ten oznacza, że człowiek rodzi się jako tabula rasa i w miarę dorastania i nabierania doświadczenia karta ta się powoli zapisuje. Zapis ten to
właśnie doświadczenie. Wszystko to co nas otacza ma swoje źródło w doświadczeniu zewnętrznym (zmysły) i w wewnętrznym (refleksje). ,,umysł jest jak czysta karta, czakająca by ją zapisać”
Ateizm- bez Boga; pogląd odrzucający ideę wyższej siły, która stworzyła świat i nim rządzi, nie wierzyli w Boga
Deizm- deiści godzili się z istnieniem Boga ,dającym się udowodnić rozumowo.Jak pisał jeden z najsłynniejszych myślicieli epoki,Wolter”Nie mogę pojąć,by ten zegar mógł istnieć, a nie było zegarmistrza”.Zatem to,że świat jest,był dla deistów świadectwem istnienia Stwórcy.Uważali oni jednak,że Bóg,stworzywszy świat i nadawszy mu naturalne prawa,nie ingeruje w jego działanie.Zegarmistrz skonstruował zegar,nakręcił go,a potem po prostu porzucił swoje dzieło.
Wolterianizm- zespół tendencji estetycznych literackich, szydercza krytyka feudalnych instytucji(monarchii, kościoła) i obyczajów, propagowanie tolerancji, libertynizmu idea postępu niezależności i racjonalizm- kierowanie się rozumem.
Libertynizm-wolnomyślicielstwo; LIBERTE-WOLNOŚĆ
*pogląd gdzie najistotniejszą rzeczą jest wolność-słow, czynów
*krytykowanie wszelkich norm religijnych i społecznych
*KRYTYCYZM
* nie wierzyli w żadne kodeksy moralne
* w życiu kierowali się epikurejską filozofią dążenia do rozkoszy i unikania wszelkich przykrości
* nie trzeba bać się śmierci
*do najsławniejszych libertynów XVIII stulecia należeli Casanova oraz de Sade
2.Wielka encyklopedia francuzka - tworca , znaczenie
Encyklopedia-Denis Dederot było to dzieło jego życia
Encyklopedia- słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł, największe naukowe i kulturalne przedsięwzięcie epoki przedstawia dorobek oświecenia w dziedzinie nauki, filozofii, literatury, sztuki, obyczajów.
3.Prady literackie epoki : klasycyzm , sentymentalizm rokoko – przedstawiciele
Rokoko-był to styl który rozwinął się w sztuce XVIIIw. w opozycji do dominującego w tej epoce klasycyzmu.W miejsce uroczystej dostojnej sztuki klasycznej pojawia się styl dekoracyjny kameralny subtelny który wziął nazwę od ulubionego wówczas ornamentu w kształcie muszli(z fr.rocaille”muszla”)W literaturze rokoko objawiał się zamiłowaniem do elegancji formy i subtelności treści.Najczęstszym tematem była zmysłowa miłość.
Sentymentalizmem-nazywamy prąd literacki,który rozwinął się w europejskim oświeceniu w opozycji do dominującego klasycyzmu.Sentymentalizm był nastawiony na penetrację wewnętrznego,uczuciowego życia człowieka.Wmiejsce charakterystycznego dla klasycyzmu kultu rozumu sentymentaliści głosili pochwałę czułości i prostoty;w miejsce zachwytu nad dobrodziejstwami kultury-zachwyt nad pięknem przyrody.Literatura sentymentalna pogłębiła analizę psychologiczną postaci.W poezji przełamała zaś suchy i wzniosły ton języka klasycyzmu,zwracając szczególną uwagę na śpiewność i melodyjność wiersza.
Klasycyzm epoki oświecenia-literatura epoki oświecenia stara się odkrywać racjonalne prawa rządzące naturą i człowiekiem.Dlatego triumfuje wówczas klasycyzm dążący do jasności porządku i harmonii.Spod mnogości zjawisk, drogą rozumnego wyboru pisarze wydobywają ogólne zasady.Dąży się do prostoty stylu oraz przejżystości myśli.Osiągnięcie tego ideału ułatwiają reguły sztuki.Właśnie owo uzależnienie od reguł stanie się cechą charakterystyczną klasycyzmu XVIII stulecia.Sądzono wówczas że tylko przestrzeganie surowych przepisów zapewnia sztuce prawdziwą doskonałość.
4.Wielkie dziela literatury francuzkiej "kandyd"woltera , "nowa heloiza' rousseau
Kandyd, czyli optymizm
*Wolter-twórca utworu, wolnomyśliciel
*rodzaj powieści-fabuła; powiastka-pretekstem, wyjściem, idea, teza światopoglądowa
*przeżycia bohatera
*Leibniz-filozof
*świat urządzony doskonale przez Boga
*wszystko ma swój sens i cel
*filozofia optymistyczna
*Kandyd(uczeń Panglossa) i Pangloss(nauczyciel, filozof)-poznawanie świata
*wędrówka, podróż
*zbieraie doświadczeń, rzeczywistość i ponawanie świata
WYDARZENIE KOMENTARZ
*szlachetny Anabaptysta ginie, kiedy chce pomóc Majtkowi
*katastrofę statku przeżyły 3 osoby m.in. nieuczciwy Majtek, przeżył również trzęsienie ziemi, jako jeden z niewielu
*uczeni kazali publicznie spalić kilka osób, aby powstrzymać dalsze trzęsienia, uważali, że trzęsienie ziemi jest karą za grzechy
*rozmowa z Derwisem i dziadkiem *nikt nie zwraca uwagi
*Anabaptysta uczciwy a Majtek zły
*wynagradzanie dobra i sprawiedliwości
*nieszczęście niezależny od tego jaki jest człowiek
*kościół kościół uniwersytet zostały przedstawione jako centrum bezmyślności, wiary w zabobony, fanatyzm
*mądrość życiowa może być ważniejszą wartością niż mądrość książkowa
5.Życie kulturalne w polsce - mecenat stanislawa augusta poniatowskiego, obiady czwartkowe czasopismiennictwo, teatr, edukacja, biblioteka kałuskich
6.Tworczosc ignacego krasickeigo;
krytyczne uwagi o ludziach w bajkach
wady spoleczne w satyrach
pierwsze polskie powiesci
dydaktyczny charakter tworczosci
artystyczne wartosci utworoc m.in. komizm ironia parodia
Dydaktyczny charakter twórczości- Jest to nasycenie utworu literackiego lub innego dzieła sztuki treściami moralizatorskimi, pouczającymi odbiorców, mówiącymi, jak mają postępować.
Krasicki przejawiał swój dydaktyzm w większości swoich utworów m.in. w satyrach lub bajkach. Główną metodą, która przejawiała się w jego typie dydaktyzmu był śmiech, bo jak mówił on sam „I śmiech niekiedy może być nauką, jeśli się z przywar a nie z osób natrząsa”. Czyli inaczej mówiąc Krasicki chciał pokazać, że można łatwiej trafić do społeczeństwa pokazując problem w sposób zabawny i prosty na przykładach zupełnie ogólnikowych, by nie urazić konkretnej jednostki.
Krasicki chciał pokazać, że nie musimy mówić bezpośrednio i dosłownie o postawach i zachowaniach, które są uznawane za negatywne czy nawet złe. Ignacy Krasicki za pomocą prostych symboli i metafor potrafił „bezboleśnie” nauczyć społeczeństwo jak powinno postępować i zachowywać się w swoim życiu.
Parodia – naśladowanie danego stylu mówienia, zachowania, używania środków artystycznych, służące ich ośmieszeniu. Parodia tworzy karykaturę określonych tekstów, twórców, kierunków artystycznych
Komizm – właściwość charakterystyczna dla pewnej konfiguracji zjawisk spotykanych w życiu lub przedstawianych przez sztukę, wywołująca u obserwatora reakcję w postaci śmiechu i wesołości, wykluczająca zarazem silne emocje negatywne
Ironia – właściwość stylu polegająca na sprzecności między dosłownym znaczeniem wypowiedzi a jej znaczeniem właściwym, nie wypowiedzianym wprost, ale świadomie zamierzonym przez autora i zazwyczaj rozpoznawalnym dla odbiorcy. Zależnie od sytuacji, może być przejawem drwiny, szyderstwa i sarkazmu, ale może służyć też celom satyrycznym, być formą dowcipu, współczynnikiem parodii.
,,Pijaństwo”
*dwaj szlachcice
*lubili pić
*drugi rozmówca sprzeciwiał się pijaństwu
*język prosty, komunikatywny
*występują rymy
*rzeczowniki dynamiczne odnoszące się do alkoholu
*rozmówcę charakteryzuje nieumiarkowanie w piciu
*jest typem szlachty sarmackiej
*twierdzą że piją z grzeczności
*zawsze znajdują alibi do wypicia
*autor dochodzi do wniosku, że pijący są jak zwierzęta
,,Do króla”
*satyra skierowana do konkretnej osoby
*podmiot liryczny stawia Stanisławowi Augustynowi 5 zarzutów
*cele Krasickiego było ośmieszenie niechętnej królowi szlachty sarmackiej
*Stanisław jest przedstawiony jako mądry i szlachetny władca
*utwór pełni funkcję dydaktyczną
*wyśmiewanie błędnej opinii szlachty
,,Żona modna”
*satyra obyczajowa, abstrakcyjna
*problem rozrzutności żony
*mąż był pantoflarzem
*żona była głową rodziny, stawiała warunki(jeśli się na coś nie zgodził stwierdzała koniec związku)
*był pazerny, zachłanny
*ożenił się z nią dla majątku
*ośmieszenie krytykuje cudzoziemszczyznę, a ośmiesza pazerność
7.Gatunki literackie oswiecenia ( bajka satyra powiastka filozoficzna: powiesc
Bajka - utwór wierszowany, najczęściej żartobliwy, zawierający morał (pouczenie). Morał może znajdować się na początku lub na końcu utworu, albo wynikać z jego treści. Istotną cechą bajki jest alegoryczność . Bohaterami bajek mogą być ludzie, a także zwierzęta i przedmioty, które uosabiają typy ludzkie i cechy charakteru. Każda bajka posiada charakter dydaktyczny, utwór krótki, posiada puentę, występuje ALEGORIA-podwójna warstwa zaliczeń, cechy ludzkie, które kryją się pod postaciami zwierzęcymi, krytycyzm(krytykowanie postaci, cech itd.)
NARRACYJNA EPIGRAMATYCZNA
*dłuższa *krótka
*twórca-La Fontaine * twórca-Ezop
Satyra - gatunek literacki łączący w sobie epikę i lirykę (pisał je m.in. Horacy), ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, osoby, obyczaje, stosunki społeczne, prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne ukazanie postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej w krzywym zwierciadle. Posługuje się techniką tzw. ,,krzywego zwierciadła”, które polega na wyolbrzymieniu i ośmieszeniu danej rzeczy. Rodzaje satyr:
*obyczajowa
*filozoficzna
*społeczna
*polityczna
Ze względu na osoby:
*konkretna(personalna)
*abstrakcyjna-piętruje wady społeczeństwa
Powiastka filozoficzna- gat. Łączący cechy powieści awanturniczej z przypowieścią moralną i traktatem filozoficznym, akcja powiastki służy ukazaniu zalet racjonalistycznego światopoglądu i satyrycznego obrazu życia. Np. „Kandyd”.
Oświeceniowe UTOPIE:
*Thomas More
*państwo idealne
*w oddaleniu od cywilizacji
*krytyka ówczesnych krajów