XX lecie międzywojenne

Traktat ryski lub inaczej pokój ryski to traktat pokojowy podpisany 18 marca 1921 roku przez Polskę, Rosję Radziecką i Ukrainę Radziecką. Kończył on wojnę polsko-bolszewicką z lat 1919-1920, ustalał przebieg granic między tymi państwami oraz regulował inne sporne dotąd kwestie.

Zgromadzenie Narodowe-jako wspólne zebranie sejmu i senatu, funkcjonowało1922–1935 i od 1989,przywrócone w wyniku umowy Okrągłego Stołu.Wg Konstytucji marcowej 1921 Zgrom.Narod. wybierało prezydenta RP bezwzględną większością głosów.Zwoływał je prezydent na 30 dni przed upływem swojej kadencji. W przypadku nagłego opróżnienia urzędu prezydenta posiedzenie Zgromadzenia Narodowego zwoływał marszałek sejmu.

Reforma walutowa - Głównym twórcą i realizatorem tzw. \"planu stabilizacyjnego\", który polegał na reformie skarbu i waluty był Władysław Grabski. W 1920 doprowadził do powstania prywatnego, niezależnego od państwa Banku Polskiego i w 1924 wymiany starej waluty marki polskiej na złotego w relacji 1,8 mln marek polskich:1 złotego. Plan doprowadził do zwalczenia hiperinflacji.Jego dziełem było opracowanie planu reformy rolnej, przyjętej przez Sejm.

Nowela sierpniowa to ustawa z dnia 2 sierpnia 1926 r. o zmianie Konstytucji z 17 marca 1921 r.Uchwalona po przewrocie majowym dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy (Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej), zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony przez Sejm w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał.

Przewrót majowy (zamach majowy) - zamach stanu dokonany w Polsce przez marszałka Józefa Piłsudskiego 12 maja - 15 maja 1926 r.

Jędrzejewiczowska reforma szkolnictwa - reforma polskiego systemu szkolnictwa (podstawowego i ponadpodstawowego), opracowana przez ministra Janusza Jędrzejewicza, wdrażana od lipca 1932, której zasady obowiązywały do 1948.

Konstytucja kwietniowa - ustawa zasadnicza Rzeczypospolitej Polskiej z okresu międzywojennego, podpisana przez prezydenta Ignacego Mościckiego 23 kwietnia 1935 roku (stąd nazwa).Zmianę konstytucji zwolennicy marszałka Piłsudskiego planowali już od zamachu majowego (12 maja 1926).Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono ustrój prezydencki-autorytarny. Ustawa konstytucyjna została uchwalona z naruszeniem przepisów konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co było wyrazem autorytarnych tendencji obozu rządzącego. W swoim manifeście PKWN uznał Konstytucję kwietniową za bezprawną.

Centralny Okręg Przemysłowy (COP), ośrodek przemysłu ciężkiego budowany w 1936-1939 w południowo-centralnych dzielnicach Polski. Był jednym z największych przedsięwzięć ekonomicznych II Rzeczypospolitej, Celem COP-u było zwiększenie ekonomicznego potencjału Polski, rozbudowa przemysłu ciężkiego i zbrojeniowego, a także zmniejszenie bezrobocia wywołanego skutkami wielkiego kryzysu. Na rozwój COP-u przeznaczano w latach 1937-1939 około 60% całości wydatków inwestycyjnych. Budowę COP rozpoczęto z inicjatywy wicepremiera i jednocześnie ministra skarbu Eugeniusza Kwiatkowskiego, który wraz z Pawłem Kosieradzkim i Władysławem Kosieradzkim opracował czteroletni plan inwestycyjny, obejmujący okres 1 VII 1936-30 VI 1940.

30 września 1938r. – Polska przekazała żądanie od Czechosłowacji zwrotu Zaolzia.

Pakt Ribbentrop-Mołotow - Paktu o Nieagresji pomiędzy III Rzeszą Niemiecką i Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich z 23 sierpnia 1939 r., oraz tajny protokół dodatkowy stanowiący załącznik do tego Paktu.Pakt został podpisany przez ministrów spraw zagranicznych obu państw - Joachima Ribbentropa i Wiaczesława Mołotowa, którzy w imieniu swoich przywódców, Adolfa Hitlera i Józefa Stalina, dokonali podziału Europy Środkowej i Wschodniej.Hitlerowi zabezpieczał front wschodni w planowanej przez niego wojnie i atak na Polskę. Stalinowi zaś dawał czas na przygotowanie się do ewentualnej konfrontacji z Hitlerem oraz powiększał terytorium ZSRR.Główne postanowienia: a)kraje bałtyckie (Estonia, Łotwa) i Finlandia staną się strefą wpływów i przyszłym terytorium ZSRR, a północna granica Litwy (z Łotwą) stanowić ma granicę pomiędzy strefami interesów Niemiec i ZSRR; b)na obszarach należących do państwa polskiego strefy interesów Niemiec i ZSRR będą rozgraniczone wzdłuż linii rzek Narwi, Wisły i Sanu. C)strona radziecka podkreśla swoje zainteresowanie Besarabią, ze strony niemieckiej stwierdza się zupełne niezainteresowanie odnośnie tego terytorium. W trakcie trwania II wojny światowej, 28 września 1939, kiedy doszło do spotkania nacierających z zachodu Niemców z nacierającą ze wschodu Armią Czerwoną, a los Polski był w tej kampanii przesądzony, doszło do doprecyzowania postanowień niemiecko-sowieckich. Podpisano w Moskwie traktat sowiecko-niemiecki o granicach i przyjaźni zwany drugim układem Ribbentrop-Mołotow.Dokonano wówczas następujących modyfikacji: ZSRR zgodził się na odstąpienie Niemcom wschodniej części Mazowsza i Lubelszczyzny w zamian za zgodę Niemiec na oddanie Litwy do sowieckiej strefy wpływów. Wkrótce (10 października) Wileńszczyzna została przekazana Litwie w zamian za zgodę na stacjonowanie garnizonów radzieckich na jej terytorium. Podobne układy wymuszono 29 września i 5 października na Estonii i Łotwie.



Józef Piłsudski (5.12.1867-12.05.1935– polski działacz niepodległościowy, mąż stanu, dowódca wojskowy; od 1920 pierwszy Marszałek Polski, Naczelnik Państwa do 1922, dwukrotny premier Polski (1926-1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926, w wyniku przeprowadzonego przez siebie zamachu stanu.

Władysław Grabski (7.071874-1.03.1938)-polityk narodowej demokracji, ekonomista i historyk. Znany powszechnie jako autor reformy walutowej. W roku 1919 poseł na Sejm z ramienia Związku Ludowo-Narodowego.Premierem rządu Rzeczypospolitej był od 23 czerwca 1920 - 24 lipca 1920 oraz 19 grudnia 1923 - 13 listopada 1925 (a także ministrem skarbu). Brał udział w konferencji w Spa w 1920 roku. Piastował te stanowiska w czasie wojny polsko-bolszewickiej, przede wszystkim w okresie sukcesów ofensywy Armii Czerwonej.Był głównym twórcą i realizatorem tzw. \"planu stabilizacyjnego\", który polegał na reformie skarbu i waluty. W 1920 doprowadził do powstania prywatnego, niezależnego od państwa Banku Polskiego i w 1924 wymiany starej waluty marki polskiej na złotego w relacji 1,8 mln marek polskich:1 złotego. Plan doprowadził do zwalczenia hiperinflacji. Jego dziełem było opracowanie planu reformy rolnej, przyjętej przez Sejm.

Janusz Jędrzejewicz (21.06.1885-16.03.1951), pedagog i polityk, jeden z przywódców obozu piłsudczykowskiego. Od 1904 należał do PPS. W latach 1914-1918 służył w Legionach Polskich i Polskiej Organizacji Wojskowej. Był aktywnym członkiem Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, posłem na sejm oraz senatorem.Od 12 sierpnia 1931 roku do 22 lutego 1934 piastował urząd Ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W okresie sprawowania tego urzędu wdrożył reformę szkolną, zwaną od jego nazwiska reformą jędrzejewiczowską.Od 10 maja 1933 do 13 maja 1934 stał na czele rządu. Od 1926 roku redagował miesięcznik Wiedza i Życie, którego był założycielem. W 1948 roku został prezesem Rady Naczelnej Ligi Niepodległości Polski.

Jędrzej Moraczewski (1870-1944). Jeden z przywódców Polskiej Partii Socjaldemokratycznej. Minister komunikacji w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej. Od 18 listopada 1918 do 16 stycznia 1919 był premierem RP, w latach 1919-25 członek Rady Naczelnej i CKR PPS, 1919-25 wicemarszałek sejmu. W 1931 roku założył Związek Związków Zawodowych.

Wincenty Witos ( 22.01.1874-31.10.1945) polski polityk, wybitny działacz ruchu ludowego.Od 1895 roku działa w galicyjskim Stronnictwie Ludowym. Od roku 1913 w wyniku rozłamu w ruchu ludowym zostaje przywódcą partii politycznej Polskiego Stronnictwa Ludowego Piast. W latach 1908-1914 poseł na Sejm Galicyjski, 1911-1918 poseł do austriackiej Rady Państwa w Wiedniu.W 1918 stał na czele Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Poseł na Sejm RP w latach 1919-1930. Piastował urząd premiera w latach 1920-1921 (rząd Obrony Narodowej), 1923 i 1926 (rządy koalicji Chjeno-Piasta). Pozbawiony urzędu premiera w wyniku przewrotu majowego. W latach 1929-1930 jeden z przywódców Centrolewu. Był współzałożycielem (1931) i pełnił funkcję prezesa Rady Naczelnej Stronnictwa Ludowego.

Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego — reprezentacja ludności polskiej Śląska Cieszyńskiego i rząd tymczasowy w latach 1918–1920. Powstała 19 października 1918r. w Cieszynie. Przewodniczący-ksiądz Józefa Londzin. Zadaniem RNKC było przejęcie władzy w Księstwie Cieszyńskim po rozpadzie Austro-Węgier i włączenie Śląska Cieszyńskiego w granice tworzącego się państwa polskiego. Była pierwszym formalnym rządem na ziemiach polskich w procesie odradzania się Rzeczypospolitej. W nocy z 31 października na 1 listopada 1918 roku, za pomocą żołnierzy polskich służących w cieszyńskim garnizonie armii austriackiej, dokonała bezkrwawego rozbrojenia żołnierzy austriackich oraz likwidacji austriackiej administracji w Cieszynie, tym samym przejmując władzę na terenie Śląska Cieszyńskiego.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej. Urzędował w Lublinie, od 6 do 11 listopada 1918 r. Przewodniczył Ignacy Daszyński(Prezydent ministrów oraz minister spraw zagranicznych). Inni działacze: Minister aprowizacji - Wincenty Witos,minister komunikacji - Jędrzej Edward Moraczewski.

Wojna polsko-ukraińska - była jednym z sześciu lokalnych konfliktów zbrojnych Polski w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Rozpoczęła się we Lwowie, w listopadzie 1918 r., a zakończyła 24 kwietnia 1920 na skutek sojuszu między Ukraińską Republiką Ludową a II Rzeczpospolitą. W jej wyniku Polska zyskała ziemie Galicji Wschodniej (aż po rzekę Zbrucz).

Naczelnik państwa – nazwa urzędu polskiej głowy państwa, sprawowanego przez Józefa Piłsudskiego w latach 1918-22 (w tym w latach 1918-19 jako tymczasowy naczelnik państwa).Urząd został powołany dekretem z dnia 22 listopada 1918 r. o najwyższej władzy reprezentacyjnej Republiki Polskiej, który ustalał organizację i określał kompetencje tymczasowych organów władzy państwowej do momentu zwołania wybranego w demokratycznych wyborach Sejmu Ustawodawczego.Naczelnik miał najwyższą władzę cywilną i wojskową w państwie. Był Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich, jego urząd miał duże znaczenie w zakresie stosunków międzynarodowych. Powoływał odpowiedzialnych przed sobą Prezydenta ministrów (premiera) oraz ministrów. Projekty ustawodawcze przedstawiane przez rząd wymagały podpisów właściwego ministra, Prezydenta ministrów oraz Naczelnika. Miały utrzymać swą moc obowiązującą pod warunkiem przedstawienia ich do zatwierdzenia na pierwszym posiedzeniu Sejmu Ustawodawczego.

Powstanie w Wielkopolsce wybuchło 27 grudnia 1918 roku, w reakcji na demonstracje Niemców sprzeciwiających się wizycie w Poznaniu Ignacego J. Paderewskiego. Powstańcy w krótkim czasie opanowali całą Wielkopolskę z wyjątkiem północnych i południowo wschodnich jej obrzeży. Powstanie zakończyło się 16 lutego 1919 roku rozejmem w Trewirze, który rozszerzał na front powstańczy zasady rozejmu kończącego I wojnę światową z 11 listopada 1918. Było to jedno z dwóch, obok powstania wielkopolskiego 1806 roku, zwycięskich powstań w dziejach Polski.

Mała Konstytucja z 20 lutego 1919 r-Mała Konstytucja wprowadzała w Polsce ustrój parlamentarny - najwyższą władzę w państwie stanowił Sejm Ustawodawczy, którego wolę wykonywać miał Naczelnik Państwa oraz Rada Ministrów.

Traktat wersalski to główny układ pokojowy kończący pierwszą wojnę światową, podpisany przez Niemcy i państwa ententy 28 czerwca 1919 roku. Został ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził nowy ład polityczny.Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku. Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana przez Ignacego Paderewskiego, Romana Dmowskiego oraz Władysława Grabskiego. Państwa pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja, Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im tylko traktaty do podpisania. Rosja Radziecka nie została zaproszona, gdyż mocarstwa Ententy nie uznawały rządu bolszewickiego, który podpisał osobny pokój z Niemcami w 1918 (pokój brzeski).

Konferencja w Spa (5 lipca 1920 - 16 lipca 1920) - spotkanie przedstawicieli państw Ententy oraz m. in. Polski, Czechosłowacji i Niemiec odbywające się latem 1920 r. w belgijskim mieście Spa. Konferencja dotyczyła niemieckich opóźnień w wykonywaniu postanowień traktatu wersalskiego (zwłoka w rozbrojeniu i spłatach reparacji wojennych).Na spotkaniu podjęto decyzje: a)ustalono, że dzień 1 stycznia 1921 będzie dniem ostatecznym na rozbrojenie wojsk niemieckich; b)określono wysokość miesięcznych dostaw węgla z Niemiec, jako reparacje na rzecz państw ententy. W konferencji brał udział także polski premier Władysław Grabski, który prosił o pośrednictwo państw zachodnich w rokowaniach z bolszewikami.

Konstytucja marcowa 1921 -wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za zbiorowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z Monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz.