Marksizm i Leninizm

1. Twórcy marksizmu na tle epoki
Ostateczny rozpad stanu trzeciego następujący w pierwszej połowie XIX w. doprowadził do wykształcenia się dwóch opozycyjnych klas społecznych burżuazji i proletariatu. Wypadki Wiosny Ludów pełniej uświadomiły klasie robotniczej siłę oraz historyczne zadania, które w przyszłości przyjdzie urzeczywistniać. Nieco później do rangi symbolu urosło zwycięstwo Komuny Paryskiej, jako pierwszej próby przejęcia władzy przez proletariat. Na tym tle twórcy socjalizmu i komunizmu, opierając się na metodologii materiału historycznego, interpretowali rolę i epokowe zadania proletariatu w przekształcaniu stosunków społeczno-politycznych.
Karol Marks (1818-1883) urodził się w Trewirze w Nadrenii, ojciec jego był prawnikiem, zwolennikiem i propagatorem ideałów filozofii oświeceniowej. Marks studiował prawo i filozofię. Później podjął pracę w „Gazecie Reńskiej", gdzie ogłaszał pierwsze artykuły. W Rękopisach ekonomiczno-filozoficznych (1844) opracował wstępny zarys krytyki ekonomii politycznej. Podejmuje wówczas współpracę z Engelsem, w rezultacie której powstają książki Święta rodzina (1845), a później Ideologia niemiecka (1845-1846), zawierająca wykład tez materializmu historycznego. Po wyjeździe z Paryża do Brukseli, pisze Marks Nędzę filozofii (1848) poddając ośmieszającej krytyce filozofię Proudhona najpełniej wyłożoną w jego pracy Filozofia nędzy. W tym samym roku wraz z Engelsem redaguje Manifest Komunistyczny, będący rewolucyjnym i zwięzłym wykładem teorii polityc proletariatu. Po rewolucji marcowej powraca do ojczyzny i zakłada „Nową Gazetę Reńską", wkrótce zamkniętą, wyjeżdża do Francji i Belgii, przybywając ostatecznie w 1849 r. do Londynu, gdzie zamieszkiwał do końca życia. Tam też powstały jego znane prace Walki klasowe we Francji, Osiemnasty brumaire'a Ludwika Bonaparte, Wojna domowa we Francji, Krytyka programu gotajskiego oraz wydany w trzech tomach Kapitał. Marks aktywnie działał na międzynarodowego ruchu robotniczego, organizując i współuczestnicząc w założeniuMiędzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (1864), czyli I Międzynarodówki.
Fryderyk Engels (l820-1895) urodził się w Bremen w Północnej Westfalii w rodzinie właściciela fabryki włókienniczej. Na kształtowanie się światopoglądu Engelsa dominujący wpływ wywarł pobyt w Anglii, pod którego wrażeniem powstały prace: Zarys krytyki ekonomii politycznej i Położenie klasy robotniczej w Anglii (1845) dowodzące, iż ekonomiczna sytuacja proletariatu zmusza go do walki z kapitałem. Engels jest autorem wielu dzieł dających podstawy rewolucyjnej teorii proletariatu, problematyki walki klas oraz ogólnej teorii państwa. Do najbardziej znanych należą: Wojna chłopska w Niemczech (1850), Rewolucja i kontrrewolucja w Niemczech (1851-1852), Rozwój socjalizmu od utopii do nauki (1877), Anty-During (1877-1878), Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa (1884), Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej (1886). W końcowym okresie życia Engelsa zaznaczyły się w ruchu robotniczym silne wpływy doktryny reformizmu i rewizjonizmu, z którymi podjął polemikę.

2. Metoda materializmu dialektycznego i historycznego
Marksizm nawiązywał do zdobyczy czołowych szkół filozoficznych epoki, w szczególności do klasycznej ekonomii angielskiej, socjalizmu utopijnego oraz klasycznej filozofii niemieckiej. W myśli ekonimicznej Marks sięgnął do teorii Adama Smitha i Dawida Ricardo, krytycznie oceniając dorobek angielskiej szkoły liberalistycznej. W filozofii największy wpływ na Marksa wywarła dialektyczna myśl Hegla i materializm Feuerbacha. Heglowska dialektyka i feuerbachowski materializm, poddane wnikliwej krytyce, doprowadziły Marksa do wypracowania podstaw własnej metodologii badawczej. Idealistyczna dialektyka Hegla, według określenia Engelsa, została „postawiona na głowie, albo raczej z głowy, na której dotychczas stała, postawiona z powrotem na nogi". Marks dokonał również krytycznego rozszerzenia materializmu Feuerbacha, zarzucając mu ahistoryzm i metafizyczne przesłanki rozumowania.
Metodologia myślenia marksowskiego jest materialistyczna zakładając, iż każde zjawisko ma w przyrodzie materialne powiązania z innymi, składając się na pozostającą w ruchu całość. Ocenę procesu przemian formułował Marks na podstawie prawa zmian ilościowych i jakościowych, przy czym jedne przechodziły w drugie. Zmiany „ilościowe" posiadają charakter narastający, czasami trudno dostrzegalny, prowadząc do uformowania się zmian dstawowych to jest „jakościowych". Dotyczy to nie tylko przyrody, lecz w równym stopniu życia społecznego, przy czym zmiany jakościowe wyznaczają zasadnicze granice w rozwoju formacji społecznych. Na ich występowanie składa się wręcz niezliczona liczba procesów drobnych, niekiedy zewnętrznie nieuchwytnych, określanych jako zmiany ilościowe. Rozwój społeczny wyznaczamy przez zmiany jakościowe wykazuje stałą tendencję doskonalenia społeczeństwa i państwa. Zjawiska przyrodnicze i społeczne mają określone cechy sprzeczne będące ich właściwością np. przeszłość i przyszłość, powodujące stałą walkę przeciwieństw. Owa walka staje się czynnikiem dynamizującym rozwój społeczeństwa i wyznaczającym stadia kolejnych etapów postępu.
Pierwotność materii i wtórność świadomości jest założeniem marksizmu. Istniejąca wiecznie materia rozwija się według prawideł ruchu, które człowiek jest w stanie wykorzystać i poznać. W tym sensie praktyka okazuje się podstawowym kryterium poznania i weryfikacji sądów. Świadomość jest zawsze zdeterminowana sytuacją materialną, bez której nie może istnieć samodzielnie ulegając przekształceniom lub przekształcając rzeczywistość świata materialnego.
Klasowa interpretacja jest konsekwencją materialistycznego spojrzenia na społeczeństwo. Mając na uwadze teorię klas Marks w liście i Weydemeyera podkreślał, iż „To co ja wniosłem nowego polega na udowodnieniu: 1) że istnienie klas jest związane tylko z określonymi historycznymi fazami rozwoju produkcji, 2) że walka klas prowadzi nieuchronnie do dyktatury proletariatu, 3) że owa dyktatura proletariatu jest sama przejściem do zniesienia wszelkich klas i do społeczeństwa bezklasowego. Momentem przełomowym w walce klasowej jest „rewolucja socjalistyczna polegająca na przejęciu władzy przez proletariat, prowadząc w dalszej perspektywie do wykształcenia się stosunków nieantagonistycznych i bezklasowych. Z klasowego punktu widzenia Marks wyróżnił formację niewolniczą, feudalną, kapitalistyczną i socjalistyczną. Dowodził, iż proletariat jest klasą historycznie naznaczoną do przejęcia władzy. Było to konsekwencją kapitalistych organizacji stosunków produkcji, przeciwstawiających kapitał i najemną i roboczą.
Teoria rewolucji opiera się w marksizmie na założeniu prawidłości wybuchu i zwycięstwa rewolucji określonego typu. Nowa klasa dochodzi do władzy drogą rewolucyjną i taka perspektywa rysuje się przed proletariatem. Marks zakładał, iż rewolucja socjalistyczna zwycięży w najbardziej rozwiniętych państwach kapitalistycznych. Lenin dopiero w dobie lat 1916-1918 doszedł do przekonania, iż rewolucja socjalistyczna może zwyciężyć w warunkach, gdzie opór burżuazji jest względnie najsłabszy. Komuna Paryska - zdaniem Marksa
- była pierwszą próbą rewolucji proletariackiej i socjalistycznej, likwidującej antagonistyczny układ sił zrodzony przez stosunki kapitalistyczne.
Problem świadomości społecznej również odgrywa doniosłą rolę. Państwo formuje określoną postawę światopoglądowa, moralną, duchową czy etyczną obywateli, tkwiącą w realiach myślenia klasowego. Podkreślił to Marks i Engels w Ideologii niemieckiej pisząc: „Myśli klasy panującej są w każdej epoce myślami panującymi, tzn. klasa będąca panującą w społeczeństwie siłą materialną zjest zarazem panującą w nim siłą duchową. Świadomość klasowa odgrywa kapitalną rolę w walce klasowej." Proletariat do chwili, kiedy jeszcze nie uświadamia sobie swej roli historycznej, jest „klasą
w sobie"- z chwilą uzbrojenia w teorię naukową przedstawiającą obiektywność jego zadań historycznych, staje się „klasą dla siebie". W tym sensie marksizm przywiązuje wyjątkową wagę do rozwoju kultury intelektualnej i duchowej proletariatu, ponieważ powinna stać się ona czynnikiem ugruntowującym racjonalność kroków podejmowanych przez masy w toku walki klasowej.

3. Krytyka państwa burżuazyjnego
Marks, działając jeszcze w kręgach ruchu tzw. młodoheglowskiego, dostrzegł, iż państwo kapitalistyczne nie spełnia roli abstrakcyjnego rozumu społecznego, gloryfikowanego przez heglowską teorię biurokracji. Wyraźnie podkreślał, iż „dojrzewanie idealizmu państwa było jednocześnie dojrzewaniem materializmu społeczeństwa obywatelskiego. Zrzucenie jarzma politycznego było jednocześnie zrzuceniem pęt, które trzymały na uwięzi egoistycznego ducha społeczeństwa obywatelskiego. Emancypacja polityczna była zarazem emancypacją społeczeństwa obywatelskiego od polityki, od pozoru nawet jakiejś ogólnej treści".
„Państwo polityczne" w warunkach społeczeństwa kapitalistycznego staje się instytucją zabezpieczającą interesy partykularne, odpowiadające dążeniom klasy panującej. Nie posiada zatem, jak to sobie wyobrażał Hegel, cech umożliwiających stanie poza lub ponad tą walką. Będąc zaangażowanym w walce społeczeństwa obywatelskiego, państwo polityczne nie może wyrażać i urzeczywistniać idealistycznie pojmowanego „rozumu społecznego", lecz reprezentuje interes partykularny odpowiadający burżuazji. Mit społeczeństwa politycznego, jako państwa rzekomej równości wszystkich oraz państwa tworzącego i instytucjonalizującego jedność społeczeństwa, staje się mitem idealistycznego pojmowania fikcji politycznych. Sfera państwa politycznego staje się czymś zupełnie innym niż sfera „społeczeństwa obywatelskiego", dając jedynie wyraz klasowym i antagonistycznym podziałom formacji kapitalistycznej.
Zadaniem politycznym burżuazji jest utrzymanie tego właśnie sposobu władania kapitałem. Rozwój ustroju politycznego w tych warunkach nie jest możliwy poza granicami wyznaczonymi obiektywnymi interesami klasowymi. „Powinien stąd raczej wynikać postulat takiego ustroju państwowego - pisał Marks - który by sam w sobie zawierał jako określenie i jako zdolność kroczenia naprzód wraz z rozwojem świadomości, do kroczenia naprzód wraz z rzeczywistym człowiekiem. Ale jest to możliwe dopiero wówczas, kiedy człowiek staje się zasadą ustroju państwowego". Dopiero wizja demokracji proletariackiej umożliwić miała fundamentalne przekształcenia stosunków społeczno-politycznych, gwarantujących ich dalszy nieantagonistyczny rozwój.
Odrzucenie heglowskiego mistycyzmu związanego z „substancją wolności", prowadziło Marksa do obnażenia niesprawiedliwości systemu kapitalistycznego w ówczesnym stadium jego rozwoju. Wolność w praktyce okazuje się wolnością „jednej klasy". Heglowski „rozum państwa i świadomość państwowa" są czystymi abstrakcjami, jeśli nie zostaną zweryfikowane klasowo. „Państwo jest abstrakcją. Tylko naród jest konkretem". Iluzoryczność ideologii państwa politycznego nie może być odniesiona do całokształtu stosunkowi społecznych. Stąd i demokracja burżuazyjna jest demokracją pozorną, a biegi wypadków historycznych nakazuje przewidywać powstanie demokracji rzeczywistej, która uformuje się w rezultacie rewolucji proletariackiej, czyli socjalistycznej.
Demokracja socjalistyczna zniesie alienację „państwa politycznego" ponad „społeczeństwo obywatelskie". „W demokracji nie człowiek istnieje dla prawa, lecz prawo istnieje dla człowieka; prawem jest tu byt ludzki, podczas gdy w innych formach ustroju państwowego człowiek jest bytem określonym przez prawo". W konsekwencji inne będą podstawowe treści i zadania demokracji socjalistycznej. „Ustrój polityczny był dotąd sferą religijną, religią życia narodu, niebem ogólności tego życia w przeciwieństwie do ziemskiego bytu jego rzeczywistości". Celem rewolucji socjalistycznej jest również zlikwidowanie biurokracji, jako przeciwstawnej względem większości społeczeństwa siły politycznej. „Biurokracja jest państwem fikcyjnym obok państwa realnego, jest spiritualizmem państwa. Każda ma przeto dwojakie znaczenie: realne i biurokratyczne". Zniesienie dualizmu wpłynie na zdynamizowanie ogólnego rozwoju, stając się poć wą wizji nowej zupełnie sprawiedliwości kształtowania stosunków społcznych".

4. Leninizm na tle epoki
Działalność W. I. Lenina przypada na koniec XIX i początek XX w. Nowe stadium stosunków kapitalistycznych, przynoszących wyjątkowo dramatyczne napięcia klasowe, znajdowało wyraz tak w polityce wewnętrznej, jak zagranicznej. II Międzynarodówka zrzeszała partie socjalistyczne i socjaldemokratyczne w większości eksponując doktryny odrzucające filozofię marksistowską. Wyraźną przewagę uzyskiwały ugrupowania zorientowane na rozwiązania odpowiadające założeniom szkoły reformistycznej i rewizjonistycznej. Szczególne znaczenie odgrywał wówczas ruch robotniczy w Rosji, kraju zacofanym, mającym jedynie silne ośrodki robotnicze w wielkich miastach takich jak Petersburg, Moskwa czy Kijów. Szybki wzrost wielkoprzemysłowego proletariatu, przy brutalnych warunkach wyzysku, doprowadził do szczególnie ostrego przeciwstawienia burżuazji i klasy robotniczej. W 1903 r. odbył się w Brukseli i Londynie II Zjazd Socjalistycznej Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), będący faktycznie zjazdem założycielskim partii rewolucyjnej, dostosowującej swój program do wymogów walki klasowej w Rosji. Organizatorem rosyjskiego ruchu robotniczego był już wówczas W. I. Lenin.
Włodzimierz Iljicz Lenin (właściwe nazwisko W. I. Uljanow) (1870-1924) urodził się w Symbirsku w rodzinie o żywych tradycjach rewolucyjnych. Lenin studiował prawo w Kazaniu, wydalony z uczelni za aktywność w ruchu studenckim, studia ukończył jako ekstern. W 1895 r. doprowadził do zjednoczenia petersburskich kółek marksistowskich w Związek Walki o Wyzwolenie Klasy Robotniczej, za co aresztowano go i zesłano na Syberię. Napisał tam znaną pracę Rozwój kapitalizmu w Rosji (1899). Po powrocie udaje się do Szwajcarii i Niemiec, przygotowując pierwsze wydanie robotniczej gazety .,Iskra". II Zjazd SDPRR powierzył Leninowi przywództwo nad rosyjską partią robotniczą. Z tego okresu pochodzą prace: Krok naprzód, dwa kroki wstecz (1904), Dwie taktyki socjaldemokracji w rewolucji demokratycznej (1905), formujące tezy określające walkę robotników w Rosji, zatwierdzone następnie przez III Zjazd SDPRR. W okresie poprzedzającym działania rewolucji z października 1917 r. Lenin w pracach Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu (1916) oraz Państwo a rewolucja (1917), prognozował wybuch rewolucji proletariackiej. Już po sukcesie bolszewików w rewolucji, Lenin kierował dramatycznymi losami Republiki Rosyjskiej. W dobie wojny domowej napisał znane prace: Najbliższe zadania Władzy Radzieckiej (1918) i gruntowną krytykę reformizmu Rewolucja proletariacka a renegat Kautsky (1918). Wiele uwagi poświęcił problemom metod i taktyki partii komunistycznych, najszerzej przedstawionych w pracy Dziecięca choroba lewicowości w komunizmie (1920), m.in. dającej wykład konieczności powołania III Kominternu, czyli Międzynarodówki Robotniczej.

5. Idea państwa dyktatury proletariatu
Historyczne zadania państwa dyktatury proletariatu sprowadzają się do wizji uformowania stosunków nieantagonistycznych. „Socjalizm prowadził do obumierania wszelkiego państwa - pisał - a więc wszelkiej demokracji, ale socjalizmu nie można urzeczywistniać inaczej niż poprzez dyktaturę proletariatu, która łączy przemoc w stosunku do burżuazji, tj. mniejszości ludności, z pełnym rozwojem demokracji, tj. opartego na rzeczywistym równouprawnieniu, rzeczywistego udziału ludności w całej działalności państwowej i we wszystkich zagadnieniach likwidacji kapitalizmu". Państwo dyktatury proletariatu miało być pierwszą historycznie formą urzeczywistniającą demokrację dla ludu. Pewien margines jej ograniczeń służył jedynie zabezpieczeniu doraźnych celów, prowadzących do „uwolnienia ludności od niewolnictwa najemnego" poprzez „dławienie" oporu kapitalistów.
Udział społeczeństwa w funkcjonowaniu państwa dyktatury proletariatu miał być zasadą urzeczywistniającą w praktyce teoretyczne założenia ustrojowe. „Trzeba budować demokrację - pisał Lenin - natychmiast od dołu, w oparciu o inicjatywę mas, o ich czynny udział w życiu państwowym, bez nadzoru z góry, bez urzędników". Proletariat przyciągnąć powinien pozostałe klasy i warstwy społeczne do zadań socjalizmu. Niezależnie od tych celów walczy z resztkami kapitału opierającego się na związkach „istniejących znacznie dłużej i bardziej ugruntowanych, niż więzi łączące klasę robotniczą". Sytuacja ta uzasadniała stosowanie j w szerszym zakresie środków przemocy w odniesieniu do tych klas społecznych.
Odwołanie się do środków przemocy powinno być uzasadnione rozmiarami obiektywnego zagrożenia. Zakres i rodzaj tych ograniczeń powinien, w przekonaniu Lenina, odpowiadać potrzebom chwili, a ich rozpiętość nie może przekraczać racjonalnie uzasadnionych granic. Posługiwanie się środkami władczymi ponad realną konieczność, przynieść może wiele szkód, oznaczają nieadekwatność podjętych kroków względem realnego układu sił klasowych. Lenin zdawał sobie sprawę, iż wyzwolenie sił burzących rewolucji nie może być poddawane jakimś szczegółowym schematom. W pracy Państwo a rewolucja pisał: „Przejście od kapitalizmu do socjalizmu musi oczywiście dać ogromną obfitość i różnorodność form politycznych, lecz istota rzeczy będzie ta san dyktatura proletariatu".
Zburzenie starego aparatu państwowego i ustanowienie na jego gruzach nowych instytucji państwa proletariackiego, staje się podstawowym zadaniem dyktatury robotniczej. Ludowość tego aparatu prowadzić miała masy „do takiego poziomu, by posiadły sztukę rządzenia państwem". W konsekwencji prawa stanowione w państwie dyktatury proletariatu odpowiadać miały zdecydowanej większości społeczeństwa. Państwo to potencjalnie nawiązywało do idei praworządności, ponieważ „najmniejsze bezprawie, najmniejsze naruszenie radzieckiego porządku stanowi już wyłom, który natychmiast wykorzystują wrogowie ludu".
Rady delegatów stać się miały podstawową formą urzeczywistniania zadań dyktatury proletariatu. W przekonaniu Lenina, masy ludowe nie mogą po prostu opanować i uruchomić starego aparatu państwowego. Wobec programu likwidacji instytucji służących dotychczas uciskowi, biurokratycznej rutynie, likwidacji „tego wszystkiego co jest nieuleczalnie burżuazyjne", rady miały być organami przejmującymi całokształt funkcji władczych w toku dokonywania rewolucji. Nie chodziło jednak o „zdruzgotanie" całego burżuazyjnego aparatu państwowego, pozostawić należało agendy wykonujące „ogromną pracę ewidencyjno-rejestracyjną". Lenin miał na myśli organy „ewidencji w rodzaju banków, syndykatów, zrzeszeń spożywców, związków pracowniczych. Bez wielkich banków urzeczywistnienie socjalizmu byłoby niemożliwe". Przejęty przez proletariat w całości system tych instytucji, powinien być odizolowany od kapitalistów. Należy go „odkrajać, odciąg odrąbać" od ich wpływów i w najszerszym zakresie podporządkować radom, a poprzez to uczynić go „bardziej rozległym, bardziej wszechstronnym, bardziej wszechogarniającym, bardziej ogólnonarodowym".
Partia komunistyczna spełniać winna szczególną rolę w toku ustanawiania podstaw państwa dyktatury proletariatu. Lenin stawiał przed członkami partii zadanie wychowania i przekonania mas własną postawą. Jeśli partia „nie nauczy się zespalać przywódców z klasą i z masami w jedną całość, w coś nierozerwalnego", państwu grozi gruntowna demoralizacja i terroryzm polityczny. „Jesteśmy tylko kroplą w morzu mas ludowych - mówił Lenin w czasie XI Zjazdu RKP(b) w 1922 r. - toteż rządzić możemy jedynie wtedy, gdy trafnie wyrażamy to, co lud sobie uświadamia. W przeciwnym razie partia komunistyczna nie będzie przewodzić proletariatowi, proletariat nie będzie przewodzić masom i cała maszyna się rozleci". Lenin podkreślał również, iż „nasza polityka i nasze administrowanie opierają się na ścisłym powiązaniu całej awangardy z najszerszymi masami chłopskimi. Jeśli ktoś zapomni o tych trybikach, jeżeli będzie się zajmował wyłącznie administrowaniem, to może się źle skończyć".
6. Walka z reformizmem
W latach działalności Lenina znaczne wpływy w ruchu robotniczym uzyskał reformizm i rewizjonizm, nurty doktrynalne związane głównie z ideowymi przywódcami socjaldemokracji niemieckiej i austriackiej K. Kautskym i E. Bernsteinem. Fundamentalną tezą reformizmu było twierdzenie, iż klasa robotnicza, walcząc drogą stopniowego przeprowadzania reform pańslwa kapitalistycznego, doprowadzić może do uformowania podstaw socjalizmu, bez konieczności rewolucyjnego przejmowania władzy. Lenin wprawdzie nie przekreślał znaczenia działań reformatorskich, lecz podkreślał ich drugoplanowośc. Reformizm jest programem pożądanym w sensie zabezpieczenia klasie robotniczej minimum warunków egzystencji, pośrednio umożliwiając jej stanie się „klasą dla siebie". Nie powinien jednak być programem prowadzącym do zasadniczego przekształcenia systemu kapitalistycznego w socjalistyczny.Reformizm oznaczał również rezygnację z rewolucji socjalistycznej, a w ślad za tym z państwa dyktatury proletariatu.Lenin podkreślał złudzenia teoretyków reformizmu i rewizjonizmu, prowadzące do uzasadnienia tezy o możliwości pokojowo-reformistycznego przekształcenia państwa kapitalistycznego doby imperialistycznej w państwo socjalistyczne. Optymizm reformistów rozbijał się, zdaniem Lenina, o problem walki o prawo własności, dysponowanie środkami produkcji, a tym samym wywieranie decydującego wpływu na władzę polityczną.
Niektóre ustępstwa kapitału na rzecz świata pracy, prowadząc do względnego polepszenia zamożności klasy robotniczej, mają jedynie na celu ugruntowanie procesu wrastania proletariatu w system kapitalistyczny. Tą drogą robotnicy mogliby przekształcić się w obrońców kapitalizmu. Poszukując społecznych źródeł rewizjonizmu Lenin podkreślił, iż wiąże się on z procesami wykształcenia się „arystokracji robotniczej" oraz mądrością znajdującą wyraz w ustępliwości kapitału, jleformizm, będąc prądem doktrynalnym, wywarł znaczny wpływ na lewicowe ugrupowania w Rosji. Lenin podjął walkę z „opacznym" traktowaniem tych tez w warunkach rosyjskich. Chodziło przede wszystkim o reprezentantów tzw. ekonomizmu, głoszących postulat walki proletariatu o przywileje ekonomiczne, pozostawiając na uboczu walkę polityczną. Wskazywał, iż nie można oderwać spraw ekonomicznych od politycznych, powierzając ich rozstrzygnięcie różnym klasom społecznym. Dowodził konieczności uformowania jednolitego frontu rewolucyjnego i światopoglądowego w walce o demokrację socjalistyczną.
W szczególny sposób traktował problem przeciwstawienia rewolucji i reform. Dowodził, iż program reformistyczny zasadniczo odpowiada interesom burżuazji, służąc ustabilizowaniu istniejącego systemu, kosztem większych lub mniejszych ustępstw ekonomicznych na rzecz świata pracy. Oparcie się na takich założeniach walki klasowej oceniał jako błąd całego nurtu rewizjonistycznego. „Pojęcie reformy bez wątpienia przeciwstawne jest pojęciu j rewolucji; i zapominanie o tej przeciwstawności, zapominanie o granicy dzielącej i oba te pojęcia prowadzi do najbardziej poważnych błędów we wszystkich) rozważaniach historycznych".
Lenin krytykował rewizjonizm także w płaszczyźnie metod walki proletariatu po zwycięstwie socjalizmu. Generalną wizją rewizjonizmu było kwestionowanie sensu się do państwa dyktatury proletariatu, a tym samym kwestionowanie celowości zburzenia burżuazyjnego aparat państwowego. Z całą konsekwencją dowodził konieczności odwołania się państwa dyktatury proletariatu wskazując, w szczególności po sukcesie re olucji z października 1917 r., na nowe klasowe i polityczne jego treści. Reformiści odrzucali natomiast ten program dowodząc, iż w liberalistycznym państwem burżuazyjnym może być z powodzeniem kontynuowana walka proletariatu, na zasadzie ciągłego pogłębiania i przekształcania demokracji burżuazyjnej. Lenin wskazywał ugodowość i brak konsekwencji w takim właśnie stawianiu problemu, dowodząc, iż klasa robotnicza osiągnać może wyzwolenie społeczne i polityczne jedynie na drodze rewolucji proletariackiej, prowadzącej do ustanowienia państwa dyktatury proletariatu.
Z tych względów w szczególnym świetle przedstawiał perspektywy rozwoju państwowości socjalistycznej. Lenin traktował państwo dyktatury proletariatu jako stadium teoretycznie przewidywalnego rozwoju formacji społeczno-politycznych. Nie ulegało dlań wątpliwości, iż w miejsce formacji kapitalistycznej wykształci się drogą rewolucji ustrój socjalistyczny, dający w świetle dalszych perspektyw podstawę przejścia do stosunków komunistycznych. Podkreślał, iż zwycięstwo komunizmu jest odległą przyszłością, w związku z czym snucie samych prognoz byłoby utopią. Postulował skoncentrowanie się na badaniach państwa dyktatury proletariatu, widząc jednak jego problemy w znacznie szerszej perspektywie.
Traktując socjalizm jako niższe stadium komunizmu, Lenin podkreślał nieatagonistyczny charakter formacji socjalistycznej i komunistycznej, w przeciwstawieniu do dotychczasowych formacji eksploatatorskich. Zasadą tych formacji jest zniesienie przeciwieństw społecznych, likwidacja klas społecznych, dążenie do zrównania pracy fizycznej i umysłowej, zagwarantowanie autentycznej wolności człowieka: „dopóki istnieje państwo - nie ma wolności. Kiedy będzie wolność - nie będzie państwa". Perspektywy rozwojowe socjalizmu, związane z przejściem do podstaw stosunków komunistycznych, oznaczają stopniowe zamieranie aparatu państwowego i przekazywanie jego funkcji tzw. czynnikowi społecznemu. Teza ta zasadniczo różniła leninizm od anarchizmu, głoszącego konieczność natychmiastowej likwidacji państwa.