Pieniądz, system pieniężny

Spis treści

Ogólne pojęcie pieniądza ....................................................................... 3
Podstawowe pojęcia .................................................................... 3
Środek wymiany .................................................... 3
Jednostka rozrachunkowa ....................................... 3
Pieniądz symboliczny .............................................. 3
Pieniądz papierowy ................................................. 3
Płynność ............................................................... 3
Agregaty stopnia płynności pieniądza ......................... 3
Pośrednik finansowy ................................................ 4
Baza monetarna ............................................................... 4
Mnożnik kreacji pieniądza ......................................... 4
Wartość pieniądza ................................................... 4
Ewolucja pieniądza i systemu pieniężnego .................................. 4
System pieniężny ....................................................................... 6
Funkcje pieniądza ....................................................................... 7
Popyt na pieniądz ....................................................................... 9
Ilościowa teoria pieniądza ........................................ 10
Prawi Kopernika ......................................................................... 12
Formy pieniądza ......................................................................... 12
Pieniądze w Polsce ..................................................................... 14
Klasyfikacja strumieni pieniężnych ............................................. 15
Pieniądz i oszczędności ............................................................... 15
Kredytowy charakter pieniądza ................................................... 16
Bibliografia ................................................................................. 17




- 2 -
PIENIĄDZ – powszechnie akceptowany środek wymiany dóbr i usług oraz miernik ich wartości, także środek tezauryzacji oraz środek zwalniania z zobowiązań, może nim być cokolwiek, co jest będzie akceptowane przy płatnościach za dobra i usługi. Od najdawniejszych czasów cenne metale, takie jak złoto, srebro i miedź były najpopularniejszymi formami pieniędzy. Jednak nie były to jedyne środki płatnicze. W zasadzie wszystko może służyć jako pieniądz, jednak ze względów praktycznych, pieniądze powinny posiadać następujące właściwości: poręczność, stabilność, jednolitość, trwałość, podzielność i rozpoznawalność. Bardziej formalnie pieniądz to prawny środek płatniczy obowiązujący w danym kraju, ekwiwalent towarów i usług wyrażający ich wartość
- bezpośrednio na nie wymienialny.



PODSTAWOWE POJĘCIA:

Środek wymiany – w gospodarce pieniężnej ludzie mogą sprzedawać komukolwiek to, co chcą, a następnie za pieniądze, które otrzymają, mogą kupić pożądane dobro lub usługę. Tak więc pieniądz, będąc środkiem wymiany, znacznie ułatwia i przyspiesza proces wymiany dóbr i usług w stosunku do stosowanego dawniej handlu wymiennego.

Jednostka rozrachunkowa – po odjęciu wszystkich opłat od wpłacanej do OFE składki, pozostaje alokowana część składki, która zostaje podzielona na równe części, tzw. jednostki rozrachunkowe lub jednostki uczestnictwa. Instrument ten oznacza wielkość udziałów uczestnika w aktywach funduszu i ułatwia śledzenie zmian stanu indywidualnego konta w OFE.

Pieniądz symboliczny – jest to środek płatniczy, którego wartość, czy tez siła nabycia, znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru w innych niż pieniądz zastosowaniach.

Pieniądz papierowy – to niewymienialna na złoto postać pieniądza, którego wartość nominalna nie zależy od wartości materiału, z którego został zrobiony. W procesie ewolucji jest kolejną postacią pieniądza.

Płynność – dotyczy szybkości i pewności, z jaką dana pozycja aktywów może być z powrotem zamieniona na pieniądz w dowolnym momencie, w którym zażyczą sobie tego jej posiadacze. Z tego punktu widzenia składnikiem aktywów o najwyższej płynności jest sam pieniądz (gotówka).

Agregaty stopnia płynności pieniądza:

M1 - gotówka, czeki podróżne, depozyty na podstawie, których można wystawić czeki.
M2 - zawiera w sobie agregat M1 oraz depozyty oszczędności, małe rachunki terminowe, jednodniowe umowy odkupu udziałów w spółkach
M3 - zawiera M1 i M2 plus duże rachunki terminowe, wielodniowe umowy odkupu, długoterminowe depozyty w walutach obcych



- 3 -
Pośrednik finansowy – to instytucja, która stanowi ogniwo ułatwiające kontakty pomiędzy kredytodawcami i kredytobiorcami.

Baza monetarna – jest to łączna ilość banknotów i bilonu znajdujących się w obiegu poza bankowych i będących w posiadaniu systemu bankowego.

Mnożnik kreacji pieniądza – obrazuje wielkość zmiany zasobu pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę (np.1£).

Wartość pieniądza - realna wartość pieniądza zależy nie od jego nominału, lecz od siły nabywczej, czyli ilości i jakości dóbr, które można za określoną sumę pieniędzy nabyć. Rosnące ceny powodują, że za tą samą sumę pieniędzy możemy coraz mniej kupić.



EWOLUCJA PIENIĄDZA I SYSTEMU PIENIĘŻNEGO

Pieniądz nie został przez nikogo wymyślony, lecz powstał w procesie rozwoju społeczeństw. Możliwość produkowania nadwyżki dóbr oraz dążenie do posiadania dóbr wytarzanych przez innych zrodziły potrzebę wymiany. Gdy wymiana stawała się coraz częstsza, coraz bardziej oparta na specjalizacji wytwórców, zrodziła się naturalna tendencja do przełamania wad wymiany bezpośredniej. Tendencja ta nasilała się, w miarę jak nieefektywność gospodarki bezpieniężnej stawała się coraz bardziej widoczna.
Poszczególne społeczeństwa różnie starały się przezwyciężyć ograniczoność wymiany bezpośredniej. Na wyspach Pacyfiku oraz na terenach obu Ameryk największym uznaniem ludności cieszyły się muszelki, paciorki i inne ozdoby. Z kolei na terenach większości Europy, Azji oraz w różnych częściach Afryki najuważniejszą rolę odgrywały zwierzęta. I tak dowody na występowanie bydła w roli środka rozrachunkowego znajdujemy na obszarach starożytnej Grecji, Persji, Indii, Mezopotamii, Egiptu, Włoch, Brytanii i Irlandii. W Chinach rolę tę spełniały bawoły, na Syberii zaś renifery.
Powszechna akceptowalność bydła jako środka rozrachunkowego i środka zapłaty wyznacza okres powstania pieniądza. Jednakże bydło pełniło funkcję pieniądza w sposób ułomny i nigdzie nie było to stosowane w tej roli na szeroką skalę. Bydło nie jest w pełni porównywalne; nie mogło być używane przy zawieraniu niewielkich transakcji ze względu na całkowitą niepodzielność. Dlatego w wymianie zaczęły pośredniczyć również inne przedmioty – początkowo jedynie w drobnych transakcjach, by w miarę upływu czasu całkowicie wyprzeć bydło z roli pieniądza. W większości były to przedmioty codziennego użytku np. pożywienie, odzież, ozdoby, czy narzędzia.
Stopniowo coraz poważniejszą rolę zaczęły odgrywać wyroby z kruszców, z których najważniejsze znaczenie miały: miedź, złoto, srebro i żelazo. Supremacja kruszców wynikała z tego, że lepiej spełniały one zasadnicze wymagania stawiane przed pieniądzem. Metale są dobrem materialnym użytecznym, rzadkim i przenośnym, a poza tam są w pełni homogeniczne, bardzo trwałe i łatwo podzielne.
Rozwój pieniądza kruszcowego przebiegł dwutorowo. W pewnych kulturach system pieniądza opierał się na metalach, które występowały w postaci przedmiotów codziennego użytku i ozdób. Artykuły te były jednocześnie i pieniądzem i przedmiotem o różnych, często zupełnie odmiennych, zastosowaniach. W innych kulturach funkcje pieniądza spełniały specjalnie do tego celu przygotowane sztabki metali.

- 4 -

Ich waga zaczęła odgrywać rolę standardowej jednostki pieniężnej. Przykłady: funt brytyjski, liwr francuski, marka niemiecka, czy lir włoski.


Stosowanie sztabek kruszców, mimo że wygodniej niż stosowanie wcześniejszych form pieniądza, nastręczało jednak poważne problemy. W celu zabezpieczenia się przed ryzykiem nieekwiwalentnej wymiany należało za każdym razem badać próbę i wagę kruszcu. Niewątpliwie był to uciążliwe zajęcie. Sztabki metali ze stemplem próby pojawiły się najprawdopodobniej po raz pierwszy w Lidii w VII wieku p.n.e. . Od tego czasu nieodłącznym elementem systemów pieniężnych staje się moneta. Ulega ona przekształceniom i w bardziej rozwiniętych systemach zyskuje formę znaną obecnie.


Pieniądz powstał w drodze ewolucji, której początki są bardzo odległe.

Moneta - była pierwszą formą pieniądza tłoczona była ze złota lub srebra. Miała znak stwierdzający liczbę jednostek pieniądza ustawowego. Waga monety odpowiadała wartości nominalnej.
Wartość monetarna - jest to ilość jednostek, na którą moneta opiewa pomnożona przez parytet pieniądza.
Parytet - jest to liczba jednostek wagowych złota przypadająca na jednostkę pieniądza ustawowego.
Banknoty - były to znaki pieniężne drukowane na papierze opiewające na określoną liczbę ustawowych jednostek pieniężnych. Były one wprowadzane do obiegu przez banki za pomocą kredytów udzielanych na finansowanie działalności gosp. Istotną ich cechą była wymienialność na monety złote lub złoty kruszec. Ta forma wymienialności nazywa się wymienialnością bezpośrednią, gdyż banki bezpośrednio reprezentowały złoto zgodnie z ich wartością parytetową w złocie.
Pieniądz papierowy - był on wprowadzony do obiegu przez skarb państwa. Występował przejściowo i służył najczęściej do pokrycia deficytu budżetowego. Reprezentował on pośrednio obieg złota i tym bardziej, że ilość pieniądza papierowego na rynku uwzględniała obieg złota oraz wartość wymienialnych towarów.
Bilon - wprowadzono go do obiegu obok monet złotych banknotów i pieniądza krajowego. Są to drobne monety z pospolitych metali. Bilon nazywa się pieniądzem zdawkowym gdyż ma ograniczoną zdolność zwolnieniową od zobowiązań.
Wymienialność pośrednia banknotów - oznacza prawo do wymiany pieniądza krajowego na zagraniczną walutę, przyjmowane w obrotach międzynarodowych jako środek zapłaty uznano, że waluta ta nie jest wymienialna na złoto.
Pieniądz elektroniczny – instrument przed płacony przechowujący wartość, który umożliwia posiadaczom dokonywania niskokwotowych transakcji przy użyciu kart płatniczych. Pieniądz ten bazuje na technologii związanej z kartami procesorowymi lub poprzez sieci komputerowe – Internet.
Zapis środków pieniężnych, które mogą być stosowane do dokonywania płatności jest przechowywany w urządzeniu elektronicznym, który znajduje się w posiadaniu użytkownika. W przypadku produktów bazujących na kontach, przed płacona wartość przechowywana jest na mikroprocesorze, który znajduje się na karcie plastikowej.
- 5 -
SYSTEM PIENIĘŻNY – ogół norm prawnych ustalających zasady tworzenia i używania pieniądza.
Określa się w ramach systemu pieniężnego:
• nazwę podstawowej jednostki monetarnej i jednostki pomocniczej
• ich wartość
• sposób zabezpieczenia emisji pieniądza
• zakres cyrkulacji pieniądza i jego wymienialność na pieniądze innych państw.
Pieniądz ujęty w ramy danego systemu nazywamy walutą. A materiał z którego jest wykonany materiałem walutowym.


Etapy rozwoju pieniądza (systemy)
1. System kruszcowy pełnej waluty złotej
2. System kruszcowy ograniczonej waluty złotej

1. System kruszcowy pełnej waluty złotej
Pieniądzem podstawowym w tym systemie jest moneta wykonana przy użyciu kruszcu szlachetnego ujęta w ramy przyjętego systemu pieniężnego. Z założenia pełnowartościowa. Jeżeli system pieniężny dopuszcza jeden materiał do wykonania pieniądza to nazywa się systemem monometalicznym . Gdy są dwa materiały to nazywamy bimetalicznym. Oprócz monet pełnowartościowych w obiegu występuje pieniądz pomocniczy zwany miedziakami ( albo pieniądz zdawkowy ). Pieniądz pomocniczy jest podwartościowy. Miedziak reprezentował większą wartość niż sama miedź. Wartość miedziaków określała odpowiadająca jej waga złota.


Przyczyny upadku waluty kruszcowej:

• rozwój sił wytwórczych powoduje wzrost produkcji, że złota jest za mało do obsłużenia potrzeb obiegu pieniężnego
• złoto było nierównomiernie rozmieszczone pomiędzy różnymi państwami.


2. System kruszcowy ograniczonej waluty złotej (koniec XIX wieku).

Podstawowym pieniądzem jest banknot.
Banknot – pieniądz wykonany z papieru wymieniany w bankach na złoto wg parytetu przy ograniczonej stopie pokrycia bankowego.
Stopy pokrycia od 20% do 45% (historyczne). Jeżeli 20% to każdy bank.



- 6 -
Powód upadku systemu:
• rajd na banki
• wojny.

Nadszarpnięte zostało zaufanie do wypłacalności banków. W momencie wybuchu konfliktu (wojny) lub wytworzenia się kryzysu gospodarczego społeczeństwo chciało wymienić pieniądz (walutę), który tracił wartość na ‘wartościowe’ złoto. Banki jednak były w stanie wymienić jedynie część pieniądza będącego w obiegu. Wielkość tej części określa stopa pokrycia.



FUNKCJE PIENIĄDZA


Przyjmuje się, że w życiu gospodarczym pełni on trzy podstawowe funkcje:

• Jest miernikiem wartości: jako miernik wartości pieniądza pozwala wyrazić w postaci ceny wartość kosztów, które zostały poniesione na wytworzeni danego produktu lub usługi. Należy jednak pamiętać, iż cena nie zawsze odzwierciedla ujęcie kosztowe; w warunkach gospodarki rynkowej jest ona określana również na podstawie wzajemnego układu podaży i popytu z uwzględnieniem konkurencji w ujęciu marketingowym.
• Jest środkiem wymiany: dzięki posiadanym środkom finansowym każdy może nabyć towary i usługo oferowane na rynku. W tym przypadku pieniądz można określić jako towar, który w każdej chwili może zostać wymieniony na inne towary lub usługi.
• Jest środkiem akumulacji: funkcję środka akumulacji interpretuje się jako gromadzenie pieniędzy, stąd te funkcję określa się również jako środek tezauryzacji lub skarbienia. Pieniądz jako środek przechowywania wartości utrzymuje określony poziom siły nabywczej od chwili uzyskania przychodu do chwili jego wydatkowania na wybrany cel, co oznacza, że pieniądz na jakiś czas może być wyłączony z obrotu gospodarczego. Posiadacz środków pieniężnych wydatkuje je poprzez uczestniczenie w określonych transakcjach kupna – sprzedaży wybranych produktów, regulowaniu zobowiązań pieniężnych, lokowaniu w banku, zakupie papierów wartościowych, dzieł sztuki, biżuterii itd.
• Jest środkiem wymiany międzynarodowej: pieniądz może być środkiem rozliczeń międzynarodowych – tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko rozwiniętych, posiadających bardzo stabilną walutę. W takim przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami.
Najlepszym przykładem może tu być dolar amerykański (USD), który aż do roku 1971 był wymienialny na złoto, dzięki czemu zdobył duże zaufanie na rynku międzynarodowym. Do dziś wraz z frankiem szwajcarskim jest uważany za bardzo silną jednostkę, określaną często terminem „waluta ucieczki” (zyskuje zwykle na wartości w momentach kryzysu na arenie międzynarodowej).



- 7 -
Aby dany przedmiot mógł wstępować w roli pieniądza musi być:
- łatwy do standaryzacji – można szybko ocenić jego wartość
- szeroko akceptowalny
- podzielny
- nie może sprawiać trudności w noszeniu
- nie może się szybko psuć

Jednostka pieniężnym jest środkiem obiegowym z mocy przepisów prawa i znajduje ona powszechną akceptację w społeczeństwie. Najważniejszą jednostkę pieniężną oraz jej miarę w danym kraju określa ustawa. Pieniądz nie ma substancji. Początkową funkcję pieniądza pełniło złoto. Formalna demonetyzacja nastąpiła w 1978 r. – mamy do czynienia z pieniądzem papierowym. Wartość pieniądza aktualnie nominalną nie ma nic wspólnego z wartością rzeczywistą.


Cechy pieniądza:
a) jest towarem,
b) jest szczególnym towarem, ponieważ stanowi powszechny ekwiwalent (posiada wartość użytkową, służy do wyrażania wartości),
c) jest uniwersalnym ucieleśnieniem...,
d) jest uniwersalnym reprezentantem wartości użytkowej, może być zamieniony na każdą dowolną, inną wartość użytkową,
e) jest ucieleśnieniem społecznego charakteru pracy - potwierdza społeczny charakter pracy.


- 8 -
POPYT NA PIENIĄDZ
Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:
• dochód (bogactwo);
• stopy procentowe od różnych aktywów;
• oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości;
• stopień ryzyka różnej liczby aktywów;
• ceny;
• oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja).

gdzie:
M - ilość pieniądza;
VT - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna szybkość pieniądza);
PT - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).

Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że VT i T są od niej niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:




Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:

a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);

b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe);

c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).



- 9 -
Ilościowa teoria pieniądza (szkoła Cambridge)
Pieniądz traktuje się jako środek wymiany oraz magazyn bogactwa (służy przechowywaniu siły nabywczej w czasie). Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i produkcją finalną (dochodem) określa równanie, mówiące o tym, że globalne wydatki na produkcję są równe nominalnymi dochodowi:

gdzie:
M - ilość pieniądza;
VY - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję (dochodowa prędkość pieniądza);
P - cena za jednostkę produkcji;
y - realny dochód (produkcja);
Y - nominalny dochód.
W tym przypadku popyt na pieniądz jest kształtowany przez stosunek zasobu pieniądza do dochodu (proporcja dochodu, którą jednostki chcą trzymać w postaci pieniądza, ponieważ jest ono aktywem służącym do magazynowania bogactwa):

gdzie:
MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest popyt;
k = 1/VY (odwrotność prędkości z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję).
Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu cen i jest kształtowany indywidualnie.
Teoria preferencji płynności (Keynes)
Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i spekulacyjny.
Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji). Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników technologicznych i instytucjonalnych).
Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz dokonywanie korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również dochodowa prędkość pieniądza jest stała.


- 10 -
Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nie planowane transakcje przedstawia zatem formuła:

gdzie:
MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz;
Y - dochód nominalny;
k - czynnik proporcjonalności.

Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza, mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Podstawowym czynnikiem wpływającym na scpekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje o aktualnej wartości np. obligacji:
stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji maleje -> strata kapitału stopa procentowa maleje -> wartość obligacji rośnie -> zysk kapitału.
Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe bogactwo mogłoby być trzymane w obligacjach (nie ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują oczekiwania co do zmian przyszłej stopy procentowej na podstawie porównania bieżącej stopy procentowej z \"normalną\" stopą procentową:
• jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od \"normalnej\" to spodziewają się jej spadku, wobec czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny popyt na pieniądz;
• jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od \"normalnej\" to spodziewają się jej wzrostu, wobec czego sprzedają obligacje, czyli rośnie spekulacyjny popyt na pieniądz.
Ponieważ oczekiwania kształtowane są indywidualnie, w skali gospodarki trzyma się jednocześnie i pieniądze, i obligacje.
Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa procentowa, przy której nie oczekuje się, że może się ona jeszcze obniżyć. Wytworzyłby się wtedy nieskończony popyt na pieniądz (pułapka płynności).
Spekulacyjny popyt na pieniądz przedstawia zatem formuła:

Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego, ostrożnościowego i spekulacyjnego:

- 11 -
PRAWO GRESHAMA (1560) – KOPERNIKA (1526)


Pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy.
Gorszym jest ten, który posiada większą różnicę między wartością nominalną na którą opiewa, a wartością kruszcu w nim zawartą.
Jeżeli w obiegu występuje jednocześnie pieniądz podwartościowy, pełnowartościowy i nadwartościowy to pieniądz posiadający lepszą relację pomiędzy wartością materiału walutowego, a obowiązującą prawnie wartością nominalną jest wypierany z obiegu przez pieniądz o gorszej takiej relacji.
Od roku 1716 występuje w Anglii monometalizm złota, w Europie od 1816 r. (pieniądz jest z jednego kruszcu, w bimetalizmie jest z obu kruszców).

FORMY PIENIĄDZA


W czasach, gdy pieniądz występował tylko w postaci monet państwo nie tworzyło pieniądza tylko ułatwiało posługiwanie się nim w obiegu. Miał, więc charakter materialny. Z chwilą pojawienia się banknotów wymienialnych na pieniądz kruszcowy i funkcjonujący w obrocie na rynku z monetą uprawnione do tego banki emisyjne uzyskały możliwość tworzenia pieniądza i wprowadzania go do obiegu w ilościach przekraczających produkcję kruszców. Z czasem pojawiała się nowa forma pieniądza – pieniądz bezgotówkowy zwany także bankowym. Rozwój tego pieniądza oznaczał dalsze możliwości tworzenia pieniądza przez banki i spowodował oderwanie obiegu pieniężnego od zasobów kruszcowych. Umożliwiało to finansowanie przyspieszonego rozwoju gospod. zarazem jednak stało się źródłem występujących w tym rozwoju dysproporcji między produkcją, spożyciem a inwestycjami, kryzysów bezrobocia oraz innych zakłóceń w funkcjonowaniu gospodarki i finansów. Po wojnie obieg pieniężny na całym świecie uległ dematerializacji. Składa się on obecnie tylko z biletów bankowych, bilonu oraz pieniądza bezgotówkowego.


We współczesnych gospodarkach spotykamy następujące formy pieniądza:
• Pieniądz gotówkowy – realny. Występuje w postaci pieniądza papierowego, czyli banknotu (inaczej: biletu bankowego) emitowanego w poszczególnych krajach przez banki centralne lub tez w formie tłoczonego z metali bilonu o określonych nominałach.
• Pieniądz bezgotówkowy – (inaczej: pieniądz bankowy). Nie posiada on materialnej postaci, lecz stanowi przedmiot ewidencji księgowej banków. Są to depozyty ulokowane na rachunkach bankowych, które umożliwiają rozliczenia pomiędzy posiadającymi je jednostkami. Jest on określany również jako pieniądz rozrachunkowy, zastępujący w obiegu większą część pieniądza. Do tej kategorii zaliczamy też pieniądz elektroniczny.
• Czeki – według obowiązującej w Polsce ustawy mogą pełnić funkcję pieniądza, chociaż niekiedy uznaje się je również za papiery wartościowe.


- 12 -
Pieniądz w obrocie bezgotówkowym

Rozwój gospodarczy w II połowie XIX wieku, a zwłaszcza bezgotówkowym w XX wieku spowodował zapotrzebowanie na coraz większą ilość pieniędzy i wyższą sprawność jego obrotu.

Obok obiegającego pieniądza gotówkowego pojawił się pieniądz bezgotówkowy w formie zapisów na rachunkach bankowych. Powstał on początkowo w wyniku wpłaty gotówki do banku przez klienta i zapisania tej kwoty na jego koncie. Środki te mogły być następnie pobrane przez klienta w gotówce, bądź mógł on też zlecić przekazanie ich części lub całości na rzecz swego wierzyciela. Jeśli wierzyciel ten posiadał swój rachunek w tymże banku, cała operacja obejmowała jedynie zapis na odpowiednich kontach: obciążenie jednego konta i uznanie drugiego. Banki handlowe zorientowały się szybko, iż podobnie jak to miało miejsce z wystawaniem banknotów na zdeponowane złoto, klienci nigdy nie zgłaszali się jednocześnie po odbiór w gotówce całości swoich wkładów. Zatem bank handlowy przyjmując wpłaty gotówkowe od swoich klientów ( wpłaty te będziemy nazywali wkładami pierwotnymi) nie musiał trzymać całej tej gotówki w kasie, aby zaspokoić potrzeby z tytułu wypłat. Wystarczała znacznie mniejsza kwota na bieżące wypłaty gotówkowe dla klientów. Ta rezerwa kasowa składa się jednak nie tylko z gotówki w kasie, ale również z wkładu na rachunku banku handlowego w banku centralnym. Wysokość tej rezerwy kasowej kształtowała się na różnych poziomach w zależności od takich czynników jak: zakres posługiwania się przez podmioty gospodarujące we wzajemnych rozliczeniach gotówką bądź formą bezgotówkową, aktualnej sytuacji koniunkturalnej, itp. Wynika z tego, iż wysokość tej rezerwy bywa różna w poszczególnych państwach, a także zmieniała się ona w poszczególnych okresach. Jej wysokość może być kształtowana bądź w zależności od decyzji banków handlowych - w oparciu o ich doświadczenie - bądź też, co zdarza się dość często, może mieć charakter przymusowy i w tym przypadku jest ona ustalana przez bank centralny działający pod nadzorem państwa.

Część wpłat klientów, po odliczeniu rezerwy kasowej, mogła stanowić źródło kreacji pożyczek udzielanych przez bank handlowy , za które to pożyczki bank pobierał odsetki zapewniając sobie w ten sposób zysk. Udzielony, poprzez tworzenie przez bank depozytów, kredyt zwiększał ilość bezgotówkowego pieniądza w obrocie rynkowym i pozwalał podmiotom gospodarczym utrzymywać bieżącą płynność płatniczą oraz terminowo regulować zobowiązania.
Kreowanie pieniądza bezgotówkowego przez banki determinowane jest ilością posiadanych środków i koniecznością utrzymywania wewnętrznej równowagi finansowej. W trosce o własne dochody, banki zainteresowane są udzielaniem kredytu ponad zgromadzone środki (fundusze własne i depozyty klientów). Wymaga to jednak pozyskiwania środków na rynku bankowym, tj. lokat innych banków lub zaciąganie kredytu refinansowego ( czy lombardowego) w banku centralnym.

Należy pamiętać, że zarówno czek jak i przelew czy inne formy operacji bezgotówkowych nie są pieniądzem w ścisłym tego słowa znaczeniu; są umownym zalegalizowanym sposobem postępowania pozwalającego na obieg pieniądza bezgotówkowego w rozliczeniach wzajemnych. Czek jest formą przekazu pieniężnego między podmiotami gospodarczymi oraz osobami fizycznymi. Ma to tym większe znaczenie, że postęp techniczny wykorzystywany jest dla przyspieszenia obiegu pieniądza i skracania cyklu rozliczeniowego. Znajduje to odzwierciedlenie w pojawianiu się nowych technik przepływu pieniądza bezgotówkowego.

- 13 -
Szybki rozwój elektroniki wpłynął na dalsze usprawnienia rozliczeń bezgotówkowych poprzez pojawienie się tzw. pieniądza elektronicznego. Nie jest on nową formą pieniądza bezgotówkowego, lecz jedynie nową formą jego obrotu, wynikającą z ogólnego procesu komputeryzacji procesów finansowych; ma on walory usprawniające, szybkość, pewność i niskie koszty ( w przypadkupowszechnego zastosowania). Pieniądz elektroniczny - to pieniądz w formie zapisu księgowego na specjalnych nośnikach nie na papierze, służy do tych samych operacji co zwykły pieniądz papierowy.



PIENIĄDZE W POLSCE


Polską walutą jest obecnie złoty, który dzieli się na 100 groszy. Jeśli Polska przystąpi do Unii Europejskiej, prawnym środkiem płatniczym w naszym kraju stanie się wspólna waluta europejska – euro.

Pierwsze polskie monety pojawiły się za czasów Mieszka I, były to srebrne denary. Złoty polski pojawia się dopiero pod koniec XV wieku, a w 1794 roku wyemitowano pierwsze polskie banknoty.

Obowiązujący do dziś system złotowy wprowadzono jednak dopiero w 1924 roku – odtąd jeden złoty dzieli się na 100 groszy. W tym samym roku określono też parytet, czyli wartość jednego złotego, która odpowiadała wartości 0, 222168 grama czystego złota.

W Polsce powojennej przejęto wcześniej obowiązujący system złotowy. Pod koniec XX wieku hiperinflacja (zjawisko gwałtownego wzrostu cen) doprowadziła do znacznej dewaluacji polskiej waluty, czyli utraty jej wartości. Aby uporządkować sytuację, 1 stycznia 1995 roku Narodowy Bank Polski zdenominował polską walutę, wprowadzając w miejsce „starego” złotego (kod międzynarodowy PLZ) nowego złotego (PLN), odpowiadającego 10.000 PLZ.

Obecnie w Polsce znajdują się w obiegu następujące monety: 1, 2, 5, 10, 20 i 50 groszy, 1,2 i 5 złotych oraz banknoty: 10-, 20-, 50-, 100- i 200-złotowe.

Jeśli Polska zdecyduje się na członkostwo w Unii Europejskiej, prawnym środkiem płatniczym stanie się u nas najprawdopodobniej euro, podobnie jak to ma miejsce w innych krajach Unii.

- 14 -
KLASYFIKACJA STRUMIENI PIENIĘŻNYCH:

1. Przychody i wydatki realne-strumienie pieniądza przepływające w związku z wymianą produktów i usług oraz opłacenia nakładów pracy żywej między dostawcami a nabywcami oraz między pracownikami a pracodawcami. Wzajemna wymiana świadczeń jest istotną cechą, która odróżnia realne strumienie pieniądza od innych strumieni, przy których tego rodzaju wzajemność świadczeń nie występuje.

2. Przychody i wydatki redystrybucyjne (transfery pieniężne)charakteryzują się one tym, że nie są związane z żadnymi świadczeniami wzajemnymi. Polegają one na nieodpłatnym i bezzwrotnym przejmowaniu określonych zasobów pieniężnych od jednych podmiotów gospodarczych i przekazywaniu ich do dyspozycji innych podmiotów. Nazywamy je, redystrybucyjnymi dlatego że polegają one na ponownym dzieleniu zasobów pieniądza już raz rozdzielonych w formie przychodów realnych. Podstawowym mechanizmem redystrybucji pieniądza w skali całej gospodarki jest budżet państwa.

3. Przychody i wydatki kredytowe -źródłem tych przychodów i wydatków są operacje kredytowo-emisyjne aparatu bankowego. Przychodami kredytowymi są przychody uzyskiwane przez podmioty gospodarujące drogą zaciągania kredytów bankowych, czyli pożyczek pieniężnych. Natomiast wydatkami kredytowymi są wydatki tych podmiotów ponoszone w chwili spłacania poprzednio zaciągniętego kredytu. Wspólną cechą przychodów i wydatków redystrybucyjnych i kredytowych jest ich nieekwiwalentny charakter tzn. uzyskiwanie oraz ponoszenie przychodów i wydatków nie jest związane z żadnymi wzajemnymi świadczeniami rzeczy usług lub pracy.



PIENIĄDZE I OSZCZĘDNOŚCI

Pieniądz i oszczędzanie są ze sobą nierozerwalnie związane. Z jednej strony pieniądz jest środkiem gromadzenia oszczędności, z drugiej natomiast poziom oszczędności w gospodarce świadczy o sile samego pieniądza.

Jak już wspomnieliśmy, pieniądz pełni rolę środka gromadzenia oszczędności. Każdy posiadacz pieniędzy, po zaspokojeniu najważniejszych potrzeb, staje przed wyborem: czy przeznaczyć pozostałe pieniądze na bieżącą konsumpcję, czy raczej odłożyć je w celu zrealizowania transakcji w przyszłości. W tym drugim przypadku mamy właśnie do czynienia ze zjawiskiem oszczędzania.

Aby pieniądz mógł spełniać rolę środka oszczędzania, konieczne jest społeczne zaufanie: konsumenci muszą wierzyć, że pieniądze przechowują wartość. Inaczej rzecz ujmując, pieniądz nie wydany dziś i ulokowany na przykład w banku zachowa, a nawet powiększy swoją wartość.

Co ciekawe, zależność pomiędzy pieniądzem a oszczędzaniem nie jest jednokierunkowa. Jak już zdefiniowaliśmy, silny pieniądz jest ważnym czynnikiem, skłaniającym konsumentów do oszczędzania. Ale też z drugiej strony rosnąca masa oszczędności w gospodarce oznacza wzrost wartości pieniądza.

- 15 -
Jeśli konsumenci postanawiają przeznaczyć więcej pieniędzy na oszczędności, redukują tym samym swoje bieżące wydatki konsumpcyjne. Oznacza to zmniejszenie popytu i ilości wolnego pieniądza w obiegu, oba zjawiska ograniczają zazwyczaj skalę wzrostu cen, czyli inflację. A to z kolei przekłada się na większą wartość pieniądza.



KREDYTOWY CHARAKTER PIENIĄDZA

Podstawowym źródłem pieniądza jest kredyt bankowy. Bank tworzy pieniądz w ten sposób, że udziela kredytu swoim klientom upoważniając ich w formie odpowiedniego zapisu na rachunku bankowym, do dysponowania określonym zasobem pieniądza. Nowo kreowany pieniądz pojawia się zawsze w obiegu w postaci bezgotówkowej. Kredytobiorca wykorzystuje udzielony mu kredyt regulując, drogą dalszych operacji bezgotówkowych swoje zobowiązania wobec dostawców, budżetu państwa itd. Pieniądz uzyskuje, więc w obrocie bezgotówkowym. Kredytobiorca może wykorzystać kredyt również w ten sposób, że podejmie ze swojego rachunku bankowego gotówkę na wypłatę płac lub inne wydatki gotówkowe. W każdym przypadku, gdy pieniądz opuszcza strefę obiegu bezgotówkowego zwiększa się ilość gotówki poza kasami banku, czyli następuje emisja pieniądza gotówkowego. Źródłem pieniądza w obiegu - jego podstawą jest zawsze kredyt banków, czyli kreacja pieniądza bezgotówkowego poprzedza emisje gotówki. Emisja ta następuje, bowiem drogą częściowego przekształcenia kreowanego pieniądza z formy bezgotówkowej na gotówkową. Obieg pieniężny zmniejsza się wtedy, gdy kredytobiorca spłaca kredyt, bank dokonuje odpowiednich zapisów księgowych. Spłata kredytu oznacza, zatem wycofanie części pieniądza z obiegu.


- 16 -






Bibliografia:

Gregorczyk S, Romanowska M, Sopińska A, Wachowiak P; Przedsiębiorczość bez tajemnic; WSiP
Nojszewska E,; „Podstawy Ekonomii”; WSiP
Begg D, Stanley F, Rudiger D, „Ekonomia, Makroekonomia“; Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne“ 2000
Stańda B, Wierzbowska B, „ Przedsiębiorczość”; Wydawnictwo Szkolne PWN 2002
Dobosiewicz Z, „Wprowadzenie do finansów i bankowości”; Wydawnictwo Naukowe PWN 2005
„Elementy Zagadnienia Ekonomii”; Wydawnictwo Naukowe PWN 1994
Nasiłowski M, „System rynkowy”; Wydawnictwo Key Test 1996
Internet:
http://www.iem.pw.edu.pl/~szmurlor/ekon/wyk3.htm
http://encyklopedia.pwn.pl/56799_1.html
http://prace.sciaga.pl/23424.html
http://prace.sciaga.pl/45482.html