Żylaki kończyn dolnych - program edukacyjny

Żylaki to trwałe rozszerzenia żyły lub żył powierzchownych, najczęściej podudzia lub uda, Są jedną z najczęściej spotykanych chorób. Choroba występuje u około 20% dorosłych osób. Częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. Choroba ta dotyka prawie cztery razy częściej kobiety niż mężczyzn. Żylaki są powodem dolegliwości typowych dla początkowych okresów przewlekłej niewydolności żylnej kończyn dolnych. Chorzy przeważnie skarżą się na niewielkie obrzęki (puchnięcie) stóp lub częściej wokół kostek, uczucie zmęczenia i ciężkości nóg oraz na rozpieranie, pieczenia, palenia lub dziwne „przelewania” i „pulsowania” w nogach. Odczucia te nasilają się w miarę upływu dnia, a ustępują, częściowo lub całkowicie, w czasie chodzenia i po położeniu się. W nocy pojawiają się niekiedy kurcze w łydkach. Często występują też niezbyt silne bóle w okolicy żylaka(ów). U kobiet wszystkie te odczucia mogą nasilać się przed miesiączką. Stopień nasilenia dolegliwości nie zależy jednak od wielkości i rozległości żylaków. Zdarza się, że chory z niewielkimi żylakami skarżą się na silne bóle, podczas gdy ci z wielkimi pętlami żylaków nie zgłaszają żadnych skarg.
Zmiany żylakowate są procesem nieodwracalnym i postępującym. W miarę upływu czasu z obecnością żylaków związane są coraz liczniejsze powikłania, wymagające długotrwałego leczenie i powodujące trwałe kalectwo. Uwzględniając czynniki usposabiające odróżnia się żylaki pierwotne występujące przy prawidłowym stanie żył głębokich i wtórne, które są powikłaniem niedrożności żył głębokich kończyn dolnych lub przetoki tętniczo-żylnej. W chorobie tej dochodzi do utrudnionego odpływu krwi żylnej z kończyn i zastoju krwi w układzie powierzchownym, głębokim i w mikrokrążeniu. Uszkodzone zastawki żylne nie zabezpieczają przed cofaniem się krwi w układzie żylnym, nie chronią, zatem układu powierzchownego żył przed wzrostem ciśnienia. Procesy chorobowe, które doprowadzają do uszkodzenia zastawek powodują powstanie zjawiska cofania się krwi, wystąpienia nadciśnienia, zmian w mikrokrążeniu i co za tym idzie powstania objawów klinicznych.
Do powstania żylaków przyczyniają się różne czynniki. Ścianki żył wraz z wiekiem mogą tracić swoją elastyczność i grubieć, a ponadto może dojść do uszkodzenia tzw. zastawek żylnych. Zastawki żylne kontrolują przepływ krwi, tak aby płynęła ona tylko w kierunku serca. W przypadku nieprawidłowego ich działania krew spływa z powrotem do nogi i gromadząc się, powoduje powstanie żylaków. Skłonność do żylaków jest często dziedziczna.
Profilaktycznie możemy również stosować niektóre leki. Większość z nich ma zastosowanie w leczeniu rozwiniętej choroby żylakowej. Są to leki doustne stosowane przez dłuższy czas w zróżnicowanych dawkach zależnych od pory roku lub objawów. Leczenie doustne może być uzupełniane stosowaniem maści, żelów o działaniu miejscowym. Nieleczone żylaki kończyn dolnych zwykle stopniowo powiększają się i mogą prowadzić do rozwoju powikłań. Zabieg operacyjny zwykle zapewnia pełne wyleczenie. Jeśli jest on niemożliwy, prawidłowe leczenie zachowawcze pozwala zahamować postęp choroby. Leczenie zachowawcze zalecamy, gdy: żylaki są bardzo małe i nie stwierdza się niewydolności żył powierzchownych i przeszywających, chory nie wyraża zgody na operację oraz gdy istnieją przeciwwskazania do leczenia chirurgicznego, np. podeszły wiek i współistniejące ciężkie choroby , takie jak marskość wątroby, nowotwory złośliwe, itp. Zasadniczym celem leczenia zapobiegawczo- zachowawczego jest ułatwienie odpływu krwi z kończyny.
Podstawowe zalecenia są następujące:
1) unikanie długotrwałego lub zbędnego stania, osoby pracujące w pozycji stojącej powinny kilka razy na godzinę dreptać w miejscu, stawać na palcach, wykonywać przysiady, unosić kolana do góry;
2) unikanie długotrwałego siedzenia, zwłaszcza z kończynami zgiętymi w stawach biodrowych i kolanowych. Osoby pracujące w pozycji siedzącej powinny starać się siedzieć ze stopami umieszczonymi na stołku lub drugim krześle, wskazane jest bardzo częste wykonywanie ruchów stopami, wstawanie, przysiady, marsz w miejscu lub chodzenie po pokoju. Dobrze jest siadać z kończynami uniesionymi na biurku , chociaż na kilka minut w ciągu godzin pracy. Nie należy zakładać nogi na nogę i utrzymywać ich w tej pozycji przez dłuższy czas;
3) rano i wieczorem, w miarę możności i w innych porach dnia, wskazane są ćwiczenia ułatwiające odpływ krwi z kończyn dolnych (w pozycji leżącej unoszenie nóg, ,,nożyce”, ,,jazda na rowerze” );
4) w miarę możności należy w ciągu dnia kłaść się kilkakrotnie na kilka lub kilkanaście minut z uniesionymi na wałku lub poręczy łóżka kończynami dolnymi, natomiast w czasie snu, stopy i golenie powinny być uniesione tak wysoko, aby znalazły się wyżej niż serce. Najłatwiej jest uzyskać taką pozycję unosząc część łóżka na której spoczywają kończyny dolne o 5-10 cm;
5) terapia hormonalna może przyczynić się do rozwoju żylaków. Ginekologowi, który przepisuje odpowiednie preparat koniecznie należy powiedzieć o dolegliwościach wskazujących na niewydolność żylną: ciężkich nogach, obrzękach, kurczach czy drętwieniu nóg;
6) noszenie opaski elastycznej, którą należy zakładać rano, przed opuszczeniem nóg z łóżka na nieobrzękniętą jeszcze kończynę, najlepiej po uniesieniu nóg i ćwiczeniach;
7) nie należy nosić ubrania, upośledzającego krążenie krwi w kończynach, (okrężnych podwiązek, zaciskających gum);
8) osoby otyłe powinny dążyć do uzyskania należytej masy ciała, ponieważ zazwyczaj z trudem się poruszają, unikają więc chodzenia i spędzają wiele godzin w pozycji siedzącej lub leżącej, ponadto wraz z dodatkowymi kilogramami zwiększa się obciążenie nóg, przez naczynia żylne musi przepływać więcej krwi i to pod większym ciśnieniem;
9) w przypadku płaskostopia konieczne jest noszenie odpowiednich wkładek ortopedycznych;
10) noszenie odpowiednio dobranego obuwia, np. zbyt wysokie obcasy (ponad 5 cm), które zupełnie zmieniają dynamikę chodu, przez co stopa nie przemieszcza się naturalnie z pięty na palec. chód staje się ostrożny, a to ogranicza aktywność mięśni łydki. W efekcie pompa mięśniowa nie pracuje jak należy;
11) zaprzestanie palenia papierosów, które upśledzają działanie całego układu krwionośnego;
12) unikanie gorących kąpieli, sauny, depilacji, solarium, ponieważ pod wpływem wysokiej temperatury żyły się rozszerzają i krew w kierunku serca płynie wolniej, zbawienny wpływ mają natomiast kąpiele naprzemienne: w ciepłej (33-35C) i zimnej (około 15C) wodzie;
13) zaopatrzenie w odpowiednie krzesło w pracy - ergonomiczne powinno mieć wysokie oparcie, regulowaną wysokość i sztywne podłokietniki. Chodzi o to, by kręgosłup przywierał do oparcia na całej długości, również w odcinku lędźwiowym. Krzesło powinno dosłownie uwięzić ciało w pozycji wyprostowanej, by jego ciężar spoczywał na pośladkach, a nie udach. Dobrym rozwiązaniem jest ustawienie pod biurkiem podnóżka, na którym należy oprzeć pięty prawie wyprostowanych nóg;
14) uprawianie sportu, ruch : codzienne spacery, pływanie i gimnastyka w wodzie, taniec, biegi na nartach, rower i rower stacjonarny (ale w umiarkowanej porcji i tempie), tenis, badminton, golf;
15) dieta bogata w owoce, surowe warzywa, otręby i inne produkty pozwalające unikać zaparć. Jest to istotne, ponieważ w przypadku przewlekłych zaparć stolec staje się twardy, a w czasie parcia gwałtownie wzrasta ciśnienie wewnątrz brzucha. Podobnie jak u ciężarowca, uciśnięte żyły przepuszczają mniej krwi, część z niej zalega w żyłach nóg, a rozszerzone zastawki nie mogą się domknąć. W efekcie powstają żylaki.