Rewolucja angielska

Rewolucja w Anglii
Gentry [dżẹntry], w Anglii, od późnego średniowiecza, średnia i niższa szlachta (w odróżnieniu od arystokracji — nobility); nie stanowiła zamkniętej warstwy, kryterium przynależności do gentry stanowiło posiadanie ziemi.

Purytanie, grupy protestanckich nonkonformistów, działające od ok. 1560 w Anglii i Szkocji; dążyli do oczyszczenia Kościoła anglik. z pozostałości katolicyzmu, propagowali doktrynę pierwotnego kalwinizmu i rygoryzm etyczny; odegrali dużą rolę w angielskiej rewolucji 1649; po restauracji monarchii 1660 emigrowali do Ameryki.

Przyczyny

- Zanikanie ustroju feudalnego;
- Ruch grodzeń rozpoczęty w XVI wieku i kontynuowany umocnił pozycję nowej szlachty (new gentry);
- Bogacenie się rodów, szlachty i mieszczaństwa próbowała ograniczyć nowa dynastia Stuartów ( po Tudorach, od 1603 roku);
- Restrykcyjne podatki narzucane mieszkańcom Anglii przez królów;
- Zamiary wprowadzenia stuartowskiego absolutyzmu;
- Niefortunna polityka zagraniczna (np. zawarcie niekorzystnego pokoju z Hiszpanią w 1604 roku wbrew woli większości);
- Niezadowolenie parlamentu z dotychczasowej polityki władców;
- Tarcia kościoła anglikańskiego z purytanami (rygorystyczny odłam kalwinizmu);
- Odrzucenie, przez króla Karola I, petycji o prawo (pozwolenie parlamentu na nakładanie podatków prze króla).
- Odrzucenie petycji, rozwiązanie parlamentu i dwunastoletnie rządy bez tego organu (1628 – 40)

Przebieg

I okres (1640 – 42) – długi parlament

- Protesty mieszczaństwa i drobnej szlachty doprowadzają do zwołania parlamentu;
- Ten domaga się uznania petycji o prawo w zamian za pieniądze;
- Rozwiązanie jego powoduje wybuch powstania w Szkocji;
- Wznowienie obrad parlamentarnych i uchwalono Wielkie napomnienie (listy błędów wypaczeń rządów królewskich i kontroli nad finansami publicznymi);
- Rozłam wśród senatorów na: poprzestających na napomnieniu i chcących iść dalej (ograniczaniu monarchy);
- Próba aresztowania przywódców opozycji przez Karola I Stuarta – nieudana;
- Ostrzeżeni wcześniej, wszczynają tak silne zamieszki, że władca ucieka z Londynu.

II okres (1642 – 48) – wojna domowa

- Skierowanie na stolice, armii monarszej – początkowo odnosi ona sukcesy;
- Purytanie organizują wojsko (Armia Nowego Wzoru) z mieszczaństwa, chłopstwa i średniej szlachty, na czele z Oliverem Cromwellem – przywódcą opozycji;
- Zwycięstwo Nowej Armii nad wojskami króla pod Naseby (1645) i jego ucieczka do Szkocji;
- Umiarkowani (prezbiterianie) zaniepokojeni sytuacją, postanawiają się ułożyć z władcą;
- Cromwell, przeprowadza czystki w „sejmie” i powstaje „parlament kadłubowy”.

III okres (1648 – 53) – republika

- Schwytany przez Oliwera, monarcha zostaje uznany winnym za nieszczęścia kraju, i w 1649 roku – stracony;
- Anglia republiką, zerwanie unii z Szkocją i Karol II (syn zamordowanego panującego) panem Szkocji.
- Zamieszki w Irlandii, podział mieszczaństwa na „lewellerów” (powszechne prawo wyborze i równość wobec prawa), a także „diggerów” (podział ziemi miedzy bezrolnych i zakładanie wspólnot miejskich);
- Wojska Cromwella rozgromiły oba ugrupowania i spacyfikowały Szkocję z Irlandią, zajmując je dla Anglii;
- Ogłoszono przez, sprawującego rządy dyktatorskie Cromwella, Akty nawigacyjne (1651; wykluczenie pośrednictwa w kontaktach handlowych Anglii z innymi krajami, towary przewożone do oraz z Anglii tylko na jej statkach z jej załogą lub kraju pochodzenia towaru);
- Akt ten wymierzono głównie w pośrednictwo handlowe Holandii.

IV okres (1653 – 60) – „protektorat Cromwell’ów”

- Oliwer Cromwell, popierany prze burżuazję, rozpędza parlament kadłubowy i przyjmuje tytuł lorda protektora;
- Zezwala on na nowe wybory, ale opierają się one na cenzusie majątkowym;
- Lord prowadzi zwycięskie wojny z Niderlandami Północnymi o akty nawigacyjne a także z Hiszpanią;
- Lord odrzuca propozycję korony królewskiej, lecz faktycznie ma taką pozycję;
- Oliwer umiera (1658). Jego następcą zostaje Ryszard. Pozbawiony zdolności ojca, rezygnuje z urzędu;
- Karol II, w zamian za amnestię dla uczestników rewolucji, tolerancje religijną i zaakceptowanie stanu posiadania (przez rewolucjonistów) ziemi, wraca na tron (1660).

V okres (1660 – 88) – restauracja Stuartów

- Karol II rozpoczyna prześladowania religijne, nie rezygnując z projektów absolutystycznych;
- Wzburzona opozycja, grożąca monarsze wznowieniem rewolucji, zmusza go do podpisania Habeas Corpus Act (nikogo nie można aresztować bez pisemnego wyroku sądu, w razie braku przedstawienia zarzutów w ciągu 24 h – następuje uwolnienie);
- Jakub II Stuart (następca) dążył do porządków przed rewolucyjnych;
- Lekceważenie przez niego obowiązujących ustaw, powoduje reakcje parlamentu.

VI okres (1688) – „Chwalebna rewolucja”

- „Sejm” angielski zdeterminowany dotychczasową polityką Stuartów, detronizuje ich (usuwa z tronu);
- Koronę obejmuje Wilhelm III Orański – stadthouder (prezydent) Holandii;
- Stworzono unię personalną Anglii z Holandią;
- Wilhelm został zmuszony do wydania Deklaracji Praw (król bez zgody parlamentu nie może zawieszać lub wydawać ustaw, nakładać podatków, tworzyć i utrzymywać armii w czasie pokoju; gwarancja swobody w parlamencie – Anglia monarchią konstytucyjną), która czyni władcę panującym, ale nierządzącym.
- Jakub II zdetronizowany, lecz próbujący odzyskać tron zostaje pokonany w Irlandii nad rzeką Boyne (1689).

Znaczenie

- Pierwsza rewolucja burżuazyjna w Europie;
- Powstanie alternatywy ustrojowej dla absolutyzmu;
- Do władzy doszła burżuazja i nowa szlachta;
- Rozwój kapitalizmu;
- Wzór monarchii parlamentarnej;
- Ukształtowanie się stronnictw politycznych – torysów i wigów.