WOJNA DOMOWA W ANGLII (1642-48) I CHWALEBNA REWOLUCJA (1688-89)
1. Przyczyny
a) Wojna domowa
- Antagonizm między królem a purytanami - dążyli oni do wprowadzenia republiki
- Nieudolna polityka zagraniczna Stuartów
- Rządy Jakuba I, zwolennika absolutyzmu, i dominacji wyznania anglikańskiego - prześladowania purytan i katolików
- Narastanie konfliktu politycznego między Jakubem I a parlamentem - zaprzestanie zwoływania obrad
- Próby przejęcia szlacheckich majątków ziemskich przez króla (1633)
- Panowanie Karola I; w odpowiedzi na uchwałę Izby Gmin (1628) król nie zwoływał parlamentu w latach (1628-1640)
- Wzrost potęgi ekonomicznej burżuazji i brak przełożenia tej potęgi na władzę polityczną.
- Upadek feudalnych struktur społecznych i upadek znaczenia arystokracji.
b) Chwalebna rewolucja
- Niezwoływanie parlamentu przez Jakuba II
- Dążenie króla do przywrócenia absolutyzmu i katolicyzmu
- Mianowanie katolików na urzędy wbrew postanowieniom Test Act (1673)
2. Przebieg
1625-48 - panowanie Karola I Stuarta usiłującego wprowadzić w Anglii absolutyzm. Opozycję wobec działań króla tworzyli prezbiterianie, którzy reprezentowali bogate mieszczaństwo, a także górną warstwę nowej szlachty, występujący przeciwko Kościołowi anglikańskiemu jako domenie wpływów króla i pragnących go zastąpić kościołem kalwińskim, oraz independenci, nieuznający autorytetu ani Kościoła anglikańskiego, ani prezbiteriańskiego. Ci ostatni reprezentowali część burżuazji i nowej szlachty.
1628 - złożenie przez parlament na ręce króla Petycji o prawo (Petition of right) zawierającej m. in. Żądanie ochrony obywateli przed bezpodstawnym aresztowaniem i nakładaniem nowych podatków.
Wiosna 1640 - zwołanie parlamentu (Krótki parlament) przez Karola I z zamiarem uzyskania nowych podatków przeznaczonych na siłowe narzucenie Szkocji zwierzchności Kościoła anglikańskiego, jednak wobec braku zgody parlament został szybko rozwiązany.
Jesień 1640 - wkroczenie wojsk szkockich do Anglii. Karol I zwołał parlament (Długi parlament) w celu szybkiego uzyskania podatków przeznaczonych na sformowanie armii. Parlament odmówił, żądając (Wielka Remonstrancja) jednocześnie ukarania ministra królewskiego lorda T. Strafforda (skazany na śmierć) - początek rewolucji.
1640-42 - pierwszy okres rewolucji, zapoczątkowany zwołaniem tzw. Długiego parlamentu ? walka między Koroną (kawalerowie) a parlamentem (okrągłogłowi)
1642-46 - pierwsza wojna domowa stanowiąca drugi etap rewolucji. W walce króla z parlamentem monarchę popierała przeważnie stara szlachta feudalna oraz część zależnych od niej chłopów. Zwolennicy króla opowiadali się za utrzymaniem Kościoła anglikańskiego wraz z episkopatem, niektórzy z nich byli przychylni katolicyzmowi. Po stronie parlamentu stał patrycjat miejski, nowa szlachta, drobnomieszczaństwo, małorolni i średniorolni chłopi oraz elementy plebejskiej w miastach.
1644 - połączenie armii szkockiej z prezbiterianami i independentami oraz wspólna walka z armią królewską. Na czele oddziałów independentów stał O. Cromwell. Zreorganizował on armię parlamentu (Armia Nowego Wzoru), opierając ją na jeździe (Żelaznobocy) rekrutowanej spośród niższej szlachty i wolnych chłopów, oddanych sprawie rewolucji i fanatycznie religijnych (purytanie).
1644 - klęska armii królewskiej pod Marston Moor
1645 - klęska armii królewskiej pod Naseby
Jesień 1646 - zakończenie pierwszej wojny domowej zwycięstwem sił parlamentu
1647-49 - druga wojna domowa ? Karol I wznowił działania przy pomocy przeciągniętych na swoją stronę wojsk Szkotów
1648 - zwycięstwo Cromwella pod Preston, pojmanie i osadzenie w więzieniu Karola I
1649 - osądzenie króla przez tzw. parlament kadłubowy, z którego Cromwell nakazał usunąć prezbiteria nów; ścięcie króla i ogłoszenie republiki
1649-53 - okres republiki angielskiej. Wadzę sprawował parlament kadłubowy i Rada Stanu z decydującą rolą Cromwella
1649 - Cromwell nakazał stłumienie wystąpienia równaczy (lewellerów) i radykalniejszych od nich kopaczy (diggerów), których ideologiem był G. Winstanley
1649-50 - wyprawa wojsk na Irlandię
1650 - stłumienie rojalistycznego buntu w Szkocji przez armię Cromwella
1651 - wydanie wymierzonych w interesy Niderlandów Aktów Nawigacyjnych
1653-54 - pierwsza wojna niderlandzko-angielska
1653 - rozwiązanie przez Cromwella krytykującego go parlamentu kadłubowego i powołanie małego parlamentu, wkrótce rozwiązanego
1653-58 - rządy O. Cromwella w Anglii jako Lorda Protektora
1658-59 - okres nieudolnych rządów syna Cromwella ? Ryszarda, po jego ustąpieniu i krótkich zamieszkach Długi Parlament ogłosił konieczność przeprowadzenia wyborów do nowego parlamentu, a ten zebrawszy się zadecydował o przywróceniu w Anglii monarchii
1660-85 - panowanie zaproszonego na tron angielski Karola II Stuarta ? wbrew obietnicom złożonym parlamentowi nowy król usiłował przywrócić rządy absolutne, rozprawił się z rewolucjonistami i usiłował nawiązać kontakty z rywalami Anglii ? Francją i Hiszpanią
1685-88 - panowanie Jakuba II, dążącego do przywrócenia katolicyzmu i wprowadzenia rządów absolutnych
1688-89 - bezkrwawa lub chwalebna (sławetna) rewolucja ? obalono Jakuba II i wezwano Wilhelma Orańskiego ożenionego z córką Jakuba, Marią
II 1689 - Wilhelm i Maria na podstawie aktów parlamentu objęli tron angielski jako para panująca
1689 - ogłoszenie przez parę panującą Ustawy o Prawach (Bill of Rights), ograniczającego władzę króla na rzecz parlamentu i odbierającej mu prawo zawieszania obowiązujących ustaw, nakładania podatków i utrzymywania armii w czasie pokoju bez zgody parlamentu, zapewniała wolność debat w parlamencie.
3. Skutki
a) Wojna domowa
- Obalenie monarchii absolutnej Stuartów
- Ogłoszenie republiki rządzonej początkowo przez parlament
- Wzrost znaczenia parlamentu (przejściowo ograniczony przez Cromwella)
- Ekspansja angielska na teren Szkocko i Irlandii
- Zniszczenia wojenne i wyludnienie kraju
- Uaktywnienie się ruchów społecznych wśród biedoty (lewelerzy i diggerzy)
- Reforma armii angielskiej
b) Chwalebna rewolucja
- Ponowne obalenie rządów absolutnych Stuartów po ich restytucji
- Ugruntowanie znaczenia parlamentu
- Trwałe ukształtowanie angielskiego systemu ustrojowego (konstytucyjna monarchia parlamentarna)
- Utrwalenie znaczenia burżuazji i marginalizacja roli politycznej arystokracji
