Opracowanie lektury "Krzyżacy".

Przedstaw czas i miejsce akcji:

Akcja powieści toczy się w latach 1399(śmierć królowej Jadwigi)-1410(bitwa pod Grunwaldem). Miejsce akcji: m.in. Kraków, Bogdaniec(Wielkopolska), Spychów(Mazury), Szczytno, Grunwald, Malbork.

Jaki to gatunek literacki: Powieść historyczna

Świat przedstawiony utworu został umieszczony w epoce historycznej, czyli nie współczesnej autorowi. Opisane wydarzenia mają ścisły związek z historią. W powieści przedstawione zostają realia danej epoki(wygląd, ubiór bohaterów, przedmioty). Obok postaci historycznych, czyli prawdziwych, występują postacie fikcyjne, których losy wkomponowane są w tok wydarzeń historycznych. Jak w każdej powieści występuje wiele wątków(tu wątek miłości Zbyszka i Danusi, wątek walki Juranda z Krzyżakami, wątek miłości Jagienki do Zbyszka).

Jakie obyczaje rycerskie zostały przedstawione w utworze?

*Ślubowanie-rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żona, zdarzały się przypadki, że rycerz składał ślubowanie przed małżonką swego władcy albo innego ważnego rycerza. Zwyczaj składania ślubów na przełomie XIV/XV wieku nie był jeszcze bardzo powszechny. Najlepszy dowód, że Maćko z Bogdańca traktuje śluby Zbyszka Jako młodzieńczy wybryk, Fanaberię, której nie trzeba traktować poważnie.

Przykład: ślubowanie Zbyszka, który obiecał Danusi pomszczenie śmierci jej matki poprzez zdobycie kilku pęków pawich piór. Takie pęki nosili na hełmach rycerze zakonu krzyżackiego i to tylko znaczniejsi. A więc ich zdobycie wiązało się z zabiciem paru Krzyżaków. Poza tym Zbyszko ślubował, że będzie potykał z każdym, kto śmie stwierdzić, że Danusia Jurandówna nie jest najpiękniejszą damą na świecie. A ponieważ wielu rycerzy, zwłaszcza obcego pochodzenia, również składało podobne śluby swoim damą, więc nie trudno się domyślić, że powód do pojedynku, czyli potykania się na udeptanej ziemi, znaleźć było niezmiernie łatwo.

*Pojedynki- kiedy panował pokój, pojedynki i turnieje były jedynym sposobem na wykazanie się przez rycerza umiejętnościami i walecznością. Pojedynki były też szansą na wzbogacenie się, ponieważ często zwycięzca zabierał od pokonanego jego własność- konia, zbroję, łupy wojenne. Rycerz wyzywany na pojedynek nie mógł odmówić w nim udziału, ponieważ uznano by go za tchórza. Chyba ze wyzywający nie był jeszcze pasowany na rycerza, wówczas jego pasowanemu i bardziej zasłużonemu przeciwnikowi nie godziło się walczyć z nierównym sobie. Od uczestnictwa w pojedynkach mogli także wymigać się rycerze zakonni.

Inne określenia pojedynków- walka na udeptanej ziemi, potykanie się, sąd Boży

*Ułaskawienie skazanego- obyczaj, dzięki któremu Zbyszko został uratowany od śmierci, wcale nie był popularny. Zadziwił wszystkich zgromadzonych na krakowskim rynku. Jeśli skazańcowi panna zarzuciła na głowę białą chustę(nałęczkę) i wyrzekła słowa: ”Mój ci on!”, wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością(panny były przecież dziewicami) ręczy za ukochanego.

Jakie problemy zostały poruszone w utworze?

*Wojna polsko-krzyżacka

Konflikt polsko-krzyżacki rozpoczął się jeszcze przed panowaniem Władysława Jagiełły. Ekspansywny zakon dążył do całkowitego podporządkowania sobie nie tylko ludności nadanej im ziemi chełmińskiej, ale także ziem litewskich i polskich. Poparcie władz Kościoła uniemożliwiało otwartą walkę z zakonem, którzy w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej pozwalali sobie na coraz większą śmiałość. Ostatecznie jednak zespolenie Polski i Litwy pozwoliło zgromadzić siły mogące rozprawić się z zakonem.

*Obyczajowość rycerska

Pasowanie na rycerza, ślubowanie damie, walka w imię honoru, pojedynki, udział w turniejach, wyprawy wojenne, zdobywanie łupów i jeńców, obrona ojczyzny, troska o podtrzymanie ciągłości rodu, udział w wielkich bitwach- to stałe elementy życia rycerza w XV wieku. Odnaleźć je można w losach Zbyszka, Maćka, Juranda.

*Miłość i poświęcenie

Inna jest miłość Zbyszka do Danusi, inna do Jagienki. Danusię pokochał od pierwszego wejrzenia, Jagienka stała się jego partnerką życiową, ponieważ dzielnie wspierała go w najtrudniejszych momentach. Najlepszym jednak przykładem miłości i poświęcenia w jej imię jest Jurand ze Spychowa, Który dla swojej córki daje się okaleczyć, pohańbić, upodlić. Również Maćko wielokrotnie daje dowody swojej miłości do Zbyszka(wyjeżdża do Malborka, aby uzyskać przebaczenie dla bratanka, chce oddać za niego życie).

Porównj Danusię Jurandównę i Jagienkę ze Zgorzelic

Danusia Jurandówna

Pochodzenie: córka Juranda ze Spychowa, znanego rycerza, nie miała rodzeństwa

Wiek: 12 lat

Wygląd: drobna jasnowłosa, „wiotka jak trzcinka”

Cechy charakteru: uczuciowa, delikatna, wrażliwa. Posłuszna woli ojca i księżnej. Dobrze ułożona. Obyta na dworze księżnej, wychowywana była na damę. Swoim urokiem potrafiła zdobyć przychylność wielu dorosłych. Okazała swoją miłość i przywiązanie do Zbyszka, kiedy wybawiła go od śmierci.

Miłość do Zbyszka: początkowo zachowuje się nieco dziecinnie. Nic dziwnego, ma dopiero 12 lat. Jest zafascynowana tym, że ktoś okazuje jej szacunek, traktuje ją wyjątkowo. Jednak już przy okazji spotkania w Ciechanowie Danusia zachowuje się dużo bardziej dorośle, wtedy też dopiero zakochuje się w Zbyszku.

Jagienka ze Zgorzelic

Pochodzenie: córka Zycha ze Zgorzelic, miała młodsze rodzeństwo

Wiek: 15 lat

Wygląd: szcupła, dosyć wysoka, wysportowana, z cerą „jak dojrzałe jabłko”

Cechy charakteru: rezolutna, odważna, przebojowa. W czasie nieobecności ojca na nią spadła odpowiedzialność za majątek w Zgorzelicach. Bez wahania wyruszyła na pomoc Zbyszkowi samotnie polującemu na niedźwiedzia. Starała się ukrywać swoją miłość do Zbyszka, potrafiła się pogodzić z tym, że Zbyszko wybrał Danusię.

Miłość do Zbyszka: Jagienka zakochuje się w Zbyszku od pierwszego wejrzenia. Wie, że jej ojciec oraz Maćko nie mieliby nic przeciwko temu związkowi, dlatego przyznaje się do swojego uczucia. Troskliwie opiekuje się okaleczonym Jurandem- to najlepiej świadczy o jej szczerej i prawdziwej miłości do Zbyszka.

Czy Krzyżaków możemy określić jako powieść „ku pokrzepieniu serc”?

Tak, Henryk Sienkiewicz napisał Krzyżaków w celu przywrócenia Polakom wiary(po upadku powstania styczniowego) w możliwości odzyskania niepodległości i odbudowania państwa polskiego. Wszystkie powieści Sienkiewicza określane mianem „ku pokrzepieniu serc” (głównie Trylogia) działają na podobnej zasadzie- ukazują ważny, trudny moment w historii państwa polskiego, prezentują pozytywnych bohaterów walczących dla dobra ojczyzny i wreszcie ukazują wielki triumf narodu polskiego. W Krzyżakach tym triumfem jest oczywiście bitwa pod Grunwaldem.

Wydarzenia w skrócie

1.Pojawienie się w gospodzie w Tyńcu Maćka i Zbyszka wracających z wyprawy wojennej.

2. Przybycie do gospody księżnej Anny Mazowieckiej z orszakiem dworskim.

3.Ślubowanie Zbyszka.

4.Próba zaatakowania posła krzyżackiego przez Zbyszka.

5.Uwięzienie Zbyszka.

6.Próba ocalenia Zbyszka przez Maćka, księżnę Annę i znanych rycerzy.

7.Śmierć królowej.

8.Ocalenie Zbyszka przez Danusię.

9.Spotkanie Zbyszka z Jurandem.

10.Choroba Maćka, podróż do Bogdańca.

11.Nieodwzajemniona miłość Jagienki do Zbyszka.

12.Polowanie na niedźwiedzia.

13.Wyjazd Zbyszka na Mazowsze do Danusi.

14.Polowanie, wypadek Zbyszka.

15.Przekazanie Danusi wiadomości o chorobie ojca.

16.Pasowanie Zbyszka na rycerza i jego potajemny ślub z Danusię.

17.Odkrycie podstępu Krzyżaków.

18.Upokorzenie Juranda w Szczytnie.

19.Gniew Juranda, straszliwa walka z Krzyżakami.

20.Pojedynek Zbyszka z Rotgierem.

21.Poszukiwanie Danusi przez Zbyszka.

22.Okrutna zemsta Zygfryda na Jurandzie za śmierć Rotgiera.

23.Podróż Maćka i Jagienki w poszukiwaniu Zbyszka i Danusi.

24.Znalezienie okaleczonego Juranda przez Jagienkę i jej towarzyszy podróży.

25.Opieka Jagienki nad okaleczonym Jurandem.

26.Walka Zbyszka z Krzyżakami na Żmudzi.

27.Odbicie Danusi więzionej przez Zygfryda.

28.Przebaczenie Zygfrydowi przez Juranda.

29.Samobójstwo Zygfryda.

30.Śmierć Danusi w drodze do Spychowa.

31.Spotkanie Zbyszka i Jagienki u księżnej mazowieckiej.

32.Wyjazd Zbyszka z poselstwem polskim do Malborka.

33.Śmirć Juranda.

34.Powrót Maćkai i Jagienki do Spychowa.

35.Udział Zbyszka w walkach na Żmudzi z zakonem krzyżackim.

36.Wypełnienie ślubowania złożonego Danusi.

37.Powrót Zbyszka do Bogdańca.

38.Ślub Zbyszka i Jagienki.

39.Zmiana we władzach zakonu krzyżackiego- wielkim mistrzem Ulrich von Jungingen.

40.Przygotowanie do wojny.

41.Bitwa pod Grunwaldem.

42.Pojedynek Maćka z Lichtensteinem.

43.Powrót Zbyszka i Maćka do Bogdańca.

Postacie historyczne:

Król Władysław Jagiełło- wielki książę litewski, po ślubie z Jadwigą król Polski. Przygotował kraj do ostatecznej wojny z zakonem krzyżackim i wspólnie z księciem Witoldem zwyciężył pod Grunwaldem. W powieści przedstawiony jako bogobojny, odpowiedzialny, inteligentny, a nawet przebiegły. Zdarzało się, że unosił się gniewem, zwłaszcza gdy ktoś wytykał mu pogańskie pochodzenie lub brak znajomości obyczajów. Ofiarą właśnie takiego gniewu był Zbyszko.

Królowa Jadwiga- żona Władysława Jagiełły, otaczana czcią, uważana wręcz za świętą. Z jej zdaniem liczył się nie tylko król, ale i jego wszyscy doradcy, a także możni z całej Europy. Popierana przez papieża. Jej śmierć była dla narodu polskiego wielką tragedią.

Księżna Anna Danuta Mazowiecka- córka Kiejstuta, księcia litewskiego, została żoną księcia Janusza Mazowieckiego. Przyjęła Danusię Jurandównę na wychowanie.

Powała z Taczewa- słynny polski rycerz, odważny, honorowy, słynął z nadludzkiej siły.

Zawisza Czarny z Garbowa- jeden z najsłynniejszych rycerzy w Europie, „zwierciadło cnót rycerskich”, z jego zdaniem liczyli się wszyscy rycerze, także Krzyżacy.

Konrad von Jungingen- wielki mistrz krzyżacki, przeciwnik wojny zakonu z Polską, hamujący pychę i zuchwałość Krzyżaków.

Ulrich von Jungingen- wielki mistrz krzyżacki, który objął funkcję po śmierci Konrada. Porywczy, gwałtowny, przekonany o wielkiej potędze zakonu. Dążył do wojny z Polską, zginął w bitwie pod Grunwaldem.

Kuno Lichtenstein- komtur krzyżacki, poseł, którego Zbyszko zaatakował w drodze do Krakowa, mściwy, bezlitosny, zarozumiały.

Postacie Fikcyjne:

Zbyszko z Bogdańca- bratanek Maćka, młody rycerz, od małego przystosowany do walki. Odważny, często wręcz brawurowy, honorowy, żądny sławy. Wraz ze stryjem uczestniczył w walkach księcia Witolda pod Wilnem. Chciał zasłynąć jako wielki rycerz, marzył otym, aby jego czyny były równie znane jak czyny Zawiszy Czarnego czy Powały z Taczewa.

Maćko z Bogdańca- stryj Zbyszka, około pięćdziesięcioletni, stary kawaler. Szlachcic, rozsądny, poważny, uczciwy. Zdobył sławę jako odważny i silny rycerz. Jego największym marzeniem była rozbudowa rodzinnego Bogdańca. Chciał, aby Zbyszko wraz z Jagienką osiadł w Bogdańcu i dochował się wielu dzieci.

Jurand ze Spychowa- rycerz, właściciel Spychowa. Wdowiec, ojciec dwunastoletniej Danusi. Odwieczny wróg Krzyżaków, pragnął zemścić się na nich za śmierć żony. Honorowy, odważny, bardzo silny. Przerażał swoją walecznością i zaciętością.

Danusia Jurandówna- dwunastoletnia córka Juranda ze Spychowa, wychowanica księżnej Anny Mazowieckiej, była jedną z jej dwórek. Uczuciowa, delikatna, czuła. Baz wahania zdecydowała się pomóc Zbyszkowi, choć wiedziała, że zadeklarowanie swojej chęci poślubienia Zbyszka nie spodoba się ojcu.

Jagienka- piętnastoletnia córka Zycha ze Zgorzelic, szlachcianka. Straciła matkę, gdy miała dwanaście lat. Wychowywana jak chłopak, doskonale polowała, jeździła konno.

Zych ze Zgorzelic- szlachcic, sąsiad Maćka z Bogdańca, ojciec Jagienki. Wesoły, rezolutny.

Pytania z gwiazdką

*Jaką piosenkę śpiewała Danusia w gospodzie tynieckiej?

„Gdybym ci ja miała skrzydełka jak gąska”

*Kto rywalizował o względy Jagienki w Zgorzelicach?

Cztan z Rogowa i Wilk z Brzozowej

*Jaki prezent ofiarowała Jagienka Zbyszkowi, kiedy wyjeżdżał w poszukiwaniu Danusi?

Sługę- Czecha Hlawę. Futro z Wilków.

*Jak miała na imię córeczka królowej Jadwigi?

Elżbieta Bonifacja

Jak brzmiało rodowe zawołanie Maćka i Zbyszka z Bogdańca?

Grady!

*Jak nazywała się gospoda w Tyńcu?

Pod Lutym Turem

*Ile let miała Danusia, gdy Krzyżacy zabili jej matkę?

Siedem

*Czy Danusia była pierwszą damą, przed którą ślubowanie złożył Zbyszko?

Nie, w czasie wyprawy z księciem Witoldem ślubował żonie księcia Henryka, Rynglle.

*Na jakie zwierze polowała Jagienka, kiedy po raz spotkała Zbyszka i Maćka wracających z Bogdańca?

Polowała na żubra. Ostatecznie zabił go jednak Zbyszko.