Charakterystyka Morza Bałtyckiego

Morze Bałtyckie jest jednym z wewnątrz-kontynentalnych mórz Oceanu Atlantyckiego. Jest najmłodszym morzem Europy. Rozwój Morza Bałtyckiego jest związany z wytapianiem się lodowca w czasie ostatniego zlodowacenia północnopolskiego oraz z podnoszeniem się i obniżaniem się obszaru północnej Europy.

Około 12 tys. lat temu wody roztopowe, zbierające się przed czołem lądolodu utworzyły słodkowodne bałtyckie jezioro zaporowe, które w wyniku dalszego ocieplania klimatu i topnienia lądolodu uzyskało połączenie z Atlantykiem. W ten sposób około 500 lat później powstało zimne morze yoldiowe (od mięczaka o nazwie Yoldia arctica). Zanikający przez setki lat lądolód skandynawski powodował podnoszenie się Skandynawii, czego wynikiem była utrata połączenia z Atlantykiem i ponowne przeobrażenie się morza w słodkowodne jezioro zwane ancylusowym (od nazwy ślimaka Ancylus fluviata).

Równoczesne obniżanie się południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną powstania powtórnego połączenia się z Atlantykiem przez cieśniny duńskie.
Tak utworzyło się morze litorynowe (od nazwy ślimaka Littorina litorea), które miało większą powierzchnie i bardziej słone wody niż obecny Bałtyk.

Jak wynika więc z przeszłości geologicznej, Bałtyk zmieniał wielokrotnie swoje kształty i powierzchnię. Złoża bursztynów pod Grudziądzem, a nawet na Kurpiach mogą świadczyć, że sięgał w głąb obecnej Polski, w górę Wisły i na południe od Mazur.

Współczesny Bałtyk ukształtowany około 2 tys. lat temu rozciąga się południkowo na odległości około 1300 km. Zajmuje powierzchnię 415,3 tys. km2 (łącznie z cieśniną Kattegat).
Od Oceanu Atlantyckiego oddziela je Półwysep Skandynawski, a z Morzem Północnym łączy się przez wąskie i płytkie Cieśniny Duńskie (Wielki i Mały Bełt, Sund, Kattegat).
Jest to płytkie morze szelfowe o średniej głębokości 52 m. Tylko 2% jego powierzchni leży poniżej 200 m. Największą głębokość – 459 m – osiąga w Głębi Landsort (na pn. zach. od Gotlandii).

Do największych zatok Morza Bałtyckiego należą: Botnicka, Ryska, Fińska. Mniejszymi zatokami są Pomorska i Gdańska.

Do większych wysp Morza Bałtyckiego należą: Gotlandia, Sarema, Olandia, Hiuma, Rugia, Bornholm, Wyspy Atlanckie. Mniejszych i całkiem maleńkich wysepek (szkierów) jest tysiące, tworzą one całe archipelagi, jak np. Sztokholmski. Do Polski należą wyspy Wolin i częściowo Uznam.

Morze Bałtyckie należy do chłodnych mórz. Najniższe temperatury notowane są w lutym i w nie zamarzniętej części środkowej wynoszą około 2,5 C, a przy brzegach około 1 C. Zlodzenie morza pojawia się nieregularnie i obejmuje zmienną powierzchnię. Zatoka Botnicka w części północnej i Zatoka Fińska w części wschodniej zlodzone są corocznie od listopada do maja. Na pozostałym obszarze zamarza zwykle tylko pas przybrzeży. Latem temperatury wód powierzchniowych najwyższe są w sierpniu i wynoszą średnio 12-13 C w Zatoce Botnickiej i około 18-20 C w części południowo-wschodniej.

Ze względu na utrudnioną wymianę wody między Bałtykiem, a Atlantykiem oraz duży dopływ wód słodkich z obszarów lądowych Morze Bałtyckie charakteryzuje się małym zasoleniem – średnio około 7‰. U polskich wybrzeży najmniejsze zasolenie ma Zatoka Pucka, które wynosi tam zaledwie 0,5‰.

Brzegi Bałtyku kształtowały się pod wpływem ruchu wody morskiej, zależnie od swojej budowy geologicznej. Brzeg polski dzieli się na dwa główne rodzaje:
- Klifowy – w miejscach, gdzie morze podchodzi do wysoczyzny morenowej.
- Wydmowy (niski piaszczysty) – w miejscach gdzie występują niskie obszary pradolinne, często zabagnione.

Polskie wybrzeże określa się jako mierzejowo-zalewowe.

Zlewisko Bałtyku ma około 1,7 mln km2 powierzchni i jest ponad czterokrotnie większe od powierzchni samego morza. Do Bałtyku wpada około 250 rzek. Wprowadzają one do niego w ciągu roku łącznie 470 km3 wody, spośród nich najwięcej – Newa, Wisła, Dźwina, Niemen, Odra.

Obszar zlewiska Morza Bałtyckiego zamieszkuje ponad 100 mln osób. Skupia się tutaj około 20% światowego handlu i około 15% światowej produkcji przemysłowej. Międzynarodowy rozwój stosunków handlowych wpływa również decydująco na wzrost znaczenia transportu morskiego. W żegludze regularnej i nieregularnej przeważają przewozy ładunków na trasach oceanicznych prowadzących nawet na Daleki Wschód, do Australii i Ameryki Południowej. Najwięcej statków dociera do portów Europy Zachodniej i Morza Śródziemnego.

Polska ze względu na bezpośredni do Morza Bałtyckiego i to na długości 528 km posiada warunki sprzyjające rozwojowi gospodarki morskiej. Transport morski i usługi portowe stanowią bardzo dochodową dziedzinę gospodarki. Polska posiada 4 duże porty handlowe: Gdańsk, Gdynia, Szczecin i Świnoujście oraz małe porty: Elbląg, Kołobrzeg, Darłowo i Ustka.

Port Północny który powstał przez rozszerzenie Portu Gdańskiego służy do przeładunków masowych węgla i importowanej ropy naftowej. Ma on warunki do obsługi nawet największych statków, które mogą wpływać na Morze Bałtyckie.

Nowoczesnym portem przeładunkowym towarów masowych jest też Świnoujście, stanowiące wraz ze Szczecinem jeden zespół portowy. Świnoujście spełnia ważną funkcję przeładunku towarów z wielkich statków, które nie mogą wpływać do portu Szczecińskiego ze względu na niedostateczną głębokość nawigacyjną Zalewu Szczecińskiego.
Port Gdyński mający znaczne powierzchnie magazynów i duże elewatory, specjalizuje się w przeładunku zboża, a przy tym jest największym portem drobnicowym, co stało się przyczyną budowy bazy kontenerowej. Z tego względu port ten obsługuje większość naszych linii żeglugi regularnej i morski ruch pasażerski.

Port Szczeciński dysponuje rozległą powierzchnią nabrzeży i basenów i może przyjmować duże partie towarów, m.in. rudy żelaza. Zespół portowy Szczecin-Świnoujście obsługuje import surowców do produkcji nawozów sztucznych. Gdańsk posiada urządzenia do przeładunku siarki, drewna, surowców do produkcji nawozów.

Wszystkie cztery porty handlowe uczestniczą też w ruchu pasażerskim. Szczecin spełnia główną rolę w tranzycie morskim głównie Niemiec, Czech, Słowacji, Austrii i Węgier.
Świnoujście i Gdańsk są portami promowymi w transporcie pasażerów do Szwecji, Finlandii, Danii i Niemiec. Na linii Świnoujście-Ystad promy przewożą również wagony kolejowe.
Ujemnym skutkiem wykorzystania gospodarczego wód Bałtyku są zanieczyszczenia przez ścieki przemysłowe, obsługę transportu morskiego, awarie tankowców, czyszczenie zbiorników i ładowni statków na morzu, zrzucanie ścieków komunalnych, zanieczyszczone wody rzeczne. Zagrożenia stanowią również elektrownie atomowe położone bezpośrednio nad morzem, składowiska odpadów radioaktywnych oraz okręty o napędzie atomowym. Z wodami rzecznymi dociera do morza wiele substancji organicznych i nawozów spłukiwanych z pól. Prowadzą one do nadmiernego „użyźnienia” morza pogarszającego warunki tlenowe szczególnie w głębiach. Powstają tam przydenne obszary beztlenowe często pozbawione jakiegokolwiek życia.

W związku z tym powstały liczne organizacje międzynarodowe zrzeszające kraje nadbałtyckie, jak np. Międzynarodowa Rada Badań Morza z siedzibą w Kopenhadze, Komisja Helsińska (HELCOM) czyli Bałtycka Komisja Ochrony Środowiska Morskiego, Konferencja Oceanografów Bałtyckich i Komitet Bałtyckich Biologów. Zadaniem ich jest z jednej strony prowadzenie wspólnych badań hydrologicznych i stopnia zanieczyszczenia, z drugiej - podejmowanie działań w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń w poszczególnych krajach.
Polska, która niestety w znacznym stopniu przyczynia się do zanieczyszczenia morza, jest aktywnym członkiem tych organizacji.

Przywracanie Bałtykowi stanu zbliżonego do naturalnego jest trudne i wymaga wieloletnich działań wszystkich państw nadbałtyckich.