Pamięć jej cechy, rodzaje i typy

PAMIĘĆ


Pamięć często bywa określana jako właściwość zachowawcza organizmu, polegająca na gromadzeniu i przechowywaniu zdobytego doświadczenia oraz wykorzystywanie go w różnych sytuacjach. Powszechnie odnosi się do terminu uczenia się, stanowi ona bowiem podstawę tego procesu. Dzięki pamięci nabywamy różnorodne informacje, przyswajamy wiedzę o świecie oraz umiejętności i sprawności. Jest ona właściwością psychiczną, umożliwiającą kształtowanie się i funkcjonowanie doświadczenia człowieka. Pamięć posiadają nie tylko ludzie, ale także niektóre zwierzęta oraz komputery. W każdym z tych przypadków proces zapamiętywania ma całkowicie inne podłoże fizyczne oraz podlega badaniom naukowym w oparciu o różne zestawy pojęć.
Pamięć ludzka podlega badaniom psychologii kognitywnej. Człowiek ma zdolność do zapamiętywania nie tylko wrażeń zmysłowych i symboli, ale również do przechowywania obrazu własnej świadomości. Mechanizmy fizjologiczne pamięci nie są jeszcze do końca poznane, a w psychologii i neurofizjologii wciąż przeprowadza się badania nad istotą śladów pobudzeń w korze mózgowej i sposobami ich aktualizacji. Przypuszcza się, że podstawą fizjologiczną pamięci trwałej są tzw. związki czasowe, połączenia wytworzone w układzie nerwowym na zasadzie odruchowo-warunkowej. Niekiedy połączenia te nie są dokładnie zlokalizowane w ośrodkach kory mózgowej, lecz tworzą trwałe układy funkcjonalne o określonej strukturze. Pamięć gatunkowa przechowuje doświadczenia mimowolnych pokoleń, wyznacz instynktowne zachowania zwierząt i ludzi. Czynności zakodowane i przetworzone dzięki dziedziczności wyróżniają się ;stereotypowością i pewną cyklicznością. Niekiedy przeciwstawia się ona pamięci osobniczej, która charakteryzuje się indywidualnością i zmiennością.
Pamięć zwierząt podlega badaniom etologii. Na najniższym poziomie zapamiętywanie przez ludzi jak i inne istoty żywe opiera się na reakcjach chemicznych zachodzących w neuronach. Jednak komplikacja ludzkiego mózgu powoduje, że rozważanie jego funkcjonowania wyłącznie w oparciu o kategorie stosowane do zwierząt jest niepełne. Zwierzęta mają zdolność do zapamiętywania prostych skojarzeń, lecz ich pamięć nie pozwala im na wyciąganie logicznych wniosków z nabytych doświadczeń.
Pamięć komputerowa ma zupełnie inny charakter niż ta występująca u istot żywych i jej badaniem zajmuje się informatyka. Na obecnym etapie rozwoju złożoność komputerów jest dużo mniejsza niż najprostszych zwierząt i dlatego nie mają one zdolności do wykorzystania pamięci do wnioskowania i kojarzenia. Zaletą pamięci komputerowej jest jej niezwykła trwałość oraz szybkość w przetwarzaniu pewnych typów informacji, która podwaja się, co ok. 18 miesięcy.

Niezależnie od rodzaju pamięci wyróżnia się trzy kolejno po sobie występujące fazy procesu: zapamiętywanie, przechowywanie, przypominanie.
W pierwszej fazie zapamiętywania spostrzegane przedmioty wywołują zmiany w komórkach nerwowych w postaci śladów pamięciowych. Trwać ona może bardzo krótko i ograniczać się do jednorazowego spostrzeżenia jakiegoś bodźca, albo stanowić złożoną czynność człowieka. W zależności od tego, czy proces zapamiętywania jest samorzutny, czy tez zamierzony i świadomy, wyróżniamy zapamiętywanie mimowolne oraz dowolne. Mimowolne zapamiętywanie mimo swego spontanicznego charakteru, jest jednak w pewne mierze wybiórcze, gdyż nie wszystko co dochodzi do świadomości człowieka, zapamiętuje on równie trwale i głęboko, niektórych zjawisk i zdarzeń wcale nie pamięta. Dzieje się tak ponieważ jednostka zapamiętuje rzeczy dla niej ważne lub te które ją zaciekawią. Zapamiętywanie dowolne jest oczywiście procesem świadomym i celowym. Momencie gdy przybiera formę czynności mających na celu wzbogacenie doświadczenia, przyswojenie wiedzy z jakiejś dziedziny, opanowanie określonych sprawności lub umiejętności włącza się w to proces uczenia się. Na efektywność zapamiętywaniu(i przechowywania) wpływa odpowiednie nastawienie, emocje, przekonania, nastawienie, a także organizacja materiału pamięciowego. Zmiany powstałe przy zapamiętywaniu utrzymują się, chociaż wywołujące je bodźce przestały działać jest to kolejna faza- przechowywanie. Dzięki tym zmianom rozpoznajemy przedmioty jako znane i reprodukujemy je, co stanowi ostatnią, trzecią fazę– przypominanie. Polega ona na aktualizowaniu nabytego doświadczenia w rozmaitej formie. To, co człowiek potrafi odtworzyć po pewnym czasie z zasobów swej pamięci, jest zarazem miernikiem tego, co zapamiętał i przechowywał w swej świadomości.
Najważniejsze cechy pamięci to jej trwałość, zakres, wierność i gotowość oraz szybkość zapamiętywania.
Trwałość to zdolność do długotrwałego przechowywania doświadczenia. Występują duże różnice indywidualne w zakresie tej cechy pomiędzy ludźmi. Czasem trwałość pamięci ma charakter wybiórczy, to znaczy w jednej dziedzinie, np. w tej, którą człowiek specjalnie się interesuje, jego pamięć jest trwała, natomiast o innych rzeczach zapomina.
Szybkość zapamiętywania informuje o tym jak szybko potrafimy zapamiętać materiał. Czasem może łączyć się z trwałością. Na ogół cecha ta może przejawiać się wybiórczo względem niektórych treści materiału.
Gotowość to inaczej zdolność wyrażająca się szybkim odtworzeniem doświadczenia. Umiejętność przypominania sobie „na zawołanie” potrzebnych faktów, jest cechą analogiczną do giętkości i plastyczności myślenia i często łączy się z tą właściwością umysłu. Cecha ta ma szczególnie duże znaczenie w procesie uczenia się.
Wierność czyli dokładność. Cecha ta wpływa na różnorodny stopień dokładności odtwarzanych treści, decyduje o ilości popełnionych zniekształceń(błędów).
Zakres mówi nam o tym ile, jak wiele materiału może być zapamiętane. Na podstawie pomiaru przeprowadzonego bezpośrednio po jednorazowym spostrzeżeniu ustalono, że liczba przypomnianych elementów człowieka dorosłego wynosi zazwyczaj okolo7.
W celu wyodrębnienia rodzajów pamięci(osobniczej) można zastosować różne kryteria, tj. zróżnicowanie ze względu na przedmiot, rozumienie, udział woli, rodzaj przypomnień i trwałość przechowywania.
Tak więc zależnie od czasu odtwarzania zapamiętanego materiału mówimy o pamięci bezpośredniej lub odroczonej. Przejawem pamięci pierwszego rodzaju jest kolejne ujmowanie i utrzymywanie w świadomości pewnej ilości bodźców oddziałujących bezpośrednio na nasze narządy zmysłowe i możliwość natychmiastowej ich reprodukcji. Każdy z nas potrafi powtórzyć dosłownie po jednorazowym usłyszeniu fragment wypowiedzi. Dzieje się to na skutek odpowiedniej pojemności pamięci bezpośredniej która jest ograniczona. Pamięć bezpośrednia, zwana jest też pamięcią świeżą lub krótkotrwałą.
W przeciwieństwie do pamięci krótkotrwałej, która ma nie tylko bardzo ograniczoną pojemność, lecz także informacje są w niej krótko zachowywane, pamięć odroczoną, zwaną też wtórną, trwałą lub długotrwałą, cechuje nieograniczony zakres i czas przechowywania materiału. Ten właśnie rodzaj pamięci stanowi podstawę uczenia się.
Zależnie od rozumienia, wyróżniamy pamięć mechaniczną i logiczną. Uczniowie często „wkuwają” bezmyślnie tekst podręcznika, nie zastanawiając się nad tym czy rozumieją dany tekst, mamy wtedy doczynienia z pamięcią mechaniczną. Jeśli stara się on uchwycić sens materiału, zrozumieć dobrze znaczenie terminów i pojęć, jakie występują w tekście oraz ująć związki i zależności między kolejnymi ogniwami całości- mówimy o pamięci logicznej.
W życiu człowieka ważniejszą rolę odgrywa właśnie pamięć logiczna. W procesach pamięciowych bierze bowiem udział myślenie. Im bardziej dojrzały umysł i rozwinięta umiejętność dokonania różnorodnych operacji myślowych, tym lepiej wykorzystuje się przy przyswajaniu informacji związki logiczne miedzy nimi. Możemy również dokonać podziału biorąc pod uwagę udział woli. Mowa wtedy o pamięci dowolnej i mimowolnej. Ucząc się do klasówki uczeń korzysta z pamięci dowolnej, gdyż zmusza on siebie do przyswojenia wiedzy. Często zdarza się ,iż posiadamy wiedze o czymś i nie wiemy skąd, bo nigdy się tego nie uczyliśmy jest to wynikiem działania pamięci mimowolnej. Różnicując ze względu na rodzaj przypomnień mówimy o pamięci rozpoznawczej i odtwórczej. Zależnie do tego, co jest przedmiotem procesów pamięci i w jaki sposób człowiek zapamiętuje dany materiał, przede wszystkim w toku uczenia się, mówimy o pamięci obrazowej, słowa i uczuć. Rodzaj docierających bodźców do narządów zmysłów, gdzie są rejestrowane a następnie przekazywane centralnemu układowi nerwowemu stanowi podstawę do wyróżnienia typów pamięci na: słuchowa, wzrokowa, czuciową itp. Najczęściej zaangażowane narządy zmysłowe w trakcie rejestrowania oraz najlepiej utrwalane informacje i ich funkcjonowanie w doświadczeniu decydują o podziale pamięci na: obrazową, słowno-logiczna lub abstrakcyjna, uczuciowa i ruchową. Pamięć obrazowa przejawia się w zapamiętywaniu i odtwarzaniu bodźców oddziałujących na nasze analizatory. Jej główne rodzaje- to pamięć wzrokowa i słuchowa, dlatego że zmysły odgrywają w życiu człowieka najważniejszą role. Wielu ludzi należy do mieszanego typu: pamięci wzrokowo-słuchowej. W niektórych jednak przeważa określony typ pamięci obrazowej: są wzrokowcami lub słuchowcami. Wzrokowiec przyswaja sobie najlepiej materiał przedstawiony wizualnie, ułatwiają mu naukę wszelkie środki poglądowe: film, telewizja, ilustracje, schematy i rysunki. Odtwarzając tekst podręcznika pamięta często stronę, a nawet wiersz, w którym była podana jakaś informacja. Jego wyobrażenia wzrokowe są silniejsze i wyraziste. Ludzie obdarzeni pamięcią słuchową najłatwiej i najszybciej przyswaja informacje przekazywane w czasie wykładu, dyskusji, pogadanki. Osoby takie preferują naukę głośną niż po cichu. Pamięć słuchowa może być nastawiona na tony muzyczne lub dźwięki werbalne. Pamięć muzyczna jest ważnym składnikiem uzdolnienia do muzyki i przejawia się w wysokim stopniu u wirtuozów wirtuozów kompozytorów. Pamięć werbalna odgrywa ważną rolę w zawodzie aktorskim, przydatna jest jednak także w innych zawodach.
Pamięć słuchowo-logiczna jest najważniejszym rodzajem pamięci mającym decydujące znaczenie w gromadzeniu doświadczenia człowieka. Polega ona na zdolności do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych słowach, do ujmowania związków i stosunków logicznych wyrażonych w mowie ustnej i pisanej, jak również w języku nauk ścisłych, posługujących się odrębnymi symbolami (matematycznymi, chemicznymi). Wykorzystanie i opis związków i zależności logicznych słowami sprawia, iż możliwe jest nabywanie wiedzy, rozszerzanie jej zakresu na różnice dziedziny pracy umysłowej. Pamięć ta stanowi warunek powodzenia szkolnego i możliwości korzystania z dóbr kultury. Powstaje na skutek procesu kształcenia. Pamięć ruchowa występuje w powstawaniu nawyków ruchowych i sprawności motorycznej, które mają duże znaczenie w zachowaniach człowieka i jego działalności. Dobrze rozwinięta pamięć ruchowa ułatwia osiągnięcie wyników sportowych i czynności manipulacyjno-technicznych. Jej podstawą jest sprawne funkcjonowanie analizatorów ruchowych i kinestetycznych. Z tego powodu niektórzy uważają ją także za pewną odmianę pamięci obrazowej. Pamięć uczuciowa przejawia się łatwością zapamiętywania i przypominania tych zdarzeń, które są szczególnie silnie zabarwione emocjonalnie. Odgrywa ważną rolę w motywacji działania i w kształtowaniu określonego stosunku człowieka do świata zewnętrznego i do samego siebie. Dzięki temu że pamiętamy uczucia, jakie w nas budziły rozmaite przedmioty i zjawiska, potrafimy we właściwy sposób oceniać, czyli wartościować nowe bodźce. Dążąc do tego co zaspokaja nasze potrzeby, unikać zaś tego co jest szkodliwe dla nas samych i dla innych ludzi. Indywidualne różnice pamięci maja związek zarówno zarówno z tym, że u ludzi rozwinięte są w różnym stopniu poszczególne cech pamięci: jej trwałość, wierność, gotowość i szybkość zapamiętywania, jak też i z tym, że poszczególne jednostki reprezentują różne typy pamięci. Rzadko spotyka się jednak typy czyste, m. in. dlatego, że rozwój pamięci jest wynikiem kształcenia i ćwiczenia oraz dokonuje się w działaniu, w toku wykonywania różnorodnych czynności. Zadaniem nauczania i samokształcenia jest właśnie wszechstronne rozwijanie pamięci, doskonalenie wszystkich jej cech i przejawów.





LTERATURA:
-E. Dubowik, R. Kościelak, A. Tomczak-Witch /2002/, Wybrane zagadnienia z psychologii, Gdańsk, AWFiS, s.18-28
-J. Strelau, A. Jurgowski, Z. Putkiewicz /1985/, Podstawy psychologii dla nauczycieli. Warszawa, PWN, s.110-113
-M.Przetacznikowa, G.Mkiełłko-Jarża /1990/, Podstawy psychologii ogólej, Warszawa, WSiP
-J. Gracz, T. Sankowski /2000/, psychologia sportu. Poznań, Wydawnictwo AWF
-http://pl.wikipedia.org/wiki/Pamięć
-I. Kurcz/1992/, Pamięć, uczenie się, język. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN
-K. Mroszek, E. Dubowik, R. Kościelak, H. Kulas, M. Krawczyński /1995/, Wybrane zagadnienia z psychologii sportu., Gdańsk, Wydawnictwo WSiP.