Francesco Petrarca - życie i twórczość

ŻYCIORYS

Francesco Petrarca urodził się 20 lipca 1304 r. w Arrezo, zmarł 19 lipca 1374 r. (dokładnie dzień przed swoimi 70 urodzinami). Był synem notariusza z Florencji. Po wczesnych latach dzieciństwa spędzonych we Włoszech znalazł się w południowej Francji, gdzie jego ojciec szukał oparcia na dworze papieskim w Awinionie. Spędził tam swoje młode lata często podróżując do ojczyzny. Niewiele wyniósłszy ze studiów prawniczych, które zaprowadziły go najpierw na uniwersytet w Montpellier, potem do Bolonii, uległ szybko urokowi antyku oraz poezji włoskiej, a rozległą wiedzą humanistyczna zyskiwał sobie coraz większe uznanie. W Bolonii wiódł beztroskie życie studenta, zaś po powrocie do Awinionu w 1326 r. przebywał w kręgach wytwornej, rozbawionej socjety tego miasta. Po śmierci rodziców przyjął niższe święcenia kapłańskie. Jak sam zapisał, w Wielki Piątek 1327 r. w awiniońskim kościele Św. Klary ujrzał po raz pierwszy Laurę, która stała się później liryczną bohaterką jego poezji (legenda utożsamiała ją z Laurą de Noves). Laura zmarła w 1348 r. w wyniku tzw. czarnej śmierci, co wywarło silny i długotrwały wpływ na tworzone przez Petrarkę utwory.

Często podróżował w celach dyplomatycznych (zwiedził m.in. Flandrię i Niemcy), podczas jednej z podróży odkrył nieznane dotąd pisma Cycerona. W jego ulubionym zakątku- Wokluzie poświęcał się samotnym rozmyślaniom. Pozostając w kręgu rodzimej kultury toskańskiej (czego wyrazem jest zwłaszcza język jego utworów) i jednocześnie (dzięki licznym podróżom) nie będąc związanym kolejami życia z żadną prowincją rozdrobnionego półwyspu mógł bez trudności kształtować w myśli ideały zjednoczonej Italii. Rozległe stosunki, jakie Petrarka nawiązał z wybitnymi przedstawicielami kultury, utorowały mu drogę do najwyższego wyróżnienia: ukoronowania laurem na rzymskim Kapitolu w dzień Wielkiej Nocy 1341 r.

Po wielu wędrówkach schyłek życia spędził w zachowanym do dziś domku w Arqua, niedaleko Padwy, gdzie zmarł nocą nad rękopisem umiłowanego Wergiliusza.

TWÓRCZOŚĆ I POGLĄDY

W spuściźnie Petrarki górują utwory łacińskie o różnym charakterze, otwierające wielki okres europejskiego humanizmu. Do największych dzieł poety należą utwory:
- "De remediis utriusque fortunae" (O postępowaniu w dobrej i złej doli),
- "Invectivarum contra medium quemdam libri IV" (Cztery księgi inwektyw przeciwko pewnemu lekarzowi) - Petrarka walczył z fałszywą wiedzą, błędnymi metodami i powszechną ciemnotą, występował przeciw uznawanym ogólnie urojeniom astrologii i magii oraz jak w wyżej wymienionym dziele przeciw nadużywaniu łatwowierności ludzkiej przez lekarzy.
- "Africa" (Afryka) - poemat będący hołdem dla wielkości starożytnego Rzymu, uosobionej w postaci Scypiona Afrykańskiego.

Najżywszymi wśród dzieł łacińskich Petrarki pozostały utwory zawierające osobiste wyznania pisarza, w których doszedł do głosu jego ciągły niepokój, wystąpiły przeciwieństwa, jakie odnajdował w sobie, ulegając ponętom życia czynnego, to znów skłonności do kontemplacji i mistycyzmu. Wyrazem tego są następujące dzieła:
- "Psalmi penitentiales" (Psalmy pokutne),
- "Secretum meum" (Tajemnica moja)- dialogi odzwierciadlające kryzys moralno-religijny Petrarki po śmierci jego brata, napisane 1342-43 r.
- "De vita solitaria" (O życiu w samotności)- pochwała życia odosobnionego, poświęconego studiom,
- "Lettere" (Listy) - z jakimi zwracał się do korespondentów, przyjaciół (np. Boccaccia) czy wybitnych osobistości. Pisane były z myślą o szerszym kręgu odbiorców i pozostały na długo wzorem stylu opartego o wzory klasyczne. Listy te stanowią cenne źródło do poznania życia poety i jego osobowości pisarskiej. Humanista godził się w Petrarce a wierzącym chrześcijaninem: w uprawianiu filozofii, jak i w praktykach religijnych widział środek do doskonalenia się. Analizują własne życie duchowe, studium człowieka moralnego stawiał ponad wszystko, ale obserwował uważnie również otaczający go świat, interesował się życiem roślin i wpływami jakimi podlegają. Był pewien, że sięgnięcie do podstaw antyku pozwoli usunąć braki współczesnej mu kultury. Własnym przykładem, uprawianymi z zamiłowaniem studiami na starożytnością wytyczał tę drogę, na której miała dokonać się trwała i decydująca przemiana. Petrarka był pełen entuzjazmu dla wielkiej przeszłości Rzymu, starał się poprzez żmudne poszukiwania zebra jak najwięcej ocalałych zabytków minionych czasów. Kierował się w nich przede wszystkim umiłowaniem piękna i podziwem dla doskonałości dzieła sztuki- utrwalając nowe kryterium u progu Renesansu.

Z biegiem czasu w oczach potomnych Petrarkę- humanistę przesłonił poeta włoski dzięki wielkiemu zbiorowi lirycznemu, znanemu jako "Canzoniere" (Pieśni), któremu sam autor nadał tytuł "Rerum vulgarium fragmenta" (Fragmenty w języku pospolitym) przeciwstawiając go swej twórczości łacińskiej.

"Pieśni" w układzie dokonanym przez autora zawierają 366 utworów: 317 sonetów, 29 kancon, 9 sekstyn, 7 ballad i 4 madrygały. Poeta nie lekceważył tego zbioru, lecz wiele wysiłku włożył w nadanie ostatecznej formy artystycznej swym utworom włoskim, które zaczął gromadzić ok. 1350 r. Po raz pierwszy pieśni zostały wydane w 1470 r. w wersji odbiegającej od oryginału, pierwsze poprawne wydanie powstało w 1501 r.

Zbór dzieli się na 2 części, które tradycyjnie noszą nazwę pieśni na cześć madonny Laury żywej (In vita) i pieśni na cześć madonny Laury umarłej (In morte di madonna Laura). W tym poetyckim pamiętniku nie Laura, lecz sam autor jest postacią główną, a bieg nielicznych wydarzeń uchwytny jest tylko przez ich wpływ na doznania poety. Uczucie do Laury zostało opanowane i ściszone, nie ma w sobie bezpośredniości mocnych wzruszeń. "Pieśni" to dzieło sztuki harmonijnej zawierające wiele efektów stylistycznych i wersyfikacyjnych

Oprócz wierszy miłosnych zbiór zawiera utwory o tematyce moralnej i politycznej, tj:
- "Spirito gentil" (Szlachetny duchu) i "Italia mia" (Italio moja) - w tych utworach poeta boleje nad politycznym upadkiem Włoch, możliwość zmiany sytuacji państwa widzi w bardziej republikańskim ustroju państwa, bez obcych wpływów i najemnych wojsk.

W cieniu wielkiego zbioru pozostało 6 alegorycznych "Trionfi" (Triumfy), pisanych dantejską tercyną i mających również oddać pośmiertną cześć Laurze. Na triumfalnych rydwanach, zgodnie z upodobaniami epoki, przesuwają się kolejno Miłość, Czystość, Śmierć, Sława, Czas i Boskość.