Socjologizm - rekonstrukcyjna i adaptacyjna funkcja szkoły

Socjologizm, rekonstrukcyjna i adaptacyjna funkcja szkoły.


Socjologizm jest to nurt rozwijający się od XIX w. J edną z wielu wybitnych postaci, która miała olbrzymi wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii był Emil Durkheim. Ten urodzony 1858 roku francuski filozof, socjolog i pedagog był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej, w której głoszono, że prowo do edukacji jest niezbywalnym przywilejem jednostki bez względu na obywatelstwo, zawód czy toższmośc. Stworzył on oryginalną koncepcję socjologiczną i potrafił ją zastosować w badaniach empirycznych. Autor wybitnych dzieł należących do klasyki myśli socjologicznej, uczony, którego działalności socjologia zawdzięcza instytucjonalizację. Koncepcje Durkheima weszły do podstawowego kanonu wiedzy socjologicznej, stanowiąc w wielu dziedzinach badań zjawisk społecznych obowiązujący punkt odniesienia. Emil Durkheim był twórcą i najwybitniejszym przedstawicielem tzw. Socjologizmu, kierunku w socjologii, który uważa zjawiska społeczne za pierwotne, życie psychiczne kulturowe jednostki za pochodne. Wg socjologizmu warunki społeczne określają kulturę, wiedzę, moralność, sztukę i inne zjawiska nieprzyrodnicze. Do badania wszelkich przejawów życia psychicznego należy stosować metody socjologiczne.
Socjologizm pedagigiczny był przeciwieństwem pedagogiki naturalistycznej, która na pierwszym miejscu stawiała indywidualnośc jednostki miało to swoje wady jak i zalety. Głównym zarzutem było wychowanie jednosronne, przekładanie swobody nad karnośc, inicjatywę ucznia nad inicjatywę nauczyciela, przerost zajęc praktycznych nad zajeciami umysłowymi, które zapewniałyby dzieciom podstawy usestymatyzowania wiedzy o swiecie.
Zaleta tej teorii to: oparcie pracy z dziecmi na doskonałej obserwacji ich działania.
Socjologizm pedagigiczny należy stosowac wymiennnie z pedogogiką socjologiczną, gdyż zagadnienie społecznego charakteru i funkcji wychowania jest różnie nazywane np. przez Niemców jako pedagogikę społeczną albo pedagogikę socjologiczną a niekiedy też pedagogikę środowiskową. U nas upowszechnił się termin pedagogiki społecznej reprezentowany przez Helenę Radlińską. Natomiast w nauce anglosaskiej, czyli amerykańskiej występują dwa terminy – socjologia wychowania i socjologia wychowawcza. Pedagogowie określają ten nurt niekiedy mianem socjologizmu pedagogicznego.

Socjologizm w swojej radykalnej formie pojmuje świadomość indywidualną jako wytwór i cześć nieodłączną życia społecznego. Ta całkowicie odmienna od dotychczasowej interpretacja bytu psychicznego jednostki spowodowała, że fakty wychowawcze zaczęto rozpatrywać z socjologicznego punktu widzenia i uważać za fakty społeczne. Socjologia Durkheima miała silny związek z dziedzictwem myśli społecznej i socjologii XIX wieku, dla jej zrozumienia trzeba uwzględnić dyskusje o kryzysie społeczeństwa, oraz próby stworzenia naukowych podstaw dla przezwyciężenia tego kryzysu.
Durkheim nie zaakceptował żadnej z wielkich współczesnych ideologii, nie mógł się pogodzić z liberalizmem, jako doktryną, według której społeczeństwa jest ciałem złożonym z indywidualnych osób. Durkheim był również przeciwny socjalizmowi, który był w pewnym sensie pokrewny liberalizmowi w dążeniu do czynienia z państwa instrumentu życia ekonomicznego. Uważał, że w nowoczesnym społeczeństwie jedynym sposobem rozwiązywania problemów społecznych są metody naukowe. Durkheim był jednym z pierwszych socjologów, który poddawał społeczeństwo i grupy ludzkie analizie ścisłej obserwacji jako fakt społeczny.Posłużyło mu do tego prawo jest ono tym, co w społeczności jest najbardziej stałe i sprecyzowane. Wyodrębnił dwa zasadnicze przepisy prawne, prawo karne i prawo kooperacyjne. Prawo karne, które odnosi się do czynów będących pogwałceniem przyjętych w danym społeczeństwie sposobów myślenia, czucia i działania. Prawo kooperacyjne, w którym istnieją wyłącznie sankcje represyjne, mające na celu nie tylko ukaranie winnego, co przywrócenie stanu rzeczy, w jakim znajdowały się przed aktem naruszenia. Durkheim traktował fakty społeczne jako rzeczy. Faktem społecznym według Durkheima są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich, dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, w jego ujęciu fakty społeczne mają trzy podstawowe cech:

1. powszechność - przekonania i reguły są podzielone przez członków pewnej zbiorowości,
2. zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,
3. przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachować się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych
Zakładając zaś społeczny charakter wychowania, twierdzi się z jednej strony, że społeczeństwo nie może istnieć i rozwijać się bez procesu wychowania, bez przystosowania jednostek do życia społecznego. Z drugiej, że wychowanie może odbywać się jedynie w społeczeństwie.
Ma ona na celu ukazanie społecznego i kulturowego charakteru oraz funkcję wychowania. Pokazuje, że jest to nieodzownym składnikiem życia, istnienia w społeczeństwie. Dlatego w tym celu powoływane są wszelkiego typu instytucje wychowawcze, a także kształcona jest specjalistyczna kadra nauczycielska, która niejako ma pełnić funkcję wychowawców.

W historii rozwoju myśli pedagogicznej pojawianie się kolejnych koncepcji procesu dydaktycznego było związane z rozwojem innych nauk, takich jak filozofia, psychologia i socjologia. Efektem tych wpływów było wykształcenie się różnych orientacji pedagogicznych, które z reguły odnosiły się negatywnie do tradycyjnej koncepcji nauczania stworzonej przez J. F. Herbart’a gdyż:
-Swoje poglądy opiera na dziedzinach nauki jak pedagogika, etyka i psychologia.
- Etyka ma służyć do wyznaczania celów wychowania.
- Psychologia ma określać środki, sposoby osiągnięcia ideału.
- Pedagogika jest zbiorem pewnych metod, zasad, którymi powinno się kierować w wychowaniu.

Okres intensywnego rozwoju nurtów teoretycznych przypada na schyłek XIX i pierwszą połowę XX wieku. Późniejsze orientacje pedagogiczne, które powstały u schyłku XX wieku były próbą przełamania kryzysu szkolnictwa,
Zlikwidowanie państwowości polskiej pociągnęło za sobą nieodwracalne zmiany w wymiarze społecznym, kulturalnym i politycznym. Na obszarach anektowanych wprowadzono nowy podział terytorialny i administracyjny. Na ziemie polskie napływali obcy urzędnicy, wprowadzano modernizacje prawa lub w ogóle nowe prawodawstwo, zmieniano system wymiaru sprawiedliwości. Wszędzie podwyższono podatki i zarządzono pobór rekruta. Początkowo stopniowo, a z upływem czasu coraz bardziej agresywnie starano się zasymilować narodowość polską i uczynić z niej jedność ze społeczeństwem państwa zaborczego. Wprowadzane zmiany były różne w różnych zaborach, co prowadziło do nierównomiernego rozwoju gospodarki i kultury ziem polskich, które zdaniem wielu pedagogów nie było dostosowane do warunków społecznych i nie spełniało swojej roli.


Socjologizm: socjologia jako podstawowa nauka społeczna

- Do tej pory koncepcje socjologiczne polegały na naukach przyrodniczych jako na źródle gotowych wzorców poznawania rzeczywistości (wg Herberta)
- Zwolennicy socjologizmu byli za tym by socjologia była królową nauk o człowieku, mistrzynią filozofii, nauki o moralności, historiografii, prawoznawstwa, nauki o polityce, teorii sztuki itp.
- Dążono do tego aby przeciwstawic sie psychologizmowi, czyli upodmiotowaniu dziecka w procesie wychowania i nauczania.
- Socjologizm osłabił zaufanie do przyrodoznawstwa głosząc, że fakty społeczne są faktami szczególnego rodzaju.

Socjologizm miał dwojaki sens:

1) Był teorią socjologiczną związaną z określonym zespołem zasad metody socjologicznej (zawierała pouczenia jak badać, badaniem tego podłoża miał zajmować się dział Durkheimowskiej socjologii zwany morfologią społeczną czyli badania materialnych form społeczeństwa, kształt jego granic, wielkość terytorium, położenie społeczeństwa, liczebność, gęstość.
2) Doktryną filozoficzną roszczącą sobie prawo do wypowiadania się o sprawach, których nie można zaliczyć do socjologii to znaczy:
- Socjologizm to określenie teorii socjologicznej Durkheima
- Chciał się uwolnić od skrajności pozytywistycznego naturalizmu, od wyjaśniania faktów społecznych za pomocą praw przyrody.


Cechy socjologizmu:

1) Socjologistyczny naturalizm


- Socjologizm był tak jak psychologizm odgałęzieniem socjologii pozytywistycznej.
- Pierwszym krokiem w stronę naukowej socjologii musi być uznanie założeń typowych dla pozytywizmu, a dotyczących natury rzeczywistości społecznej i najstosowniejszych metod jej naukowego badania.
- Nauka społeczna stałaby w miejscu gdyby nie ustalono, że prawa społeczne nie różnią się od praw rządzących przyrodą ( gdzie rozwój człowieka jest zdeterminowany biologicznie a czynniki socjologiczne i kulturowe nie maja na niego wpływu – teoria bioligizmu ), a metoda służąca odkrywaniu społecznych aspektów jest taka sama jak w innych naukach
- Spór o pozytywistyczny „dogmatyzm”- chodziło nie o odrzucenie naturalizmu (praw przyrody które żądzą człowiekiem) ale o znalezienie w jego granicach miejsca dla naturalizmu socjologicznego, który w faktach społecznych ( w grupie większości ) widzi fakty swoiste ( czyli jednostkowe zachowanie) i stara się zdać z tej swoistości sprawę.



2) Rrzeczywistośc społeczna
- Jeżeli wszelkie społeczeństwo, wyłania nowe zjawiska,
odmienne od tych, które zachodzą w świadomościach samotnych, trzeba też przyjąć, że owe swoiste fakty tkwią w wytwarzającym je społeczeństwie, nie zaś w jego częściach.
Samotny człowiek wraz ze swoją świadomością, nie może zmienic całego społeczeństwa by myślało tak jak on, to większośc społeczeństwa o podobnych pogladach może zmienic pojedyńczą jednostke.
- Fakty społeczne różnią się od psychicznych ilościowo, i mają one inne podłoże, zachodzą
w innym środowisku, zależą od innych warunków.
- Trzeba znaleźć granicę między zjawiskami życia jednostkowego, a życia społecznego i wykazać, że z wiedzy o jednostkach nie da się wydedukować wiedzy o społeczności.
- Socjologizm to programowy antyredukcjonizm, przestawienie teorii wychowania z indywidualnego na społeczny jedynie z pokierowaniem osobistymi predyspozycjami ucznia.

3) Autonomia i samowystarczalność socjologii
- Socjologia jest i powinna być nauką samoistną i samowystarczalną.
- Socjologizm to radykalny antypsychologizm, antybiologizm, był krytycznie nastawiony
do ekonomii politycznej
- Socjologia ma własny przedmiot badań, a jej sukces zależy od tego, czy potrafi
uniezależnić się od innych nauk i traktować ten przedmiot bez przyjętych dla niej
wytycznych

4) Socjologia jako podstawowa nauka społeczna zajmowała się:
- Tendencja do podporządkowywania socjologii dyscyplinom, które zajmują się aspektami
rzeczywistości społecznej,
- Upowszechnianie świadomości, że badanie przez różne nauki fakty społeczne są ze sobą
powiązane. Fakty te są przejawami tej samej rzeczywistości społecznej.
- Zjawiska religijne, prawne, moralne i ekonomiczne należy traktować zgodnie z ich
charakterem faktów społecznych. Musimy odnosić je do określonego środowiska
społecznego, do określonego typu społeczeństwa.
- Socjologia ma dostarczać zrozumienie wszelkich zjawisk społecznych.

5) Przezwyciężenie ewolucjonizmu
Był dystans w stosunku do ewolucjonizmu. Pod jego wpływem socjologia skupiła się coraz bardziej na trwałych związkach między faktami, poświęcając mniej uwagi studiowaniu praw społecznej ewolucji.


6)Podstawą socjologizmu było uznanie człowieka za istotę społeczną, która musi podporządkować się regułom życia zbiorowego i przyjętym normom. Wychowanie i kształcenie powinno być więc ściśle połączone z socjalizacją czyli wpływy środowiskowe, procesy społeczne w których przysfajane są normy wartości. Rozróżnia się :
Socjalizacja pierwotna – jest pierwszą socjalizacją, którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i za pomocą której staje się członkiem społeczeństwa.
Socjalizacja wtórna – jest to każdy następujący proces, który wprowadza jednostkę mającą już za sobą socjalizację pierwotną w nowy sektor obiektywnego świata. Aby przygotować jednostkę do funkcjonowania w organizmie społecznym. Nurt ten optował za wyrabianiem w uczniach karności i zdyscyplinowania, krytykował za to indywidualizm, uznając go za źródło nieładu. Nie oznaczało to jednak całkowitego odrzucenia indywidualności każdego wychowanka, a jedynie takie pokierowanie jego osobistymi predyspozycjami, aby mogły być rozwijane i wykorzystane w ramach systemu społecznego.

Socjologiczna teoria wychowania Durkheim’a stała się najbardziej znaną i najbardziej wpływową teorią socjologii wychowania. On wychowanie spostrzegał jako fakt społeczny, który każdego dotknie. Jednakże każdy styka się z czymś innym ze względu na środowisko, w jakim się znajduje. Dlatego w każdym społeczeństwie system wychowania ma dwojaką postać: jest on równocześnie jeden i wieloraki. W wielorakim mieście mamy tyle różnych systemów wychowania ile jest różnych środowisk, a jeden jest, dlatego bo u podstaw tych systemów wychowań środowiskowych opiewa jeden wspólny ideał człowieka.
Ideał ten ma za zadanie rozbudzić w dziecku fizyczny i myślowy rozwój do odpowiedniego funkcjonowania w społeczeństwie, a także w grupie społecznej. Durkheim Wywarł i wywiera wciąż jeszcze duży wpływ na kształtowanie się pojęć pedagogicznych. Przyczyni się do ustalenia podstaw ideowych francuskiego szkolnictwa. Durkheim twierdził, że w każdym społeczeństwie istnieje pewien system wychowania, który nieodparcie narzuca się jednostkom. Każde społeczeństwo tworzy sobie pewien ideał człowieka, Wychowanie z jednej strony wzmacnia w psychice dziecka istotne podobieństwa jakich wymaga życie zbiorowe, z drugiej dba o specjalizację i pewną różnorodność, bez której byłoby niemożliwe jakiekolwiek współdziałanie.Wychowanie wg Durkheina jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich domagają się od niego i społeczeństwo polityczne w swej całości i środowisko specjalne, do którego jest ono szczególnie przeznaczone. Emil Durkheim traktuje wychowanie jako świadome lub nieświadome, zdąża ono zawsze do jednego i tego samego celu: zadaniem jego jest urzeczywistnienie w nas istoty społecznej, stworzenie takiego typu, jaki chce mieć społeczeństwo.
W ten sposób socjologia wychowania zaczęła opisywać, analizować i badać czynniki społeczne warunkujące proces wychowawczy w różnych środowiskach wychowawczych.


Dla pedagogów bardzo ważne znaczenie miało też stanowisko Johna Deweya, który usiłował godzić w swych teoriach wychowanie indywidualistyczne z wychowaniem społecznym.Czyli pogodzenie ze sobą wychowania jednostronnego które umożliwia wydobywanie z ucznia jego osobistych zdolności, a wychowaniem w grupie którą naucza się do życia w społeczeństiwe. Wychowanie wg Deweya jest funkcją życia społecznego, procesem przekazywania jemu intelektualnych i moralnych zasobów zdobytych przez ludzkość w ciągu długiego rozwoju. Wychowanie jest więc narzędziem ciągłego społecznego trwania życia. Bez owego przenoszenia ideałów, norm, sposobów myślenia i postępowania przez starszych członków społeczeństwa na młode pokolenie nie mogłoby życie społeczne istnieć nadal ani też rozwijać się. Dlatego wszelkie prawdziwe życie społeczne jest wychowujące i zarazem uspołeczniające.


Dla polskiego rozwoju socjologii wychowania bardzo ważną rolę odegrał Florian Znaniecki. Dzięki niemu powstało dzieło, które nosi tytuł „Socjologia wychowania”. Zawarta w nim teoria dała początek rozkwitu socjologizmowi pedagogicznemu. Wychowanie dla niego jest postrzegane jako działalność społeczna, na którą składają się: podmiot, czyli wychowawca działający z ramienia grupy społecznej i przedmiot, czyli wychowanek jako kandydat do członka grupy.


Twórczynią badań w Polsce była Helena Radlińska. Definiował ona tę dyscyplinę następująco: „Pedagogika społeczna jest nauką praktyczną, rozwijającą się na skrzyżowaniu nauk o człowieku – biologicznych i społecznych z etyką i kulturoznawstwem, czyli teorią i historia kultury dzięki własnemu punktowi widzenia”.


Podsumowując wszystkie teorie socjologii wychowania i pedagogikę są to odrębne dyscypliny, które ze sobą współpracują. Więc niemożliwe byłoby wprowadzenie w życie aspektu wychowawczego podagogiki bez badań socjologi wychowania, która uświadamia nam potrzeby spoleczeństwa. Socjologizm zatem będzie funkcją która łączy w sobie teorię o wychowaniu na płaszczyżnie historycznej jak i wdrażanie w praktyce metod wychowawczych, które pomogą zrozumiec i wcielic swoje indywiduale osobowości do struktur społecznych jakie nas otaczają i pozwalają w nich funkcjowowac bez obaw odrzucenia. Rzadko który socjolog bywa tak rozmaicie odczytywany jak Durkheim. Dzieła jego stały się początkiem wielu kierunków badań, bogatym źródłem inspiracji. Jest to związane z programem socjologicznym tego uczonego, jego ramowym, otwartym, szerokim charakterem, skłaniającym do rozmaitych kontynuacji i interpretacji.



Bibliografia:

-Durkheim, mile: „Zasady metody socjologicznej” Warszawa PWN, 2000
- Pedagogika. Podręcznik akademicki, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2004