Góry Świętokrzyskie

· Rodzaj krajobrazu naturalnego: Krajobraz Gór Świętokrzyskich charakteryzuje się długimi i równoległymi pasmami, o falistej, spokojnej linii grzbietowej, a płaskich i szerokich dnach, którymi płyną bystre rzeki. Rzeki te tworzą liczne przełomy o wysokich walorach turystycznych. W krajobrazie Wyż. Kieleckiej Góry Świętokrzyskie wyróżniają się pasowym układem wzniesień i obniżeń przebiegających równolegle w kierunku z północnego zachodu na południowy wschód.





























· Przeszłość geologiczna: Góry Świętokrzyskie składają się z trzonu paleozoicznego oraz osłony permo-mezozoicznej. W obrębie trzonu paleozoicznego rozróżnia się 2 części: północną — łysogórską i południową — kielecką, różniące się budową i historią geologiczną, rozdzielone głębokim rozłamem, zwanym dyslokacją świętokrzyską; część południowa była sfałdowana w orogenezach: kaledońskiej i hercyńskiej, część północna — w orogenezie hercyńskiej, kiedy powstały gł. jednostki tektoniczne całych Gór Świętokrzyskich. Ponowne odmłodzenie morfologii Gór Świętokrzyskich było związane z orogenezą alpejską.





























· Zarys budowy geologicznej i rzeźba terenu: Góry Świętokrzyskie są zbudowane głównie z prekambryjskich i staropaleozoicznych łupków ilastych, arkoz, szarogłazów, kwarcytów, poprzecinanych żyłami diabazów i lamprofirów, także dewońskich i dolnokarbońskich wapieni, dolomitów, margli, łupków ilastych, piaskowców. Osłona permo-mezozoiczna składa się ze zlepieńców górnego permu (tzw. zlepieńce zygmuntowskie), leżących niezgodnie na różnych utworach paleozoicznych, oraz z iłowców, piaskowców, wapieni i margli mezozoiku; na pd. w skład osłony wchodzą też trzeciorzędowe wapienie, piaski i iłowce, z którymi są związane złoża gipsów i siarki. Całe Góry Świętokrzyskie są w znacznej mierze zdenudowane i przykryte utworami czwartorzędu (m.in. lessami).














Osią regionu jest pasmo gł. (dł. ok. 70 km), ciągnące się od Dobrzeszewa po Opatów; w jego skład wchodzą pasma (z zach. na wsch.): Dobrzeszowskie, Oblęgorskie, Góry Tumlińskie, Pasmo Masłowskie (Klonówka, 473 m), najwyższe w Górach Świętokrzyskich Łysogóry (Łysica, 612 m),














Pasmo Jeleniowskie (Szczytniak, 554 m); w środkowej, najwyższej części tego obszaru występują strome stoki, gołoborza (peryglacjalne złomowiska), głęboko wcięte doliny. Na pn. od pasma gł. ciągnie się Pasmo Klonowskie, składające się z samodzielnych grzbietów: Barcza (465 m), Bukowa Góra (482 m), Psarska Góra (412 m), Miejska Góra (424 m) oraz w całości pokrytego lessem Pasma Bostowskiego (351 m); pn.-zach.














Obrzeżenie Gór Świętokrzyskich stanowi pokryte utworami czwartorzędowymi Pasmo Przedborsko-Małogoskie (dł. ok. 40 km). Południowy ciąg wziesień, rozdzielony od pasma głównego Padołem Kielecko-Łagowskim, składa się z ponad 10 pasm o różnorodnej budowie geologicznej, m.in. Dymińskie, Daleszyckie, Orłowińskie, Cisowskie, Wygiełzowskie; na pd.-zach. od Pasma Dymińskiego ciągną się pasma Zelejowskie i Chęcińskie rozdzielone Doliną Chęcińską.














Sieć rzeczna nie jest dopasowana do odsłoniętych struktur paleozoicznych; wzdłuż pn.-wsch. obrzeża Gór Świetokrzyskich płyną dopływy Wisły — Kamienna i Opatówka, po stronie pd. — Nida, Wschodnia, Czarna i Koprzywianka; dopływy Nidy (Bobrza, Lubrzanka, Belnianka) przecinają w poprzek struktury paleozoiczne, tworząc doliny przełomowe, oddzielające od siebie poszczególne pasma.














Klimat Gór Świętokrzyskich jest ostrzejszy niż na otaczającym go regionie; średnia temperatura niższa o 1-20C; opada natomiast wyższe i dochodzą do 800 mm; okres wegetacyjny krótszy o jeden do trzech tygodni.














Niegdyś znaczną część tego terenu porastała Puszcza Świętokrzyska (obecnie zajmuje ona obszar tylko 32 tys. ha). Dominują w niej lasy jodłowe z domieszką świerka, sosny, buka, dębu, brzozy, modrzewia i olszy. Spośród roślin na uwagę zasługują: liczydło górskie, paprotnik, zanokcica, turzyca, zawilec, dzwonek syberyjski i gatunki atlantyckie (np. widłak, gnidosz). Ze zwierząt pospolitych spotkać tu można: zające, sarny, dziki, lisy, a także borsuki, daniele, kuny leśne, chomiki. Ptaków jest blisko 150 gatunków (wraz z czarnymi bocianami, żurawiami, sokołami, krogulcami). Bogaty jest również świat owadów i chrząszczy.














Najciekawsze obszary przyrodnicze objęte są Świętokrzyskim Parkiem Narodowym utworzonym w 1950 r. na obszarze 6064 ha.





























· Miejsca przekształcone antropogenicznie: Góry Świętokrzyskie są terenem dawnego górnictwa; na początku n.e. wydobywano i przetapiano rudę żelaza (między Kamienną a Pasmem Jeleniowskim i Łysogórami), od późnego średniowiecza wydobywano miedź, ołów, wapienie, w XVIII i XIX w. rozwinęło się górnictwo i hutnictwo żelaza (wzdłuż Kamiennej — Zagłębie Staropolskie), w XX w. rozwinęło się wydobycie wapieni (m.in. tzw. marmur chęciński) i kwarcytów (Wiśniówka); powstało białe zagłębie z licznymi kamieniołomami oraz nowymi zakładami wapienniczymi i cementowymi (Sitkówka-Nowiny, Bukowa k. Małogoszczy); główny ośrodek przemysłowy Gór Świętokrzyskich — Kielce. Dobrze rozwinięta sieć komunikacyjna wykorzystuje doliny przełomowe (np. droga Skarżysko-Kamienna–Kielce w przełomie dopływu Bobrzy — Silnicy) i obniżenia (droga Kielce–Opatów w Padole Kielecko-Łagowskim). W Psarach-Kątach znajduje się Naziemne Centrum Łączności Satelitarnej.





























· Miejsca ruchu turystycznego: Przez Góry Świętokrzyskie prowadzą oznakowane szlaki turystyczne, będąca niewątpliwie atrakcją dla odwiedzających turystów. Najważniejsze z nich to:














- czerwony, nazwany imieniem Edmunda Massalskiego, liczy 105 km długości. Prowadzi z Gołoszyc przez góry Szczytniak, Jeleniowską, Paprocice, Kobyłą Górę, Trzciankę, Ameliówkę, Klonówkę, Masłów, Tumlin, Górę Grodową, Miedzianą Górę, Górę Perzową do Kużniak;














- czerwony, nazwany imieniem Sylwestra Kowalczewskiego, liczy 18,5 km. Prowadzi z Chęcin przez Górę Zelejową, Sitkówkę, Czerwoną Górę, jaskinię Raj, Zgórskie Góry, Białogon, Górę Brusznię do Karczówki;














- niebieski, nazwany imieniem Edmunda Padechowicza, liczy 69 km. Prowadzi z Chęcin przez jaskinię Piekło, Szewce, Słowik, Kielce, Mójczę, Niestachów, Daleszyce, Widełki do Łagowa;














- niebieski, liczy 45,5 km. Prowadzi z Wąchocka przez Rataje, Wykus, Bodzentyn, Św. Katarzynę, Ciekoty, Ameliówkę, Mąchocice Dolne do Cedzyny;














- zielony, liczy 15 km. Prowadzi z Łagowa przez Płucki, Kobylą Górę, Wólkę Milanowską do Nowej Słupi.














- żółty, nazwany imieniem Henryka Orlińskiego, liczy 34 km. Prowadzi z Widełek przez Rudę, Dębno, Raków, Chańczę, Korytnicę do Szydłowa.














Wzdłuż szlaków tych, obok zaskakujących pięknem krajobrazów, spotykamy ciekawe pomniki przyrody, najstarsze zabytki bogatej przeszłości regionu i działalności człowieka.














Obok pieszych szlaków turystycznych w Górach Świętokrzyskich istnieje stosunkowo dobra sieć dróg kołowych, którymi praktycznie można dojechać do każdego obiektu.