Góry Świętokrzyskie

RODZAJ KRAJOBRAZU NATURALNEGO W krajobrazie Wyż. Kieleckiej Góry Świętokrzyskie wyróżniają się pasowym układem wzniesień i obniżeń przebiegających równolegle w kierunku z pn.-zach. na pd.-wschód.


PRZESZŁOŚĆ GEOLOGICZNA Góry Świętokrzyskie pod względem geologicznym składają się z trzonu paleozoicznego oraz osłony permo-mezozoicznej. W obrębie trzonu paleozoicznego rozróżnia się 2 części: pn. — łysogórską i pd. — kielecką, różniące się budową i historią geol., rozdzielone głębokim rozłamem, zw. dyslokacją świętokrzyską; część pd. była sfałdowana w orogenezach: kaledońskiej i hercyńskiej, część pn. — w orogenezie hercyńskiej, kiedy powstały gł. jednostki tektoniczne całych Gór Świętokrzyskich. Ponowne odmłodzenie morfologii Gór Świętokrzyskich było związane z orogenezą alpejską.


OGÓLNY ZARYS BUDOWY GEOLOGICZNEJ ; RZEŹBA TERENU Góry Świętokrzyskie są zbudowane głównie z prekambryjskich i staropaleozoicznych łupków ilastych, arkoz, szarogłazów, kwarcytów, poprzecinanych żyłami diabazów i lamprofirów, także dewońskich i dolnokarbońskich wapieni, dolomitów, margli, łupków ilastych, piaskowców. Osłona permo-mezozoiczna składa się ze zlepieńców górnego permu (tzw. zlepieńce zygmuntowskie), leżących niezgodnie na różnych utworach paleozoicznych, oraz z iłowców, piaskowców, wapieni i margli mezozoiku; na pd. w skład osłony wchodzą też trzeciorzędowe wapienie, piaski i iłowce, z którymi są związane złoża gipsów i siarki. Całe Góry Świętokrzyskie są w znacznej mierze zdenudowane i przykryte utworami czwartorzędu (m.in. lessami).Osią regionu jest pasmo gł. (dł. ok. 70 km), ciągnące się od Dobrzeszewa po Opatów; w jego skład wchodzą pasma (z zach. na wsch.): Dobrzeszowskie, Oblęgorskie, Góry Tumlińskie, Pasmo Masłowskie (Klonówka, 473 m), najwyższe w Górach Świętokrzyskich Łysogóry (Łysica, 612 m), Pasmo Jeleniowskie (Szczytniak, 554 m); w środkowej, najwyższej części tego obszaru występują strome stoki, gołoborza (peryglacjalne złomowiska), głęboko wcięte doliny. Na pn. od pasma gł. ciągnie się Pasmo Klonowskie, składające się z samodzielnych grzbietów: Barcza (465 m), Bukowa Góra (482 m), Psarska Góra (412 m), Miejska Góra (424 m) oraz w całości pokrytego lessem Pasma Bostowskiego (351 m); pn.-zach. Obrzeżenie Gór Świętokrzyskich stanowi pokryte utworami czwartorzędowymi Pasmo Przedborsko-Małogoskie (dł. ok. 40 km). Południowy ciąg wziesień, rozdzielony od pasma głównego Padołem Kielecko-Łagowskim, składa się z ponad 10 pasm o różnorodnej budowie geologicznej, m.in. Dymińskie, Daleszyckie, Orłowińskie, Cisowskie, Wygiełzowskie; na pd.-zach. od Pasma Dymińskiego ciągną się pasma Zelejowskie i Chęcińskie rozdzielone Doliną Chęcińską.Sieć rzeczna nie jest dopasowana do odsłoniętych struktur paleozoicznych; wzdłuż pn.-wsch. obrzeża Gór Świetokrzyskich płyną dopływy Wisły — Kamienna i Opatówka, po stronie pd. — Nida, Wschodnia, Czarna i Koprzywianka; dopływy Nidy (Bobrza, Lubrzanka, Belnianka) przecinają w poprzek struktury paleozoiczne, tworząc doliny przełomowe, oddzielające od siebie poszczególne pasma.Klimat surowszy niż na otaczających góry wyżynach — średnia temp. niższa o 1–2C, opady wyższe (w Łysogórach — 800 mm), okres wegetacyjny krótszy o 1–3 tygodni.Roślinność Gór Świetokrzyskich ma pewne cechy górskie i układa się piętrowo (piętrowość pozorna, związana z różnym rodzajem podłoża, a nie wysokością nad poziomem morza); w zasypanych plejstoceńskimi piaskami obniżeniach rosną bory sosnowe, wyżej na lessach — dęby, buki, modrzewie pol.; Łysogóry porasta bór jodłowy (Puszcza Jodłowa) i bukowo-jodłowy, miejscami świerkowy; liczne relikty z epoki lodowej;


TURYSTYKA Ze względu na krajobraz i bogactwo pamiątek przeszłości, Góry Świętokrzyskie należą do grona najbardziej atrakcyjnych terenów w Polsce. Spośród zabytków architektury na największą uwagę zasługują zabytkowe budowle np. Bodzentyna, Chęcin, Jędrzejowa, Kielc ( pałac biskupi ), Szydłowca, Wąchocka ( opactwo Cystersów ).Niektóre miejscowości Gór Świętokrzyskich zachowały żywy folklor i regionalne budownictwo wiejskie; w Tokarni Park Etnograficzny, należący do Muzeum Wsi Kieleckiej w Kielcach.