Funkcje tekstów językowych

Każda wypowiedź (także analizowany tekst) służy porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną. Tak więc podstawową funkcją wypowiedzi pisanej lub mówionej jest funkcja komunikatywna. Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi:

1. Funkcja informatywna – zawiera informacje o świecie, ludziach.

Funkcję informatywną pełnią:
- rozprawy naukowe
- encyklopedie, leksykony
- podręczniki
- audycje informacyjne (dziennik telewizyjny, radiowy)
- depesze, zawiadomienia, ogłoszenia np. prasowe, radiowe
- wykłady
Cechą języka tej odmiany tekstów jest jednoznaczność, rzeczowość, brak słownictwa oceniającego i nacechowanego emocjonalnie, brak środków stylistycznych (np. porównań, metafor itp.)

2. Funkcja ekspresywna – wyraża pewne uczucia i stany [emocje]; (funkcja ta jest w zasadzie nieświadomie
realizowana przez każdy tekst, zwłaszcza mówiony).

Cechy takich tekstów to na przykład:
- obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnienia, z grubienia)
- zdania wykrzyknikowe
- środki stylistyczne (np. epitety, apostrofy)

Za typowe teksty pełniące funkcję ekspresywną uznamy utwory należące do tzw. Liryki osobistej, niektóre recenzje czy listy.
Funkcję ekspresywną odnajdujemy w wypowiedziach potocznych (radość, podziw, oburzenie itd.) np.
Ach, to wspaniale!
Niech go licho weźmie !

3. Funkcja impresywna – dąży do kształtowania postaw i zachowań odbiorcy:
- przejawia się w wydawaniu stanowczych nakazów zachowań (komendy, zarządzenia, polecenia służbowe itp.)
- porady, instrukcje, regulaminy, prośby, apele do dobrej woli człowieka (podania, instrukcje, poradniki, hasła, slogany)
- w publicystyce, w przemówieniach, poezji przejawia się w postaci ocen i sądów o powinnościach odbiorcy.

Celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś postawy.
Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach np.
„Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje”.
„Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”.

Funkcję impresywną cechuje pojawienie się:
1. czasowników w trybie rozkazującym (np. zastanów się, zobaczcie)
2. form kategorycznych (np. nie wolno, trzeba, powinniście)
3. słownictwa oceniającego (cudowny, beznadziejny)

Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje) – trzeba umieć ocenić, która z nich dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne)

4. Funkcja poetycka – jej celem jest zachwycić, zaskoczyć lub rozśmieszyć odbiorcę.
Tekst o funkcji poetyckiej pełen jest porównań, przenośni itp.

Funkcja poetycka tekstu nie ogranicza się tylko do poezji. Z funkcją tą spotykamy się w przemówieniach, prozie czy też lirycznej, w różnego typu żartach, przysłowiach itp.
Przejawia się często w rozmowach potocznych, korespondencji, w żargonach zawodowych, uczniowskich, a więc wszędzie tam, gdzie dąży do odświeżenia języka, przełamania szablonu.

5. Funkcja fatyczna – jest to funkcja nawiązywania, podtrzymywania kontaktu lub sygnalizowania jego zakończenia np.
hej!, cześć, witam, dzień dobry, aha, jak leci?, halo!, baj baj!, bywaj, do widzenia, do zobaczenia

Tego typu wyrażenia o niczym nie informują, ale komunikują, że chcemy nawiązać, podtrzymać lub zakończyć kontakt z partnerem aktu mowy.

Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale oddziaływanie na otaczający świat.
a. Funkcja stanowiąca – tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej (np. słowa „Ogłaszam was mężem i żoną” czy „Zwalniam pana z pracy”).
b. Funkcja magiczna - wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp.

Ćwiczenie

Jaką funkcję pełnią:
1. opowiadanie o własnych przeżyciach
2. sprawozdanie z wycieczki
3. przemówienia okolicznościowe
4. notatki z lekcji
5. streszczenie tekstu popularnonaukowego
6. list do sympatii
7. apel skierowany do odbiorców o pomoc dla powodzian