Analiza tekstów wybranego polskiego zespołu młodzieżowego

Do prezentacji wybrałam temat: ”Analiza językowa tekstów piosenek wybranego polskiego zespołu młodzieżowego”. Ten wybór wiąże się z moimi zainteresowaniami funkcją języka w przekazie muzycznym współczesnych młodzieżowych twórców. Postanowiłam zbadać ją na podstawie tekstów zespołu Kazik na Żywo zwanego też w skrócie KNŻ. W tym celu przeczytałam i dokonałam analizy tekstów wszystkich piosenek tejże grupy zwracając uwagę na ich warstwę językową.

Opracowując temat postawiłam sobie następujące problemy badawcze:
• Jaka jest tematyka utworów?
• Kto jest adresatem tekstów?
• Kim jest nadawca tych komunikatów?
• Jakich środków językowych używa autor i w jakim celu?

Zanim jednak przedstawię ich opracowanie wyjaśnię: co to jest muzyka młodzieżowa? Dziwnym może się nowiem wydawać uznanie za taką muzykę tworzoną przez grupę, której członkowie mają po 30-40 lat. Jednak zarówno treści piosenek, ich zrozumienie i oprawa muzyczna doskonale trafiają do młodego pokolenia. Z muzykę młodzieżową nie tylko tą tworzoną przez młodzież, ale też tą, którą młodzież lubi i słucha.

Zespół KNŻ powstał w 1994 z myślą o odgrywaniu na żywo w rockowych wersjach materiału studyjnego (najczęściej piosenek zespołów: KULT i Kazik Staszewski oraz nowych, napisanych przez Kazika specjalnie dla KNŻ). Liderem zespołu, wokalistą i autorem prawie wszystkich tekstów jest 41 letni Kazik Staszewski. W skład zespołu wchodzą także: Tomek Goehs, Michał Kwiatkowski i Adam Burzyński. Nagrali razem 4 albumy. Pierwszy z nich „Na żywo, ale w studio” powstał w roku założenia grupy a jego muzyczną inspiracją była muzyka Rage Against the Machine. Kolejny, z 1995, „Porozumienie ponad podziałami” nagrany z nowym członkiem zespołu, Litzą łączył w sobie wiele gatunków muzycznych np. rap, metal i punk. Album „Las Maquinas de la Muerte” z 1999 zdobył status Złotej Płyty, rok później zespół opuścił na rzecz Arki Noego Litza. Kazik napomykał w związku z tym o rozwiązaniu zespołu, do czego, na szczęście, nie doszło. W 2002 ukazał się album „Występ”, a po koncercie 25 stycznia 2004 w gdańskim klubie Parlament KNŻ zagrał ostatni koncert i zawiesił swoją działalność.

66 sekund: Odrzuć to 12/15

Środki stylistyczne
W celu zebrania informacji o zjawiskach leksykalnych, składniowych i słowotwórczych opracowałam tabelę ilustrującą ilość używanych środków stylistycznych.

FONETYCZNE

Refreny (34)
Staszewski często używa w formie refrenu powtórzonych jednego lub kilku zdań zakończonych puentą. Zazwyczaj zdania te różnią się nieznacznie między sobą, ale zdarza się też, że są to zdania zupełnie różne bądź układy zdań o jednakowej budowie, czyli pararelizmy składniowe.
Np.

Widzę to co widzę i w ogóle się nie wstydzę
Niech się wstydzi ten co robi, nie ten co widzi
Widzę to co widzę i w ogóle się nie wstydzę
Niech się wstydzi ten co robi, nie ten co widzi

Gitara, ognisko - tu leją się po pyskach
Słońce, jezioro - ich trzech, ale nas czworo

Nie gódź się na to!
Nie gódź się na to!
Nie gódź się na to!
Nie gódź się na to, odrzuć to!

Aliteracje:
Widzę to co widzę i w ogóle się nie wstydzę .
Światła suną sufitem.
Z moją małą mym Harlemem mknę.

Onomatopeje:

Dzyń, dzyń, brzęk, bum, bum

LEKSYKALNE
Prozaizmy
Wszystkie utwory są pisane językiem niepoetyckim. Prozaizmy występują w każdej piosence i tylko z tego powodu nie uwzględniłam ich w tabeli.

Kolokwializmy (107)
Mądry głupiemu ustępuje
Do trzech razy sztuka...
Wkładaj głowę w pętlę

Wulgaryzmy (31)
Nie będę przytaczała przykładów, jeden z nich znajduje się we fragmencie piosenki Jeszcze Polska. Zważywszy na ich dużą liczbę w tekście szukałam uzasadnienia ich użycia. Renata Przybylska w podręczniku O języku polskim pisze: Wulgarny język dowodzi myślowego prostactwa i braku towarzyskiej ogłady.

Kazik natomiast wypowiada się na ich temat następująco (w książce „O dorastaniu” WL Kraków 2002 pod red. L. Kowalik): Uważam, że wulgaryzmy odpowiednio użyte dość precyzyjnie oddają stan emocjonalny.

Moim zdaniem użycie przez Kazika wulgaryzmów pełni funkcję prowokacji i w pewnym stopniu charakteryzują odbiorców jego twórczości.

Przy okazji omawiania leksykalnych środków stylistycznych chciałabym nawiązać jeszcze do części mowy w badanych tekstach i ich funkcji.

ODMIENNE CZĘŚCI MOWY

Rzeczowniki
Stanowią o konkretności języka. W tekstach odnajdujemy liczne określenia miejsca takie jak Polska, Oleandry, osiedla, ulice. Dzięki temu miejsce akcji jest łatwe do wyobrażenia dla odbiorców. Równie łatwo „odczytać” porę dnia i skonkretyzować osoby, o których traktuje dany tekst. Kazik pisze o politykach, artystach, reprezentantach tzw. elit i o reszcie społeczeństwa, stosując rzeczowniki ułatwiające rozpoznanie ich. Rzeczowniki nadają utworom odpowiedni charakter interpretacyjny.

Czasowniki
Czasowniki w tekstach Kazika najczęściej występują w pierwszej i drugiej osobie liczby pojedynczej. Wskazuje to na związek między nadawcą a adresatem. Podmiot liryczny wypowiada się zatem bezpośrednio, stosując narracyjny tok mówienia czasem wręcz potok składniowy, informując odbiorcę o swoim życiu, pracy, mieście, o swoim stosunku do państwa. Z kolei druga osoba liczby pojedynczej łączy się z formą imperatywu (tryb rozkazujący czasowników), co nadaje tekstom charakter apelatywny i moralizatorski. Takie formy jak: Odrzuć to! Popatrz!(22) niosą w sobie silny ładunek emocjonalny. Takie struktury gramatyczne: ja-ty dają wrażenie łączności między adresatem i nadawcą, wspólnoty przeżywania tych samych zjawisk, a przede wszystkim dowodzą emocjonalnego zaangażowania w zakresie poruszanej problematyki.

Przymiotniki i imiesłowy przymiotnikowe
U Kazika odnajdujemy duże nagromadzenie epitetów, najczęściej niepoetyckich wyrażanych przy pomocy przymiotników i imiesłowów przymiotnikowych (brudne prostytutki, łeb zakuty, fałszywy uśmiech, potłuczone szkło). Służą one opisowi rzeczywistości w kategoriach realizmu. Jednocześnie wyczuwamy hiperbolizację w kierunku opisu brzydoty tej rzeczywistości (ścierwo zabrudzone, obdarte flaki, nalane gęby). Ponadto Staszewski stosuje słownictwo oceniające i wartościujące w płaszczyźnie dobro – zło.

Zaimki
Analizując teksty zauważyłam nadużywanie zaimków. W tekstach można znaleźć ich bardzo dużo. Najczęściej(132) są to zaimki osobowe, zarówno wskazujące: ja, ty, my, wy, oni; jak i dzierżawcze: mój, twój nasz, wasz, ich. Myślę, że podkreślają one poczucie wspólnoty społecznej, wskazują na identyfikowanie się z ogółem bądź jednostkowym adresatem. Służą, zatem funkcji impresywno – ekspresywnej oraz apelatywnej. Niektóre zaimki pełnią funkcję spójników w zdaniach podrzędnie złożonych. Są to spójniki takie, jak: kto, ktoś, jacy, co.

NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY

Przysłówki i imiesłowy przysłówkowe współczesne (-ąc, -ąca, -ące)
Funkcja przysłówków wskazuje na wartościowanie , podobnie, jak w wypadku przymiotników na dobro–zło (piękno-brzydotę). Podkreślają zatem antynomie obserwowane w rzeczywistości. Imiesłowy przysłówkowe występują w zdaniach złożonych wchodząc w skład imiesłowowych równoważników zdań i wpływają na dynamikę opisywanego obrazu, zjawiska.

Spójniki
Wiążą się ze składnią w utworach. Kazik najczęściej używa zdań złożonych podrzędnie (hipotaktycznych), dopełnieniowych, ze spójnikiem „że”. Dzięki tak ukształtowanej składni i używaniu mowy zależnej i niezależnej utwory naśladują w formie mowę codzienną, potoczną. Służy to też stylowi perswazyjnemu.

Partykuły
Występuje partykuła „niech” i „no”, co jest zrozumiałe zwłaszcza, jeśli weźmie się pod uwagę funkcję trybu rozkazującego, co omówiłam przy czasownikach.

SKŁADNIOWE

Zanim przejdę do składniowych środkach stylistycznych powiem jeszcze kilka słów na temat samej składni

Analizując składnię tekstów piosenek zauważyłam, że autor posługuje się parataksą (zd. złoż. współrzędnie) i hipotaksą oraz zdaniami pojedynczymi. Zdarza się, że koniec wersu pokrywa się z końcem zdania, ale dość często występują też przerzutnie.

Ponieważ Staszewski jest niekonsekwentny w stosowaniu interpunkcji odbiorca sam musi się domyślać, gdzie występuje koniec zdania pojedynczego lub zdanie składowe w zdaniu złożonym.

Dla ilustracji różnorodności wypowiedzeń składniowych opracowałam niektóre fragmenty przy pomocy wykresów, które znajdują się na wydruku. Co ciekawe, znajdują się wśród nich zdanie spójnikowe i bezspójnikowe, co jest widoczne na wykresach.

Ze składniowych środków stylistycznych występują ponadto:

Wypowiedzenia retoryczne:
Najczęściej w formie imperatywów:
Nie giń za ideę
Nie daj się omotać
Nie gódź się na to!
Popatrz
I pytań retorycznych(26):
Coście skurwysyny uczynili z ta krainą?
Ale co, gdy głupi się z tego nie raduje […]
Że mądry ustąpił?

Antytezy (15) – opozycje
Czasem rzecz łatwa, czasem rzecz trudna
Te widoki nienormalne dla nas przecież są normalne

Powtórzenia frazowe (865)
Tak! Żelazne prawo oligarchii
Kto władzę ma, najpierw o nią się martwi

Agramatyzmy
Krzyczy z grubym kijem, że połamie ci kości
SŁOWOTWÓRCZE
Bardzo rzadko zdarzają się środki słowotwórcze, których większość stanowią neologizmy.

Neologizmy (9)
Arcyarcydomowym
Bandyterka
TROPY
Najważniejszymi z tropów są:
Metafory, (20) choć są one mało poetyckie:
Zabita republika
Duch wolności słowa
Kolor duszy
Pociąg tory łyka

Epitety (306)
dzień powszedni
brudne prostytutki
widoki nienormalne
ścierwo zabrudzone

W oparciu o schemat Romana Jakobsona z Podręcznika Poetyka w świetle językoznawstwa wyróżniłam w tekstach Kazika dwie najważniejsze funkcje komunikatu. Funkcja impresywna występuje, gdy Kazik udziela porad, instrukcji, rozkazuje odbiorcom, funkcja ekspresywna gdy ocenia ludzi i zjawiska ze swojego otoczenia lub mówi o swoim samopoczuciu (to źle mi robi).

Badane teksty w zakresie leksyki obfitują przede wszystkim w: prozaizmy, kolokwializmy, żargon, wulgaryzmy. W warstwie fonetycznej największe znaczenie mają powtórzenia wyrazowe, zdaniowe i refreny a czasem też onomatopeje. Składnia charakteryzuje się dużą ilością powtórzeń. Zdania mają prostą, podobną do siebie budowę, więc zauważamy liczne pararelizmy składniowe. Ponadto występują zwroty retoryczne, inwersje i pytania retoryczne. Z tropów najczęściej stosowane są epitety, rzadziej metafory.

Jak już powiedziałam w części dotyczącej fleksji wiele wersów zawiera czasowniki skierowane bezpośrednio do adresata w formie trybu rozkazującego. Wszystkie te zabiegi wskazują na impresywno – ekspresywną funkcję o zabarwieniu retorycznym. Są opisem rzeczywistości i niezgody na nią. Składnia ma też charakter opisowo – narracyjny (opis otaczającego świata). Zbliżona jest do mowy potocznej. To wrażenie potęguje używanie potoku składniowego, który z kolei odzwierciedla chaos, emocje, zagubienie czy bunt. Wszystkie utwory stanowią wykrzyczany sprzeciw wobec kłamstwa, obłudy i dwulicowości otaczającego świata. Kazik w swoich tekstach wypowiada się na tematy polityczne, sportowe i obyczajowe. Twórczość ta ma charakter publicystyczny. Utwory mają wydźwięk satyryczny, ośmieszają polityków, artystów, elity władzy.

Dostrzeżone przez mnie zabiegi językowe wskazują na następujące cechy stylistycznego ukształtowania tekstów:
- Publicystyczny charakter i niepoetycki język
- Nieliczne środki artystyczne
- Dominacja leksykalnych i składniowych środków ekspresji językowej
- Zbliżenie do mówionego języka potocznego
- Podmiot mówiący częścią zbiorowości
- Identyfikacja i solidarność podmiotu z odbiorcą
- Perswazja i retoryczny charakter języka

Omówienie zjawiska harmonizują z treścią, służą przedstawieniu bezsensownej egzystencji człowieka we współczesnym świecie moralnego chaosu. Ukazują człowieka rozczarowanego, bezsilnego, samotnego, rozbitego psychicznie w rzeczywistości nacechowanej głupotą, obłudą, nienawiścią, oszustwem, przemocą i brakiem wrażliwości. Postawa moralna autora jest w świetle powyższego oczywista i czytelna: poprzez prowokację i sprzeciw dąży do zmniejszenia otaczającego go zła.

Załączniki : Tabela, fragmenty, wykresy