Ira

Irlandzka Armia Republikańska (IRA), terrorystyczna organizacja irlandzka walcząca o przyłączenie Irlandii Północnej (Ulsteru), będącej pod władzą Brytyjczyków, do Republiki Irlandii. Początek swój wzięła z organizacji Fenian Brotherhood utworzonej w USA. Jako oddzielne ugrupowanie powstała w 1919 jako zbrojne ramię partii Sinn Fein. Początkowo prowadziła działania terrorystyczne przeciwko Brytyjczykom, mordując m. in. szefa sztabu generalnego armii brytyjskiej feldmarszałka H. Wilsona. Po zawarciu 6 XII 1921 traktatu londyńskiego dzielącego Irlandię na dwie części, część północna, jako Irlandia Północna, weszła w skład Zjednoczonego Królestwa, na południu zaś utworzono Republikę Irlandii o statusie dominium. Przeciwnicy wzniecili powstanie zbrojne zakończone w maju 1923. Po okresie legalnego i nielegalnego działania IRA została ponownie zdelegalizowana w 1939. W okresie wojny domowej w Hiszpanii ochotnicy z IRA walczyli po stronie republikanów. Po II wojnie światowej, szczególnie w latach pięćdziesiątych, aktywność organizacji wzrosła w celu wywołania kolejnych powstań w Ulsterze. Wpływy jej wyraźnie wzrosły w latach siedemdziesiątych. IRA dokonała szeregu spektakularnych zamachów bombowych, np. w Birmingham w 1974 oraz w Londynie w 1974. Ofiarą IRA padł lord Mountbatten. Wielokrotnie próbowano dokonać zamachu na życie M. Thatcher (m. in. w 1984). W 1969 w IRA nastąpił podział na skrzydło oficjalne, będące pod wpływem marksizmu, oraz Tymczasowe (Twarde), zwane PIRA, głoszące hasła intensyfikacji terroru, głównie na terenie Anglii. Symbolem IRA stała się głodówka aresztowanych bojowników, w wyniku której dziewięcioro z nich zmarło (1981).
Collins Michael (1890-1922), polityk irlandzki, bojownik na rzecz niepodległości kraju, przywódca Sinn Fein i twórca Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). W 1918 stanął na czele irlandzkiego ruchu niepodległościowego. W 1921 wziął udział w podpisaniu układu z Wielką Brytanią o stworzeniu autonomicznego Wolnego Państwa Irlandzkiego. Od 1922 szef rządu, a następnie prezydent. Zginął podczas wojny domowej 1922-1923.
Sinn Fin (z celtyckiego - "my sami"), irlandzka organizacja niepodległościowa założona w 1905 przez A. Griffitha jako ruch odrodzenia kulturalnego. W działalności politycznej początkowo stosowała bierny opór przeciw panowaniu brytyjskiemu. 1916 udzieliła poparcia powstaniu wielkanocnemu w Dublinie, następnie propagowała idee walki zbrojnej o niepodległość i szkoliła ochotników. Zdelegalizowana w 1918, działała nadal uzyskując w wyborach do brytyjskiej Izby Gmin 1918 większość mandatów w okręgach irlandzkich. Po ukonstytuowaniu się jako niezależne Irlandzkie Zgromadzenie Narodowe 1919 jej deputowani proklamowali utworzenie Republiki Irlandii. 1919-1921 kierowała walką zbrojną o niepodległość kraju. Po zawarciu traktatu pokojowego 1921 z Wielką Brytanią, gwarantującego utworzenie autonomicznego Wolnego Państwa Irlandzkiego o statusie dominium, nastąpił rozpad partii na dwa odłamy: protraktatowy i radykalny, toczące w latach 1922-1923 wojnę domową. Spadkobiercami Sinn Fin zostały partie: radykalna - Fianna Fail (1926), która doprowadziła do uzyskania przez Irlandię całkowitej suwerenności 1937, i prawicowa - Fine Gael (1933). Reaktywowana w latach 50. Sinn Fin odgrywa rolę odłamu politycznego Tymczasowej Irlandzkiej Armii Republikańskiej, zdobywając wpływy wśród nacjonalistów irlandzkich.

Irlandia, ire, Ireland, wyspiarskie państwo w północno-zachodniej części kontynentu europejskiego. Zajmuje większą część wyspy Irlandia u zachodnich wybrzeży Wielkiej Brytanii. Obszar 70 283 km2. Graniczy na północnym wschodzie z należącą do Wielkiej Brytanii Irlandią Północną. Północne i zachodnie wybrzeża Irlandii oblewa Ocean Atlantycki, wschodnie i południowo-wschodnie Morze Irlandzkie i Kanał Św. Jerzego.
Stolica Baile tha Cliath (Dublin), 478 tys. mieszkańców (1991).
Większe miasta (dane z 1991): Corcaigh (Cork) (9174 tyś.), Luimneach (Limerick) (77 tyś.), Dn Laoghaire (Kingston) (55 tyś.), An Ghaillimh (Galway) (47 tyś.), Port Lirge (Waterford) (41 tyś.).
Podzielona administracyjnie na 4 prowincje z 29 hrabstwami (Counties) oraz 4 tzw. miasta-hrabstwa (County-Boroughs).
Językiem urzędowym jest irlandzki i angielski.
Krajowa jednostka monetarna, funt irlandzki, dzieli się na 100 nowych pensów.
Historia
W 1171 król Henryk II włączył zamieszkaną przez potomków celtyckich Gaelów Irlandię w skład Anglii. Ponadto zlikwidował on irlandzki system plemienny i nadał szlachcie angielskiej majątki ziemskie w Irlandii. W następnych latach kolejni władcy angielscy zmuszeni byli tłumić bunty Irlandczyków, pomimo usilnych starań nie udało się przenieść angielskiej reformy kościelnej do Irlandii. Irlandczycy pozostali katolikami, w odróżnieniu od osiedlających się na ich ziemiach Anglików. W XVI w. król Henryk VIII zapoczątkował systematyczną akcję osiedlania protestantów angielskich w północnej dzielnicy Irlandii - Ulsterze. W 1801 utworzono Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. Początkowo irlandzkim katolikom nie dano prawa zasiadania w londyńskim parlamencie, stało się to dopiero w 1829.
Ok. 1870 rozwinął się w Irlandii ruch niepodległościowy nazywany home rule. Początkowo ruchowi przywodził I. Butt, następnie Ch.S. Parnell. Zwolennicy home rule żądali zniesienia unii z Wielką Brytanią i nadania Irlandii autonomii i niezależności wewnętrznej. Zwolennicy ruchu, uznając tylko parlamentarną formę walki, poparli w 1886 liberalny rząd angielski W.E. Gladstone'a, w zamian za wniesienie do parlamentu projektu autonomii Irlandii. Rządowe projekty autonomii przedstawione parlamentowi dwukrotnie odrzucono (1886 i 1893), co zmniejszyło popularność home rule wśród Irlandczyków.
Z końcem XIX w. pojawił się nowy ruch niepodległościowy, dążący do pełnej suwerenności Irlandii, kierowany przez organizację Sinn Fein. W wyborach w 1918 Sinn Fein odniosła zdecydowane zwycięstwo, w roku następnym Irlandia proklamowała niepodległość, jednak nie uznaną przez Wielką Brytanię. W 1921 protestancka większość zamieszkująca Ulster ogłosiła niezależność od Irlandii. Dekretem L. George'a nadano Ulsterowi odrębny od irlandzkiego parlament.
W grudniu 1921 Wielka Brytania uznała niepodległość Irlandii, zatrzymując jednak przy Zjednoczonym Królestwie Ulster (dzisiejsza Irlandia Północna). W 1922 wskutek rozłamu w Sinn Fein doszło do wojny domowej zakończonej w 1923. Od początku niepodległego bytu państwowego głównym problemem podnoszonym przez wszystkie irlandzkie partie polityczne jest sprawa zjednoczenia wyspy. W 1969 wybuchły w Irlandii Północnej krwawe starcia między protestantami i katolikami, od tego czasu wielkim problemem wewnętrznym Wielkiej Brytanii stał się terroryzm i działalność Irlandzkiej Armii Republikańskiej (IRA). Główne bazy IRA znajdują się na terenie Irlandii. Od podpisania przez rząd irlandzki Ugody z Hillsborough (1985), Irlandia uzyskała głos doradczy w sprawach Ulsteru, zobowiązując się jednocześnie do ścigania członków IRA. Irlandia jest członkiem EWG od 1973. W konsekwencji obrania polityki neutralności w stosunkach międzynarodowych, Irlandia odmówiła w 1949 wstąpienia do NATO.
Ustrój polityczny
Republika parlamentarna. Głową państwa jest prezydent, wybierany co 7 lat w wyborach bezpośrednich. Władza ustawodawcza w rękach prezydenta i dwuizbowego parlamentu (Oireachtas) o kadencji pięcioletniej. Izba niższa - Izba Reprezentantów (Dil ireann) liczy 166 członków, izba wyższa - Senat (Seanad ireann) składa się z 60 deputowanych. Premiera mianuje prezydent na wniosek Izby Reprezentantów.