Socjalizacja

1. Czym jest socjalizacja?
2. W czym tkwią źródła socjalizacji?
3. Jak należy rozumieć pojęcie socjalizacji obywatelskiej?

Niektóre z aspektów socjalizacji doprowadziły do odkrycia tak zwanej osobowości społecznej. To właśnie społeczna osobowość, uznawana za istotę socjalizacji, rozpoczyna się z chwilą niemowlęcia i trwa do późnej starości. Jej funkcją jest tak zwane dobro wspólne. Treścią dobra wspólnego jest godność ludzka, podmiotowość jednostka, jej uprawnienia i harmonijny związek ze społecznością, w której człowiek rozwija się i umiera.

Znaczenie nowych pojęć

Uspołecznienie – przygotowanie jednostki do pełnienia ról społecznych, a także proces wpajania człowiekowi przez instytucje lub osoby wychowujące, systemów wartości, norm i wzorców obowiązujących w danej zbiorowości, określonych umiejętności, związanych z wejściem w świat społecznych instytucji.

Rola społeczna – zespół oczekiwań, funkcji, zachowań i postaw wynikających z zajmowanego przez jednostkę w grupie społecznej, miejsca. Jednostka pełni wiele ról. Niektóre z nich mogą pozostać w konflikcie ze sobą lub wykluczać się wzajemnie.

Instytucje socjalizujące – zespół urządzeń materialnych i organizacyjnych, przez które dzieci i młodzież otrzymują uprawnienia do wykonywania ról społecznych i czynności społecznie akceptowanych. Instytucje te zapewniają sprawne funkcjonowanie społeczeństwa jako całości, regulując poszczególne ludzkie zachowania i działania.

Socjalizacja obywatelska – przygotowanie jednostek do pełnienia ról obywatelskich, także edukacja obywatelska, przygotowująca społeczeństwo do kooperacji w systemie politycznym, ekonomicznym i kulturowym.

Wychowanie – składnik systemu edukacyjnego kultury. Zapewnia ciągłość kultury narodowych, religijnych, ideologicznych. Staje się instrumentem rozwijania uzdolnień i umiejętności. Uczy rozwiązywania sytuacji konfliktowych. Daje przygotowanie do współuczestniczenia w życiu społecznym. Sprzyja kształtowaniu się pożądanych potrzeb społecznych, emocjonalnych, konsumpcyjnych. Stwarza nawyki kulturowe, estetyczne, literackie i artystyczne.

Wprowadzenie

Socjalizacja to niezbędny składnik cywilizacji. Przystosowuje ona każde kolejne pokolenie do oczekiwań społecznych. Zapewnia ciągłość tradycji kulturowej, stając się instrumentem kształtowania indywidualnych uzdolnień i umiejętności. Uczy i przygotowuje do uczestnictwa w życiu rodzinnym, zawodowym, towarzyskim, nawet obywatelskim. Sprzyja kształtowaniu pożądanych postaw społecznych, emocjonalnych i materialnych. Tworzy nawyki określonych zachowań oraz kształtuje zachowania jednostek względem siebie.

1. Czym jest socjalizacja?

Socjalizacja to inaczej uspołecznienie jednostki ludzkiej. W nieco innym aspekcie ten proces ujęty być może jako * wrastanie * jednostki w pewną kulturę, jako * kulturalizacja * jednostki ludzkiej.

Socjalizacja ujęta tak szeroko, dotyczy wszystkich społeczeństw. Ale jest rzeczą wiadomą, że proces uspołecznienia w formie planowej i intensywnej obejmuje przede wszystkim młode pokolenie: młodzież i dzieci. Socjalizacja dokonuje się częściowo w postaci wpływów ubocznych, niezamierzonych. Jej ramy stanowi jednak działanie niezamierzone, wychodzące od pokolenia dojrzałego i skierowane na pokolenie dojrzewające.

Pojęcie socjalizacji wiąże się ściśle z pojęciem roli społecznej. Człowiek żyjący w społeczeństwie bierze na siebie, zależnie od warunków w których żyje i pracuje, szereg ról społecznych, wśród których jedna zawodowa, zajmuje miejsce szczególne. Idzie tu oczywiście nie o same abstrakcyjne czynności zawodowe. Fakt, że tkwi się w pewnym zawodzie, angażuje człowieka i skłania do specyficznej formy zachowań, które w jakimś stopniu przenoszą się na inną sytuacje zachowań.

Ważnym zadaniem socjalizacji jest przygotowanie człowieka do pełnienia ról: rodzicielskich, obywatelskich, koleżeńskich, małżeńskich. Role te kształtowane są w zależności od potrzeb grupy i możliwości jednostki, która takie role ma spełniać.

Pełnienie ról społecznych przejawia się w podejmowaniu zadań i w ich sprawnym realizowaniu. Dzieci wykonują na przykład wynikające ze społecznej roli syna lub córki, brata lub siostra, kolegi lub koleżanki. W tym przypadku w każdej kulturze kształtuje się swoisty dla tej kultury układ ról społecznych, zależny od wieku, płci, wykształcenia i pozycji społecznej danego osobnika. Roli społecznej, w każdym takim przypadku, jest podporządkowany zespół związanych z nią zadań.

2. W czym tkwią źródła socjalizacji?

Społeczeństwo socjalizujące jest jednocześnie społeczeństwem wychowującym, społeczeństwem otwartej rekrutacji.
Społeczeństwo * otwartej rekrutacji * to takie, które poszukuje tożsamości w procesie przemian cywilizacyjnych, realizując równoległy proces socjalizowania i wychowywania kolejnych pokoleń. W układzie tym usytuowane są instytucje mające udział w przygotowaniu młodego człowieka do pełnienia roli pracownika, obywatela i rodzica. Instytucje te jednocześnie kształtują dążenia życiowe dzieci i młodzieży, ukazując wzory aktywności i standardy sukcesu życiowego.

1. Najważniejszą wśród agend ( instytucji ) socjalizujących jest rodzina. Rodzina bowiem bezpośrednio lub pośrednio, silnie oddziaływuje na kształtowanie się osobowości człowieka, myślenie, zachowanie, postawy. Zwłaszcza więzi emocjonalne w rodzinie są bardzo osobiste. Głębokie emocjonalne odniesienia występują w kontaktach wzajemnych. Wreszcie relacje międzyludzkie w rodzinie mają charakter pierwotny i dlatego są ważnym elementem społecznego uczenia się.

2. Kolejną, niemniej ważną agendą socjalizacji jest szkoła. W stosunku do rodziny ma ona charakter wtórny, jednakże często wzmacnia postawy, a zwłaszcza wzory zachowań, które są kreowane w środowisku domowym. Tworzy ona także orientację i nastawienia oraz wyzwala nowe zachowania. Co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Wpływ szkoły jest bowiem najsilniej odczuwany przez samą młodzież. Poprzez doświadczenia szkolne uczy się młodzież postaw, wartości, zachowań formalnych i nieformalnych. Uczenie w niektórych przypadkach, ma charakter względnie trwały polegający między innymi na kreowaniu sposobów i warunków ułatwiających późniejsze uczestnictwo w życiu dorosłych. Polega ono także, w innej płaszczyźnie, na wyzwalaniu zainteresowania możliwościami, jakie występują w otoczeniu, którego celem jest dokonywanie takich właśnie zmian.

3. Grupy rówieśnicze są również znaczące w procesie socjalizacji, ponieważ w ich obszarze formują się społeczne relacje dostosowawcze między jednostką a społeczeństwem. Ich wpływ i znaczenie w procesie socjalizacji jest zróżnicowany. Często jest tak, że grupy rówieśnicze zastępują rodziców i inne autorytety tradycyjnie obecne i wywierające silny wpływ na jednostki ( na przykład autorytet księdza czy nauczyciela ). Szczególnie silny wpływ wywierają grupy rówieśnicze w okresie wczesnego dojrzewania ( szkoła średnia ).

4. Gazety, radio, telewizja, czasopisma i inne media ( Kościół ) przekazują wiele wiadomości, które wywierają wpływ na orientację jednostek. Środki te mają moc zmieniania postawi i opinii odbiorców, a nawet ich życiowych filozofii. Osiągają one swój efekt dzięki długotrwałemu i intensywnemu oddziaływaniu tworząc tak zwanego * wspólnego człowieka *. Pokazując mu jak ma żyć, jak powinien myśleć, czym się interesować, do czego dążyć i jakie wartości wyznawać.

Sam układ instytucjonalny, będący odpowiednikiem pojęcia * społeczeństwo socjalizujące *, obejmuje między innymi instytucje sportu wyczynowego, sportu amatorskiego, rekreacji i wypoczynku. Obejmuje ono także instytucje wyznaniowe, polityczne, ekonomiczne i instytucje nauki. Wprowadzają one człowieka w system nauki, system kultury symbolicznej i fizycznej, w systemy techniki, idee demokracji końca XX wieku.

Te instytucje, które wprowadzają człowieka w społeczeństwo, w wiedzę naukową, systemy techniki i ideologii, spełniają równocześnie najważniejsze role w procesie kształcenia przyszłych realizatorów, między innymi programów ekonomicznych, politycznych, oświatowych. Uczestniczy w tym także rodzina jako pierwsza instytucja socjalizująca. Włączona do układu utożsamianego ze społeczeństwem wychowującym, tworzy go ze szkołą, uczelnią, zakładem pracy. Wkomponowane są w ten układ wielofunkcyjne i wyspecjalizowane inne instytucje kultury, w tym główne instytucje religijne.

Ważne miejsce w procesie socjalizacji zajmuje społeczeństwo lokalne i jego instytucje oraz kręgi koleżeńskie, zaś po ukończeniu nauki, kręgi towarzyskie i zawodowe. Szczególnie ważne miejsce zajmują te instytucje w socjalizowaniu młodzieży.

Młodzież jest dość specyficzną grupą w procesie socjalizacji. Okazuje się bowiem, że stosować można do niej powiedzenie * jeszcze nie dorośli, a już nie dzieci *.

Warto wiedzieć, że młodzież w procesie socjalizacji kontynuuje na ogół realizowanie wzorów i wartości przekazywanych przez poprzednie pokolenia. Ma jednocześnie dystans wobec nich, poszukując innych, bardziej dla siebie atrakcyjnych lub efektywnych treści w kulturach innych od tych, w których jest socjalizowana. Demonstruje niezadowolenie z własnego statusu społecznego, domagając się modernizacji instytucji oświaty i wychowania, a także instytucji politycznych. Podejmując role zawodowe wkomponowuje się jednak w strukturę społeczeństwa realnego, łagodzi obyczaje i sądy.

W społeczeństwie, jako grupa społeczna, młodzież pełni następujące funkcje: konsumenta dóbr materialnych i dóbr kulturalnych oraz wychowanka i ucznia. Wychowankowie i uczniowie dystansują się od pokolenia dorosłych, matek i ojców, ich świata wartości i pozycji ekonomicznej czy ideologicznej.

Młodzież wytwarza również w tym wypadku w tym przypadku własną subkulturę. Posiada ona między innymi organizacje typu zawodowego, sportowego, turystycznego. Dysponuje środkami masowego przekazu, prasą, książkami, poradnikami. Tworzy środowisko informacji o własnym położeniu społecznym, własny system wartości, wzorów życia, karier zawodowych, wiedzy o wyznacznikach sukcesu życiowego, zawodowego, symbolach kultury i modzie. Młodzież posiada też kulturę symboliczną. W jej ramach uprawia własny styl muzykowania, tworzenia i promowania muzycznych wartości. Tworzy to, wspomnianą już, tak zwaną subkulturę to jest kulturę częściowo wyodrębnioną z podstawowej kultury ogólnonarodowej. Kulturotwórcza funkcja młodzieży jest wyraźna także w sporcie; wyraźniejsza niż w innych dziedzinach życia ( na przykład w nauce, technice ).

Subkultura wzmacniając wydatnie socjalizacyjną funkcję kultury młodzieżowej, jednocześnie poświadcza podmiotową rolę młodzieży. Manifestuje się ona nieraz przez inny styl zachowania: ekstrawagancję ubioru, sposób zachowania czy styl życia. Styl życia przyjmowany przez młodzież stwarza jej sytuację komfortową, w której występują osoby * raczej wolne *, nie posiadające rodziny, nie zajmujące odpowiedzialnego stanowiska. Skłania to do mało konwencjonalnych zachowań. Często mogą mieć one charakter społeczny.

3. Jak należy rozumieć pojęcie socjalizacji obywatelskiej?

Termin socjalizacja obywatelska oznacza działania, zmierzające do ukształtowania cech obywateli wśród szeroko rozumianych zbiorowości społecznych, takich jak narody czy klasy. Termin ten wprowadził R. Daggar w 1981 roku, wyjaśniając różne zachowania obywateli. Na przykład takie, gdzie jedni mają uprzedzenia wobec innych, a drudzy są tolerancyjni. Niektórzy zdolni są do podejmowania decyzji, które umacniają lub osłabiają ład społeczny lub odwrotnie, zdolni są do zachowań niszczących. Celem każdej socjalizacji obywatelskiej jest kształtowanie postaw, które są lojalne wobec systemu politycznego i jego instytucji. Jeżeli dzieje się odwrotnie, to możemy przewidywać upadek, osłabienie instytucji i gwarancji z systemem związanych. W jeszcze szerszym znaczeniu socjalizacja obywatelska oznaczać może sposób uczeni się społecznych zachowań, wartości, które odpowiadają wzorom kreowanym przez instytucje polityczne. Proces ten ma charakter ponadczasowy, a zalicza się do niego:
- celowe oddziaływanie zbiorowości na jednostkę poprzez właściwe systemu edukacyjne i wychowawcze,
- żywiołowe działania, które występują wraz z przejmowaniem kolejnych ról społecznych, uczestnictwem jednostki w dostępnych jej postaciach życia zbiorowego, grupach rodzinnych, rówieśniczych, sąsiedzkich i publicznościach różnego typu,
- sam proces uczenia się, poprzez który jednostka przyjmuje określone wartości, poglądy i postawy.

Dzieje się nieraz tak, że system polityczny nie odpowiada dążeniom i oczekiwaniom obywatelskim. Jest mało funkcjonalny w stosunku do potrzeb i oczekiwań społecznych. Wtedy socjalizacja obywatelska jest mało skuteczna – ponosi klęskę. Tradycyjne agendy socjalizujące, na przykład mass – media, pełnią wówczas rolę nieefektywnych nauczycieli, którzy * uczą, ale nie nauczą *. Tego rodzaju przykłady mieliśmy w Polsce w poprzednich dekadach lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych, kiedy to system polityczny był nie tylko nieefektywny, ale także rodził postawy antypaństwowe.