Rola nauczyciela w procesie nauczania i wychowania dziecka z niepełnosprawnością

Rola nauczyciela nie może być ograniczona jedynie do pełnienia funkcji medialnej jako przekaźnika rzeczowej informacji czy wiedzy. Nauczyciel nie może ograniczać swojej roli tylko do nauczania czy przekazywania wiedzy, lecz musi także rozwijać u uczniów umiejętność myślenia, kojarzenia, dokonywania emocjonalnej ewaluacji i samodzielnego podejmowania decyzji. Nie może więc jedynie skupiać się na rozwijaniu umiejętności intelektualnych i umysłowych zdolności swoich uczniów, ale również rozwijać w nich zdolność autorefleksji, komunikacji interpersonalnej, czy ogólnie umiejętności kreatywnej interakcji z innymi w grupie i w swoim środowisku. Nauczyciel musi zwrócić szczególną uwagę na kwestię przystosowania jednostki do rodziny, środowiska szkolnego i społeczności lokalnej, na umiejętność funkcjonowania poszczególnych uczniów w domu, na przysłowiowym podwórku i w środowisku szkolnym. Istotnym elementem pełnienia jego roli jest rozwijanie ścisłej współpracy z rodzicami i innymi szkolnymi i poza szkolnymi opiekunami w celu pełniejszego rozpoznania potrzeb i lepszego dostosowania do nich swoich działań pedagogicznych. Uczeń jest centrum wszelkich działań dydaktycznych i pedagogicznych, które jemu, jego rozwojowi i przede wszystkim jego szeroko pojętemu dobru winny służyć. W zależności od rodzaju oraz stopnia zaburzeń i odchyleń dzieciom i młodzieży organizuje się kształcenie i wychowanie, które stosownie do potrzeb umożliwia naukę dostępnym dla nich zakresie, usprawnianie zaburzonych funkcji, rewalidację i resocjalizację oraz zapewniają specjalistyczną pomoc i opiekę. Wszystkie dzieci w miarę możliwości powinny uczyć się razem, niezależnie od doświadczanych przez nie trudności oraz różnic. Nauczyciel powinien znać potrzeby, problemy zdrowotne i edukacyjne swoich uczniów. Powinien umieć zdiagnozować dziecko i dostosować metody nauczania do jego potrzeb i możliwości. W pracy dążyć do tego, by każdy uczeń odnosił sukcesy. Na zajęciach powinna towarzyszyć atmosfera odprężenia, zabawy i swobody. Umożliwi to uczniom nie tylko zdobywanie wiedzy opartej na doświadczeniu, ale także sprzyja otwartości, szczerości oraz spontaniczności wypowiedzi.
Rola nauczyciela nie ogranicza się nigdy do suchego przekazywania wiadomości i umiejętności. Wychowanie i nauczanie jeśli ma być skuteczne, opierać się musi na znajomości potrzeb psychicznych wychowanka. Nauczyciel-wychowawca powinien wiedzieć, że układ nerwowy dziecka szkoły specjalnej jest w pewien sposób uszkodzony, zachwiany w swojej działalności oraz osłabiony. Należy więc z pełnym poczuciem odpowiedzialności czuwać nad organizowaniem dziecku warunków życia i pracy zgodnie z podstawowymi prawami działalności układu nerwowego. Jednocześnie należy twórczo organizować odpowiednie oddziaływania terapeutyczne, które by kompensowały braki oraz korygowały nieprawidłowości zależnie od rodzaju upośledzenia i jego stopnia lub rodzaju kalectwa czy tez od rodzaju schorzenia i jego stopnia. Rolą nauczycieli jest instruowanie zdrowych dzieci co do sposobów zainicjowania kontaktów z dziećmi niepełnosprawnymi, poprzez zachętę i intensyfikację inicjatyw dzieci. Jednocześnie zadaniem nauczycieli szkół specjalnych byłoby kształtowanie wrażliwości i uczuciowości u dzieci pełnosprawnych. Cechy te znacząco wpływają na kontakty z dziećmi różnymi deficytami. Obecność pełnosprawnych rówieśników zarówno w środowisku szkolnym, jak i pozaszkolnym wpływa na efektywność uczenia się uczniów niewidomych. Ponadto pomaga im w nabyciu, wzmocnieniu i utrzymaniu zachowań społecznych. Rola nauczyciela kształcenia specjalnego polega na postawieniu diagnozy i oceny aktualnego stanu dziecka, a przede wszystkim na ustaleniu jasnego programu pracy naprawczej (skuteczne metody nauczania), dostosowanego do możliwości dziecka z różnymi deficytami. Nauczyciel nie może ograniczać się do zajęć szkolnych, ale przede wszystkim musi swoje oddziaływanie naprawcze (rewalidacyjne, resocjalizacyjne i rehabilitacyjne) rozszerzyć na wszystkie zakresy działalności wychowawczej. Zadaniem nauczyciela szkoły specjalnej jest powodowanie zmian w zachowaniu uczniów. Zauważanie tego, co jest w dziecku, jego indywidualnych cech, jego potrzeb, trudności, czy ograniczeń, a następnie powiedzenia tego z pełnym zrozumieniem i akceptację stanowi podstawę do autentycznego porozumienia się. Bez tego fundamentu wszelkie nowe uwagi, polecenia, pouczenia, wywołują bunt, opór, lub rezygnację, zniechęcenie i rezygnację. Zrozumienie, akceptacja tego, co jest w dziecku, to „Most”, który jest szansą na porozumienie, zaufanie, otwartość i współpracę. Nauczyciel, który koncentruje się na pozytywach ma szansę uzyskania efektów pracy nad kształtowaniem inteligencji emocjonalnej. Wymaga to nastawienia swojej uwagi na pozytywy, doceniać to, co jest w dziecku, wzmacniać to, co jest w nim dobre, pożądane, cenne. Chcąc utrwalić pozytywne pożądane cechy należy je zauważyć, docenić, a więc należy chwalić. Skuteczna pochwała to taka, która zawiera informacje o rzeczywistości, opisuje konkretne zachowanie, pracę, uzyskany pozytywny efekt, nowe pozytywne odczucie i myśli z tym związane. Pozytywne wnioski dla dziecka, to cegiełki, z których buduje on silne pozytywne poczucie własnej wartości, a więc fundament tego, co nazywamy dojrzałością emocjonalną. Stosowanie pochwały opisowej, czyli „magicznych sztalug”, na których dziecko korzystając ze słów nauczyciela samo maluje obraz samego siebie, wymaga od edukatorów czasu, uwagi i otwartości.
Role nauczyciela w procesie nauczania i wychowania:
- wprowadzić uczniów w świat wiedzy naukowej,
- wdrażać do samodzielności,
- wymagać w podejmowaniu decyzji dotyczącej dalszej edukacji,
- przygotować do aktywnego udziału w życiu społecznym,
- rozbudzać i rozwijać indywidualne zainteresowania uczniów poprzez szeroką ofertę zajęć pozalekcyjnych,
- kształcić postawy społeczne poprzez zdobywanie prawidłowych doświadczeń w współżyciu i współdziałaniu w grupie,
- poznawać otoczenie, nowe osoby, uczyć się siebie, możliwości swojego ciała i nazywać tego, co przeżywa poprzez techniki zabawowe. Zwiększa to znacznie jego poczucie bezpieczeństwa i bardzo zachęca do aktywności,
- nagradzać właściwe postawy gdyż to pozwala uczniom wierzyć, że warto postępować według ustalonych zasad,
- przygotować uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych do integracji z pełnosprawnymi rówieśnikami,
- rozwijać sprawność językowa uczniów,
- pobudzać ich aktywność myślową, emocjonalną i ruchową oraz uczestnictwo w sferze kultury i mediów,
- wykorzystywać aktywizujące metody pracy, gry dramowe, gry dydaktyczne, prezentację dzieł sztuki, projekcję, wycieczki. Uczniowie uczą się poprawnego i spójnego wyrażania własnego punktu widzenia, korzystania z różnorodnych źródeł informacji oraz bycia świadomym odbiorcą kultury,
- komunikacja (językowa, pozawerbalna) jako podstawowy instrument porozumiewania się,
- stwarzać osobom niepełnosprawnym możliwość pełnego lub częściowego włączania się do normalnego życia,
- przygotować do godnego życia w otwartej społeczności oraz aktywnego zajmowania różnorakich społecznych ról rodzinnych, zawodowych i kulturalnych,
- pomagać w budowie pozytywnego obrazu własnego „Ja” i zaspokajać poczucie bezpieczeństwa,
- uczyć sposobów radzenia sobie z własnymi emocjami, właściwego reagowania na przejawy emocji innych, oraz kontrolowanie zachowań,
- tworzyć okazję do wspólnego podejmowania i realizowania różnych zadań, rozwiązywania problemów,
- wspierać i wspomagać w obszarze odnajdywania swojego miejsca w grupie rówieśniczej,
- zamiast krytyki, osądzania, kary zauważać: potrzeby dziecka, trudności, kłopoty, chwilowe wysiłki dziecka i wskazanie sposobu radzenia sobie z trudnościami,
- korygować nie adekwatne wyobrażenia i pojęcia, postaw, obrazu samego siebie,
- kształtować cechy osobowości i charakteru,
- kształtować właściwą postawę jednostek niepełnosprawnych wobec siebie i innych ludzi,
- organizować, otaczające jednostki niepełnosprawne, środowisko społeczne i rówieśnicze, tj. nastawiać pozytywnie szerokie kręgi do nich i ich kształcenia specjalnego,
- aktywnie włączyć jednostki niepełnosprawne w życie gospodarcze, społeczne i kulturalne kraju,
- umożliwiać uczniom niepełnosprawnym częstych, pozaszkolnych kontaktów z rówieśnikami pełnosprawnymi,
- stwarzać dzieciom trudne sytuacje zadaniowe, a nie chronić ich przed nimi,
- kształtować pozytywne postawy wobec Braille’a u uczniów niewidomych,
- stworzenie wokół uczniów nie widomych atmosfery pracy, spokoju, serdeczności i wzajemnego zaufania,
- umożliwiać dzieciom głuchym kontakty z dziećmi słyszącymi,
- umiejętność kierowania uczniami w rozwoju ich pozytywnego spojrzenia na siebie,
- motywować uczniów do pracy,
- wyuczyć umiejętności w zakresie czynności życia codziennego,
- przygotować uczniów do dalszej nauki szkolnej,
- nauczania umiejętności radzenia sobie w prostych sytuacjach życiowych,
- zapoznanie dziecka z najbliższym otoczeniem, domem rodzinnym i szkołą.

Nauczyciel odgrywa bardzo wielką rolę w rozwoju u dzieci inteligencji emocjonalnej. Szczególna funkcja przypada nauczycielowi przedszkola, ze względu na różnorodności sytuacji edukacyjnych, które maja miejsce podczas codziennego pobytu dziecka w przedszkolu. Ma szansę w każdej relacji z dzieckiem na kształtowanie w nim inteligencji emocjonalnej. Nie jest to łatwe wymaga, bowiem wiele uwagi, cierpliwości, a także posiadania przez samego nauczyciela cech człowieka emocjonalnie inteligentnego. W procesie nauczania i wychowania, bardziej niż w jakimkolwiek innym zawodzie, czynnik osobowy odgrywa dużą rolę.




Bibliografia:
1) Zenon Gajdzica – Podręcznik w procesie kształcenia uczniów uczniów lekkim upośledzeniem umysłowym.
2) Alicja Olszak – Psychopedagogiczne kompetencje nauczycieli szkół specjalnych.
3) J. Sowa – Pedagogika specjalna w zarysie.