Dekolonizacja Afryki

Proces dekolonizacji Afryki przebiegał w 3 fazach. W pierwszej fazie (lata 50.) w gronie państw niepodległych znalazły się arabskie kraje Afryki Północnej oraz 2 kraje Czarnej Afryki — Ghana i Gwinea. Drugą fazę zapoczątkował „Rok Afryki” (1960), w którym 17 krajów uzyskało niepodległość, i trwała ona przez całą dekadę lat 60. W trzeciej fazie — od połowie lat 70. do 1990 — po niepodległość sięgnęły kolonie portug., Komory, Seszele, Fr. Terytorium Afarów i Issów (ob. Dżibuti), Rodezja i Afryki Południowo-Zach. (ob. Namibia). W ten sposób na terenach europejskich posiadłości kolonialnych w Afryce powstało 50 niepodległych państw, które weszły (z wyjątkiem RPA) w skład Organizacji Jedności Afryk. (OJA). Poza obrębem dekolonizacji pozostały niewielkie francuskie posiadłości na O. Indyjskim (Reunion, Majotta) oraz hiszpańskie enklawy w Maroku (Ceuta, Melilla), a także była Sahara Hiszp. (ob. Sahara Zach.), bezprawnie włączona do Maroka, która przez wyzwoleńczy Front POLISARIO została ogłoszona Arabską Demokratyczną Republiką Sahary (przyjęta do OJA zyskała oficjalnie uznanie ok. 80 państw). Odrębny problem stanowi RPA, która przez jej czarną większość oraz przeważającą część państw Afryki nie jest uznawana za niepodległe państwo ze względu na prowadzoną od 1948 politykę apartheidu; w ramach tej polityki utworzono system segregacji i dyskryminacji rasowej kolorowej większości (czarni, „kolorowi”, czyli ludność mieszana pod względem rasowym oraz Azjaci, gł. Indusi) przez białą mniejszość (Afrykanerzy, Południowoafrykanie pochodzenia bryt. i imigranci z różnych państw europejskich), która zapewniła sobie wszechstronną supremację polit., gosp. i społ. w kraju.

Po uzyskaniu niepodległości państwa Afryki podjęły zadania umocnienia suwerenności narodów i integralności terytorialnej oraz zadania rozwoju społeczno-gospodarczego w różnych sferach życia. Ważną rolę w realizacji tych celów miała odegrać utworzona 1963 OJA, wyrosła z ducha haseł i koncepcji panafrykanizmu. Nastąpiło także umocnienie się pozycji państw afryk. na arenie międzynarodowej., gł. w ONZ i ruchu krajów niezaangażowanych, w których państwa te utworzyły największą grupę regionalną. Sprzymierzyły się one z krajami Azji i Ameryki Łac. oraz ówczesnymi państwami komunistycznymi, dzięki czemu mogły przeforsować swoje stanowisko wobec gł. problemów międzynarodowych. oraz postawić na wokandzie ONZ i podczas konferencji delegacji krajów niezaangażowanych zagadnienia ważne dla Afryki. Jednocześnie jednak stały się obiektem neokolonialnej rywalizacji między Zachodem i Wschodem o wpływy polityczne, gospodarcze, militarne i ideologiczne w niepodległej Afryce. Obecnie większość państw afryk. jest związana z rynkiem świat., a duża ich część współpracuje politycznie i militarnie z USA, W. Brytanią, Francją, Niemcami, Belgią i in. państwami Europy Zachodniej. Do końca lat 80. złożona z ok. 20 państw grupa utrzymywała bliskie więzy polityczne, militarne i ideologiczne z ZSRR i in. krajami komunistycznymi. Wchodzące w jej skład państwa podjęły realizację niekapitalistycznej drogi rozwoju” i hołdowały orientacji socjalistycznej”. Realizowane w Ghanie (prezydentura K. Nkrumaha), Gwinei, Mali (prezydentura M. Keity), Tanzanii, Algierii, Zjedn. Rep. Arab. — ob. Egipt (prezydentura G.A. Nasera), Ugandzie (prezydentura M.A. Obote), Sudanie (prezydentura Dż.M. an-Numajriego), Kongu, Somalii, Etiopii, Gwinei Bissau, Angoli, Mozambiku, Zambii i Zimbabwe, Dahomeju (ob. Benin), Madagaskarze, Libii oraz na Wyspach Św. Tomasza i Książęcej, a także Seszelach socjalistyczne eksperymenty przyniosły jednak z reguły obniżenie poziomu gospodarki. W Ugandzie, Somalii, Etiopii, Angoli i Mozambiku doszło też do krwawych wojen domowych. W połowie lat 60. entuzjazm wywołany wyzwalaniem się Afryki ustąpił miejsca rozczarowaniu w konfrontacji z rzeczywistością polityczną i gospodarczą. Rozdźwięk między głoszonymi przez przywódców hasłami i programami a rosnącymi trudnościami gosp. i nieskutecznymi formami sprawowania władzy doprowadził do wewnętrznych kryzysów w wielu państwach. Rozpoczął się wówczas proces politycznej „militaryzacji” Afryki, którego świadectwem były wojskowe zamachy stanu i obalanie cywilnych władz. Po 1963 (pierwszy w Afryce zamach stanu w Togo) armia objęła rządy w 27 państwach, a w 6 dokonała nieudanych prób przewrotów. Spośród 52 państw, czł. OJA, tylko w 19 nie było wojsk. przewrotów. Rządzące ekipy wojsk., zarówno o orientacji prawicowej, jak i lewicowej, nie były w stanie zapewnić ani stabilizacji politycznej, ani gospodarczej. Rezultatem narastającego kryzysu politycznego, gosp. i społ. stały się także wojny domowe, starcia plemienne i zaburzenia społ. oraz konflikty międzypaństwowe. W 1964 doszło do wojny między Algierią i Marokiem oraz zbrojnych konfliktów z udziałem Somalii, Kenii i Etiopii; 1967–71 w Nigerii toczyła się wojna między centralnym rządem w Lagos i samozwańczą Rep. Biafry; wojna ta pochłonęła 1 mln ofiar; 1977–78 doszło do największej w niepodległej Afryce wojny między Etiopią i Somalią, a 1978 do granicznej wojny tanzańsko-ugandyjskiej. Terenem wieloletnich krwawych konfliktów zbrojnych był też Czad, w którym interweniowała militarnie Libia, co spowodowało 1988 wybuch wojny czadyjsko-libijskiej; przez wiele lat w walki w Czadzie była też bezpośrednio zaangażowana Francja, a pośrednio — USA i ZSRR. Do podobnych wydarzeń doszło także w Sudanie, Ruandzie, Burundi, Rep. Środkowoafrykańskiej, Zairze (ob. Demokr. Rep. Konga), Zimbabwe i Lesotho. Do końca lat 80. walki partyzanckie toczyły się również w Saharze Zach. (POLISARIO przeciw okupacji maroka) i w RPA (zbrojny ruch oporu czarnych przeciw apartheidowi). Po 1960 ujawniło się też w Afryce kilkadziesiąt sporów terytorialnych między państwami, które odziedziczyły po okresie kolonialnym sztuczne granice, wytyczane w przeszłości z pominięciem kryteriów hist., językowych, etnicznych i kulturowych. Niektóre z nich doprowadziły do granicznych wojen między państwami Afryki (2 wojny między Górną Woltą, ob. Burkiną Faso i Mali). Na pocz. lat 90. w nową fazę wszedł wieloletni konflikt społ. w RPA, gdzie pod rządami prez. F.W. de Klerka kraj ten dokonał formalnego zniesienia systemu apartheidu i rozpoczął budowę wielorasowej demokracji parlamentarnej, respektującej prawa wszystkich zamieszkujących go grup etnicznych. Konflikt ten angażował większość członków OJA, występujących otwarcie przeciwko władzom RPA, miał też poważne reperkusje międzynarodowe.