Przedstaw różne źródła buntu, opierając się na wybranych przykładach literackich

Czym jest bunt? Na wstępie należy to pojęcie wyjaśnić pod względem psychologicznym. Otóż jest to wystąpienie przeciw autorytetom, istniejącemu stanu rzeczy, ustalonemu porządkowi społeczno-religijno-obyczajowemu. Uogólniając, bunt jest sprzeciwem wobec porządkowi świata jednostki lub grupy. Odwołując się do literatury światowej te rodzaje buntu da się poprzeć przykładami. Temat ma swoje najdawniejsze realizacje w biblii i mitologii, np. wystąpienie aniołów pod wodzą Lucyfera przeciw Bogu, pierwszych rodziców- Adama i Ewy, budowniczych wieży Babel chcących dorównać bogu, Prometeusza i Hefajstosa wobec wszechwładzy Zeusa, Demeter wobec podstępnego czynu boga bogów ludzi. Najbardziej intrygujących twórców rodzimych epok, był sprzeciw nakazowi Boga prarodziców, dlatego powszechnie określa się go mianem klęski człowieka. Inne przykłady wystąpień, protestu, sprzeciwu, zbuntowanych bohaterów wszechczasów są również popularnym motywem zarówno w literaturze światowej jak polskiej. Dlatego pragnę problem przedstawić w mojej prezentacji. Spośród wielu bohaterów wybrałam kilku, gdyż wydają się mi postaciami nadzwyczaj wyraźnymi, wiedzącymi, o co i w imię, czego walczą, nie poddają się losowym przeciwnościom. Ponoszą często porażki, lecz idą naprzód z podniesionym czołem, jak np.Antygona, nieustraszona dziewczyna, która swoją nieugiętą postawą wyraziła rację. Zbuntowani przeciwstawiają się złu, śmierci, ludzkiemu cierpieniu, które zawsze towarzyszy ludzkiemu bytowi. Przykładem niech będzie doktor Rieux, doktor Edelman. Obaj walczyli o człowieczą godność w ekstremalnych warunkach, jak choroba, wojna. Człowiek będący złamanym nieszczęściem, porażony klęską i tragizmem sytuacji, wini za to boga, posuwając się do bluźnierstwa. Tak czyni Kochanowski w „Trenach”, Konrad III cz.„Dziadów”. Bohaterowie walczą również z bezdusznością niesprawiedliwością społeczną, np. doktor Judym, do końca niepoddający się przejawom zła, wierzącą w swoje ziemskie posłannictwa. Skomplikowany bunt przejawia się w młodej skrzywdzonej przez ukochanego dziewczyny Justyny Bogutówny. Występuje przeciw niemy, niszcząc się. Jednocześnie jest to protest wobec ogólnie przyjętych mieszczańskim konwenansom. Wymienione przykłady buntu, jaki charakteryzował literackich bohaterów różnych epok, chcę szerzej rozwinąć w drugiej części mojej prezentacji.
W Literaturze starożytnej buntowniczką jest tytułowa bohaterka dramatu Sofoklesa – Antygona. Jako jedna przeciwstawiła się rozkazowi Kreona. Sama wbrew woli władcy postanowiła pogrzebać ciało brata. Silna, niezłomna, bezkompromisowa poddała się i nie ugięła przed groźbą śmierci. Boskie obowiązujące prawo, postawiła ponad wszystko. Poszła na śmierć, wiedząc o swojej niewinności z podniesionym czołem wobec bogów:…”jakże do bogów podnosić mam modły, wołać o pomoc, jeżeli czyn prawy, który spełniłam uznano za podły?...”. Bunt Antygony był w słusznej sprawie, z miłością do brata, w imię wyższych wartości, chociaż poniosła porażkę. Tak, więc buntownicy pociągają za sobą bliskich, burząc porządek świata.
W dziełach literackich renesansu, temat buntu pojawia się min. W twórczości Jana Kochanowskiego. Jego metafizyczne cechy występują w temacie, gdzie poeta usiłuje zrozumieć śmierć dziecka. W „Trenach” IX,X,XI widoczny sposób buntuje się przeciwko dotychczasowemu światopoglądowi. W IX „trenie” dostrzega bezowocność swojej stoickiej postawy wobec cierpienia, z ironią mówi o mądrości „Tren” X eksponuje osobisty dramat poety, zarazem bunt w kwestii religijnej, życia pozagrobowego:….”Gdziekolwiek jest, jeśli jest”…Kryzys światopoglądowy i odrzucenia najbardziej cenionej wartości przez poetę- cnoty, zawarty jest w Trenie XI:”…fraszka, cnota!...” „Fraszka, kto się przypatrzy, fraszka z każdej strony…”. Twierdzi również, że w tak urządzonym świecie nie ma znaczenia czy ktoś żyje uczciwie czy bogobojnie. Poeta wątpi i neguje boską sprawiedliwość moralny ład świata.
Bunt staje się jednym z głównych motywów literatury romantycznej, eksponującej wątek skłócenia rzeczy, porządek społeczno-polityczny. Romantyczny bunt metafizyczne skierowany przeciwko stwórcy świata- Bogu, który odpowiada za panującą w historii zło, występuje w „III cz..Dziadów”. Bohater dramatu Konrad, żąda od Boga mocy władania nad światem, by mógł uszczęśliwić swój naród:…”ja chcę władzy, daj mi ją…”. Wzywa Boga na pojedynek, zarzuca mu obojętność, pewność w rządzeniu, brak miłości, grozi mu:.. ”Odezwij się, bo strzelę przeciw twej naturze!..”. Bóg milczy a Konrad buntuje się dalej przeciw jego obojętności, odwraca się od niego:…”kłamca, kto ciebie nazywał miłością, ty jesteś tylko mądrością”.. Buntuje się i wątpi w Boską Opatrzność, oraz nieomylność Pana”…cierpię, szaleję, a Ty mądrze i wesoło zawsze rządzisz, zawsze sądzisz i mówisz, że Ty nie błądzisz!...”. Sprzeciw Konrada wobec Boga, jest jego największym tragizmem, walką z bezradnością i samotnością. Mimo, że obraża Boga, jest człowiekiem szlachetnym, wyjątkowym i bojownikiem o wolność.
Literatura młodej Polski eksponuje bunt obyczajowy, przeciwko społecznemu etosowi i porządkowi. Ludźmi zbuntowanymi są bohaterowie Stefana Żeromskiego, usiłujący zmienić społeczną rzeczywistość, np.Judym z „Ludzi bezdomnych”. Bohater to młody, wrażliwy lekarz, pochodzący z biedoty miejskiej, buntujący się przeciw starszyźnie lekarskiej, leczącej tylko bogatych. Jego postawa jest bezkompromisowa, co zniechęca pracodawców, prowadzi do konfliktów w rezultacie musi odejść. Zbuntowany Judym samotnie występuje przeciw nędzy swojego środowiska, niesprawiedliwości społecznej, oraz podejmuje działania na rzecz poprawy bytu najuboższych. Czuje, że ma do spłacenia dług, za szansę, która dostał od losu. Jego heroiczny bunt jest skierowany wobec zła i choć ponosi klęskę nie poddaje się. Wierzy, że jeśli on nie pomoże światu zła, to może nikt inny tego nie zrobić.
W dwudziestoleciu międzywojennym literackie motywy buntu są różne, tak jak skomplikowana była sytuacja społeczno – polityczna. Przykładem może być „ Granica”, powieść, której tytuł ma wieloznaczną symbolikę. Granica występuje między uleganiem a buntem jednostki wobec ustalonych norm postępowania. Dotyczy to Justyny Bogutówny, bohaterki powieści, biednej dziewczyny zakochanej w bogatym notable Zenonie. Doznała od niego moralnej i fizycznej krzywdy, została upokorzona jako kobieta. Będąc na granicy wytrzymałości psychicznej, buntuje się i okrutnie mści na kochanku. Czyn ten wychodzi poza ramy ogólnie przyjętych norm ówczesnego mieszczańskiego społeczeństwa. Zazdrości mu domu, rodziny, a przede wszystkim tego, że ułożył sobie życie u boku innej kobiety. Uległa kochankowi dziewczyna, nagle dokonuje zemsty na człowieku z wysoką pozycją, gdyż uświadamia sobie, że zaznała od niego zła, którego nie można wybaczyć.
Mianem pisarza, który ujawnia obecność zła, a utwory jego przepojone są wiarą w człowieka, określa się Alberta Camusa. Ta wartość zawiera utwór pt.”Dżuma” powstały po zakończeniu II wojny. Dżuma jako choroba, to prezentacja różnych postanów zła, przeciwko któremu bohaterowie się buntują, odrzucając bierność – walczą. Przykład stanowi doktor Rieux, poświęcający wszystko heroicznemu zmaganiu z chorobą, którego czynnie wspiera pisarz Tarrou. Bohaterowie, chociaż nie wierzą w Boga, ratując ludzkie życie, walczące z cierpieniem jako złem, nie oczekują uznania. Wg. Camusa„ każdy nosi w sobie dżumę”, gdyż zło jest ponadczasowe i niezniszczalne. Dlatego bunt wobec zła i siła moralna tkwiąca w człowieku, to wielkie prawdy o ludzkiej istocie, doświadczone brutalną rzeczywistością. Godna uwagi w człowieku jest nie rozpacz i poddawanie się losowi, ale właśnie zmaganie się z nim przezwyciężenie strachu i lęku.
Człowiekiem, który podjął próbę „ prześcignięcia” buntu wobec bożych planów był Marek Edelman. Hanna Krall „ Zdążyć przed Panem Bogiem” częściowo zawarła z nim wywiad przeprowadzony ponad 30 lat od powstania w getcie warszawskim, którego był dowódcą., Walczył ze śmiercią, ratując różnym ludziom życie, którzy uwięzieni byli za murami getta. Po wojnie jako buntownik lekarz rywalizował dalej z Bogiem, ścigając się za śmiercią w walce o życie pacjentów w beznadziejnych przypadkach:…” Pan Bóg chce zgasić świeczkę, a ja muszę szybko osłonić płomień”. Często udawało mu się przechytrzyć Boga chcącego zdmuchnąć płomień świecy życia. Po raz pierwszy zrobił to podczas wojny na Umschlsgpatzu ratując niektórych spośród tysięcy wywożonych na śmierć. Ten rodzaj buntu nie jest przeciwko Stwórcy, lecz próbę uśpienia jego czujności, byle tylko chorzy mogli przeżyć jak najdłużej. Marek Edelman, to powstaniec i lekarz, bojownik o honor, zdolny do największych poświęceń. Dlatego utwór min. Przekazuje myśl, że to bóg zsyła chorobę, bo decyduje o życiu lub śmierci
„Bunty są językiem niewysłuchanym”, powiedział czarnoskóry bojownik walczący z rasizmem Martin Luter King. Czyli ludzi skrzywdzonych, pognębionych przez los, którzy oczekiwali pomocy a nikt jej nie udzielił. Wówczas człowiek powstaje przeciwko złu całego świata, i nie zawsze zwycięża, czego przykładem może być doktor Judym i Konrad. Antygona i Justyna Bogutówna były i są zbuntowanymi. Ci, którzy czynią walkę wygrali, odmówili” zgody” na swój los, np.doktor Rieux, pisarz Tarrou i Marek Edelman. Tacy, co z przeciwnościami pod koniec zmagań się pogodzili, jak Jan Kochanowski. Bunt sprawia, że człowiek się rozwija stwarza nowe rzeczy, dzięki którym idzie naprzód nie pozostaje bierny pragnie zmian. Bunt, jest istotnym, często ostatecznym nakazem w życiu każdego człowieka, wyrazem jego aktywnej postawy wobec świata. Zarazem jedyną możliwością wyrażenia ludzkich odczuć w trudnych sytuacjach, kiedy zło w różnych odmianach dominuje. Człowiek od zawsze był buntownikiem takim pozostał, co przejawia się jako motyw literacki w omówionych dziełach. Choć wielu buntowników nie osiągnie swoich celów, nie uda się im postawić na swoim za jakiś czas znajdzie się ktoś inny, kto zrealizuje plany poprzedników. Albert Camus stwierdził, że: „Aby istnieć, człowiek musi się buntować” i jest to właśnie jedna z największych prawd kierująca człowiekiem.