Oświecenie w Polsce.

W Polsce oświecenie zaczęło się około roku 1740, kiedy to założono Collegium Nobilum. Właściwy rozwój przypada na lata 1764-1795. W tym okresie rozwinęły się kontakty kulturalne Polski z Europa zachodnia. Do naszego kraju docierało coraz więcej dziel Woltera, Monteskiusza i innych myślicieli Oświecenia. Ich dzieła miały wielki wpływ na literaturę polska. Piętnowano ciemnotę i zabobony oraz wady szlachty takie jak: pijaństwo, rozrzutność, prywatę, niegospodarność. Idee polskiego oświecenia zostały w znacznej mierze zaczerpnięte z pokrewnych zjawisk na zachodzie Europy, głównie we Francji, Anglii, Niemczech, Holandii, gdzie tendencje oświecenia pojawiły się już w XVII w. Idee owe głosiły: filozofię wolności narodowej i indywidualnej, racjonalizmu, naukowy pogląd na świat, powszechną oświatę, rozwój nowych instytucji życia społecznego i kulturalnego w duchu postępu, sprzeciw wobec reliktów feudalizmu.
W epoce Oświecenia dominował racjonalizm, epikureizm, deizm i ateizm.
W Polsce wiele światłych umysłów domagało się zmian, reform. Dominującym światopoglądem był republikanizm.
Chęć zmian ukazana była w utworach literackich. W 1749 Stanisław Leszczyński napisał dzieło pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający", dotyczące liberum veto. Domagał się poprawy bytu ludzi, wzmocnienia administracji. Stanisław Konarski napisał "O skutecznym rad sposobie", w którym prowadzi rozważania o Sejmie. Proponuje usunięcie liberum veto i wprowadzenie zasady większości głosów. Rozwinęła się publicystyka polityczna. Hugo Kołłątaj i Stanisław Staszic proponowali szereg reform politycznych(zniesienie liberum veto, wprowadzenie dziedziczności tronu) a także społecznych( prawa dla chłopów i mieszczan).
W roku 1765 założono Teatr Publiczny w Warszawie. Powstała też Szkoła Rycerska, która miała przygotować młodych ludzi do służby wojskowej. Zaczął wychodzić "Monitor" wyrażał poglądy środowiska S. Augusta. Powstały nowe formy pisarskie takie jak esej, felieton, artykuł, reportaż, list. Czasopiśmiennictwo miało znaczącą role dla ludzi epoki oświecenia.
W literaturze rozwijały się trzy prądy: klasycyzm - nawiązywał do literatury starożytnej, posługiwał się motywami mitologicznymi, cenił tragedię i epos, język powinien być zrozumiały; sentymentalizm - opisywano przeżycia wewnętrzne, ludzkie uczucia, by silniej oddziaływać na odbiorcę; rokoko-odrzucał dydaktyzm, utwory powinny być tworzone dla przyjemności.
Do reform nawoływali również dramaturdzy, literaci. Julian Ursyn Niemcewicz w dramacie „Powrót posła”, Wojciech Bogusławski twórca sztuki „Cud mniemany”, Franciszek Zabłocki krytykował nie tylko wady szlachty, ale również naśladowanie cudzoziemskiej mody.
Potępiano również magnaterie, która obwiniano za upadek Rzeczypospolitej. Szczególnie mocno zabrzmiały słowa Staszica, który wywodził się z rodziny mieszczańskiej:




„Powiem, kto mojej ojczyźnie szkodzi.
Z samych panów możnowładztwa zguba Polaków. Oni zniszczyli wszystkie uszanowanie dla prawa. Oni rządowego posłuszeństwa cierpieć nie chcąc, bez wykonania zostawili prawo. Oni zupełnie zagubili wyobrażenie sprawiedliwości w umysłach Polaków. Oni prawo zamienili w czczą formalność, która tylko wtenczas ważną była, kiedy prawo ich dumie, łakomstwu i złości służyło.[...]
Tak jest. Panowie przyprowadzili kochaną ojczyznę do tego stopnia upadku, słabość i wzgardy, z której ją dzisiaj z taka trudnośćią-dla przeszkody tychże panów-sama szlachta dźwiga.
Rozpustni, lekkomyślni, chciwi i marnotrawni, dumni i podli, dzielność praw zniszczywszy, na wszystkie namiętności wyuzdani panowie byli w Polszcze.[...]”