Gąbki

GĄBKI, Porifera, Spongiaria, typ najprostszych, wodnych zwierząt wielokomórkowych, o niewyodrębnionych tkankach i narządach; około 5 tys. gat. (w tym ok. 100 gat. słodkowodnych), w Polsce 7 gatunków. Ciało porowate, z jamą gastralną i jednym otworem (oskulum). Zbudowane z 3 rodzajów komórek: pinakocytów (płaskie komórki okrywające, tworzące warstwę zewn.), choanocytów (komórki z wicią otoczoną kołnierzykiem plazmatycznym — warstwa wewn.) i archeocytów — zwykle komórek pełzakowatych (pochodzących od pinakocytów), rozprzestrzenionych w śluzowatej substancji warstwy środk. — mezoglei. Rozróżnia się 3 zasadnicze typy budowy gąbek: askon (postać dzbanka o cienkich ścianach wysłanych z zewnątrz pinakocytami, wewnątrz — choanocytami, w mezoglei — archeocyty); sykon (choanocyty wyściełają jedynie szerokie boczne komory) lub leukon (choanocyty tylko w okrągłych komorach ściany ciała); ruch wici choanocytów warunkuje przepływ wody przez pory i kanaliki do jamy gastralnej i na zewnątrz przez oskulum; choanocyty wychwytują (wypustkami plazmatycznymi) z wody cząstki pokarmowe, po ich przetrawieniu przekazują je innym komórkom; funkcję przenosicieli substancji pokarmowych pełnią archeocyty, z nich także powstają tzw. skleroblasty (komórki wytwarzające igły szkieletowe z węglanu wapnia lub krzemionki oraz włókna sponginowe) oraz komórki rozrodcze (jaja i plemniki), od których w dużej mierze zależy zdolność regeneracji organizmu. Gąbki rozmnażają się płciowo i bezpłciowo (pączkowanie); u gąbek słodkowodnych (np. u nadecznika) występuje swoisty proces rozmnażania bezpłciowego, związany z wytwarzaniem gemul, umożliwiający przetrwanie w niekorzystnych warunkach; w rozmnażaniu płciowym — z zapłodnionego jaja rozwija się larwa planula, która osiada na dnie i przekształca się w nowy organizm. Gąbki często tworzą wielogatunkowe kolonie. W osadach szkieletów gat. kopalnych zachowały się igły, gł. w osadowych skałach organogenicznych, np. igły krzemionkowe w spongiolitach. Rozróżnia się 3 gromady gąbki: wapienne, Calcispongia, Calcarea (szkielet z węglanu wapnia), niewapienne, Demospongia (szkielet z krzemionki i sponginy) i szkliste, Hyalospongia (szkielet z krzemionki).