Wady i zniekształcenia w układzie ruchu

Nieustanne i szybkie tempo zmian zachodzących w środowisku otaczającym człowieka odbija się na nim w sposób niekorzystny. Wynikiem tego są rozmaite schorzenia m.in. wady i zniekształcenia narządów ruchu.

Charakterystyczną cechą zaburzeń w układzie ruchu jest ich nieodwracalność, stąd tak bardzo istotne znaczenie ma profilaktyka. Należy możliwie jak najwcześniej rozpoznać nieprawidłowości postawy ciała, najpóźniej w szkole, co prowadziłoby do skuteczności leczenia czy rehabilitacji. Obecnie w każdej szkole około 40-60 procent dzieci ma większe lub mniejsze wady postawy, wymagające odpowiedniego leczenia farmakologicznego czy chirurgicznego i - na ogół - długotrwałej rehabilitacji. Mogą one też prowadzić do trwałego kalectwa.

Najczęściej występujące schorzenia narządu ruchu można najogólniej podzielić na następujące grupy:
- Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego;
- Zmiany pourazowe;
- Choroby zwyrodnieniowe kręgosłupa i stawów;
- Choroby stawów o etiologii zapalnej;
- Choroby metaboliczne tkanki kostnej;
- Nowotwory

Choroby i wady wrodzone układu kostno-stawowego.

Zaburzenia rozwojowe narządu ruchu mogą powstać wskutek przekazania potomstwu wadliwych informacji genetycznych w komórkach rozrodczych lub wskutek oddziaływania na zarodek i płód szkodliwych czynników zewnętrznych.

Możliwości wad wrodzonych w układzie kostno-stawowym i mięśniowym jest dużo. Do wad wrodzonych o charakterze postępującym z pierwotnymi zmianami w elementach dynamicznych narządu ruchu należy np. płodowe zbliznowacenie mięśni. Dość częste są umiejscowione zniekształcenia, np. kręcz szyi, wrodzone wysokie ustawienie łopatki, lejkowata klatka piersiowa lub też wrodzone kolano przegięte, odwrócona stopa wrodzona.
Podłożem wad wrodzonych mogą być zaburzenia rozwojowe rdzenia kręgowego i wtórne w stosunku do nich zmiany w elementach dynamicznych kończyn. Sytuacja taka występuje w następstwie przepuklin oponowych, oponowo-rdzeniowych i rdzeniowych. Przykładem takich wad jest stopa końsko-szpotawa i stopa wydrążona.
Istnieje grupa wad wrodzonych wywołana zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości. Można tu wymienić: kręgozmyk, wrodzone braki i ubytki kończyn, brak lub niedorozwój kości promieniowej czy łokciowej, strzałki lub piszczeli, kości udowej, wrodzone biodro szpotawe, staw rzekomy goleni.

Równowaga statyczna ciała jest zaburzona w wymienionych wyżej wadach, a także w wielu innych np.: wrodzonym tylno-bocznym skrzywieniu kręgosłupa, zaburzeniach rozwojowych naczyń (przetoki tętniczo-żylne), zaburzeniach rozwoju nerwów.
Występują też wady z zaburzeniami rozwoju chrząstki i kości, które mają charakter stacjonarny np. rozszczep kręgosłupa czy wrodzony zrost palców.

W leczeniu zaburzeń rozwojowych narządu ruchu najważniejsze znaczenie ma rehabilitacja i chirurgia. Konieczne jest zapobieganie wtórnym zniekształceniom i dysfunkcji oraz próba przywrócenia prawidłowych stosunków anatomicznych. Leczenie jest długie , bardzo żmudne i nie zawsze uwieńczone sukcesem.

Wrodzone i nabyte patologie ruchu bywają utrapieniem rodziców już od najwcześniejszego okresu jego życia. Prawie każda matka po urodzeniu pyta o płeć, a zaraz potem o liczbę paluszków. W następnych tygodniach lub miesiącach rozstrzyga się ocena stawów biodrowych. Występujące nierzadko wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego lub dysplazja jednego czy obu stawów wymagają jak najszybszego wdrożenia leczenia. Efekty postępowania zachowawczego są najczęściej bardzo dobre, ale rozpórki stosowane w celu utrzymania nóżek dziecka w odwiedzeniu utrudniają pielęgnację niemowlęcia.

Czasochłonna i żmudna jest także rehabilitacja dziecka z kręczem szyi, większość zabiegów wykonują rodzice.

Największą grupą z wadami układu ruchu są dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym, wiąże się to z rozwojem i nieodpowiednim kształtowaniem postawy. Najbardziej pospolite są:

Kifoza - wygięcie kręgosłupa ku tyłowi w odcinku piersiowym, potoczne garbienie się dziecka; Jest skutkiem krzywicy, gruźlicy, zapaleń lub też
przemęczeniem, za wysokim wzrostem w stosunku do rówieśników, długiego siedzenia w nieodpowiednich ławkach; zaleca się ćwiczenie z trzymaniem laski na plecach, leżenie na plecach z ramionami odwiedzionymi w bok i ugiętymi w stawach łokciowych; unikać skłonów w przód, krążeń ramion w przód i stosowania długo trwających pozycji ze wzniesionymi ramionami w przód.

Skolioza - boczne skrzywienie kręgosłupa w różnych jego odcinkach, powstające głównie wskutek wad postawy, zmian w kręgach; najczęstszą postacią jest skrzywienie prawostronne piersiowe, zniekształcające klatkę piersiową (garb żebrowy) i zawarte w niej narządy, doprowadzając tym samym do niewydolności układu krążenia i oddychania; widoczna asymetria barków, łopatek, tułowia, miednicy, głowy; w zależności od stopnia skrzywienia rozróżnia się skoliozę czynnościową i ograniczoną, czynnościowa - lekkie odkształcenie kręgosłupa, leczona gimnastyką korekcyjną, ograniczona - jest formą nieodwracalną, cechuje się zmianami i zniekształceniami całego aparatu ruchowego.

Lordoza - wygięcie kręgosłupa ku przodowi w odcinku szyjnym i lędźwiowym, jest skutkiem porażeń mięśni, zwichnięcia i zesztywnienia biodra, gruźlicy, krzywicy; zalecana jest jazda na rowerze, pływanie, różne formy aktywności ruchowej, zabawy na czworakach, ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha.

Plecy wklęsło-okrągłe - jest to połączenie kifozy i lordozy, obie te krzywizny są pogłębione, głowa pochylona do przodu, a klatka piersiowa spłaszczona; łopatki odstające, rozciągnięte mięśnie brzucha i pośladków.

Plecy płaskie - czyli spłaszczenie wszelkich krzywizn kręgosłupa, klatka piersiowa płaska, barki opadające, występują bóle głowy spowodowane zmniejszoną krzywizną kręgosłupa, który nie amortyzuje wstrząsów głowy; spotykane głównie u dzieci astenicznych, wątłych, z ogólnie słabym umięśnieniem.

Do mniej występujących można zaliczyć klatkę piersiową szewsko- lejkowatą, klatkę piersiową kurzą i plecy kołyskowe.

Do innych często spotykanych wad postawy należą wady kolan i stóp, typowe z nich to:
Koślawe kolana - wrodzona wada, polegająca na skierowaniu kolan dośrodkowo, kończyny w kształcie litery X; za główną przyczynę uważa się krzywicę przebytą w wieku niemowlęcym, ale może też być następstwem złamań, urazów czy chorób (np. Heinego-Medina).

Szpotawe kolana - wada, powstająca w wyniku zaburzeń statyki ciała w okresie wzrostu; przyczyną zniekształcenia może być siedzenie ze skrzyżowanymi nogami; kończyny dolne ułożone są w kształcie litery O.

Płaskostopie - poszerzenie przodostopia, obniżenie poprzecznego łuku stopy; często następstwem płaskostopia poprzecznego są zniekształcenia palców jak paluch koślawy oraz tzw. palce młotkowate; odczuwany jest ból pod podeszwami i na podeszwach stopy; należy unikać obuwia z wąskim przodem i na wysokich obcasach; zalecane ćwiczenia: chodzenie na zewnętrznych krawędziach stóp, podnoszenie palcami od nóg różnych przedmiotów, toczenie nogami wałka do ciasta, bieganie na palcach.

Możliwości leczenia wad układu ruchu ustala lekarz pediatra lub ortopeda, czasami wystarczy gimnastyka korekcyjna, zwłaszcza gdy przyczyną zaburzeń jest nawykowa wadliwa postawa i słabo rozwinięte mięśnie. Innym razem podejmuje się leczenie chirurgiczne i długą rehabilitację. Ważnym elementem w teraźniejszym środowisku, które staje się przyczyną niekorzystnych zmian w postawie ciała jest zapobieganie powstawaniu tych wad.
Głównym mankamentem naszego życia jest jego siedzący tryb. Na 12-15-godzinny dzień dziecka przypada przeciętnie 4-7 godzin siedzenia w szkole, 2-4 godziny odrabiania lekcji, 3 godziny wypoczynku (często też w pozycji siedzącej przed telewizorem lub komputerem), 1 godzina spożywania posiłków.
Jednym z głównych czynników zapobiegającym wadom postawy jest ruch. Szczególnie cenne są te formy aktywności ruchowej, które człowiek może kultywować przez całe życie. Należą do nich pływanie, narciarstwo, łyżwiarstwo, turystyka (piesza, rowerowa, kajakowa), jeździectwo, żeglarstwo, tenis i inne gry sportowe. Opanowanie umiejętności związanych z daną formą aktywności ruchowej, wdrożenie się od dzieciństwa do systematycznego uprawiania danej dyscypliny, zasmakowanie w przyjemnościach, jakie ona daje, stwarza podwaliny zachowania zdrowia.

Oprócz tego nawyk zachowania prawidłowej postawy powinien być wyrabiany przy wszystkich czynnościach dnia, przy pracy i w czasie spoczynku. I tak: sen dziecka powinien trwać 10-11 godzin, łóżko powinno być dość twarde i równe, duże poduszki nie wskazane, najlepsza pozycja na plecach. Wysokość stolika i krzesła do nauki powinna być dostosowana do wzrostu dziecka, oświetlenie z lewej strony. Ogromnie ważny jest też kształt i ciężar tornistra.

Przyswojenie sobie nawyków higieny pracy i czynnego wypoczynku, konieczności intensywnej pracy nad samym sobą stanowią dla dziecka, a często i dla całej rodziny, trwały dorobek nie tylko o charakterze zdrowotnym, lecz i wychowawczym. Jest to jednak proces żmudny i trudny.

Rodzice powinni poświęcać swoim dzieciom więcej czasu, wyrabiając u niego te nawyki, bo przecież od tego, jak dziecko będzie rozwijało swoją fizyczną i postawę, może zależeć jego funkcjonowanie w późniejszym życiu.