I. Wprowadzenie
Projektowanie wałów maszynowych jest jednym z trudniejszych zagadnień, jakie uczeń technikum mechanicznego powinien przyswoić sobie w trakcie swojej edukacji. Obliczenia wytrzymałościowe stanowią najbardziej pracochłonną część projektowania wału.
Postęp techniki komputerowej, zarówno dotyczącej sprzętu jak i oprogramowania również w tą dziedzinę wkracza z nowymi możliwościami. Arkusz kalkulacyjny Excel umożliwia wykonywanie wszelkiego rodzaju obliczeń i działań na tekstach i wartościach oraz tworzenia wykresów i baz danych. Dlatego też Excel pozwala wydatnie ułatwić pracę nad obliczeniami wału oraz dodatkowo daje możliwość szybkich zmian parametrów, co pozwala w konsekwencji na łatwiejsze zrozumienie przez ucznia mechanizmów rządzących zjawiskami związanymi z wytrzymałością materiałów.
Program został utworzony przy pomocy arkusza Excel przede wszystkim dla celów dydaktycznych, a jego głównym zadaniem będzie obliczanie oraz przedstawianie w postaci wykresów podstawowych wielkości związanych z wytrzymałością wału maszynowego.
II. Tok obliczeń wału maszynowego
Obliczenia wytrzymałościowe wałów dwupodporowych polegają na:
a/ wyznaczeniu metodami statyki wszystkich sił czynnych i biernych,
b/ obliczeniu momentów zginających oraz skręcających w przekrojach niebezpiecznych,
c/ wyznaczeniu średnic w przekrojach niebezpiecznych
Utworzony arkusz obejmuje program, który:
a/ przedstawia schemat obliczanego wału,
b/ oblicza Mgx, Mgy, Mg, Ms, Mz oraz minimalną średnicę wału,
c/ wyliczone wielkości przedstawia graficznie w postaci wykresów,
d/ dobiera przykładowo łożyska oraz wpusty przy pomocy, których są osadzone koła na wale.
III. Zawartość programu
Program zawiera:
a/ schemat obliczanego wału,
b/ tok obliczeń zawarty w tabelce,
c/ tabelkę wyników zawierającą Mgx, Mgy, Mg, Ms, Mz, d, w zależności od długości wału liczone, co 0,01 m,
d/ wykresy momentów gnących w płaszczyźnie X i Y,
e/ wykresy zastępczego momentu gnącego i momentu skręcającego,
f/ wykresy momentu zastępczego i średnic.
IV. Obsługa programu
Obsługa programu polega na zmianach podstawowych parametrów (d1, d2, d3, a1, a2, a3, P1, P2, P3, n) zawartych w tabelce obliczeń. Program przedstawia tok obliczeń dla przykładowego wałka maszynowego. Podstawowe parametry wału można zmieniać, przez co uzyskujemy natychmiastową zmianę Mgx, Mgy, Mg, Ms, Mz lub d. Podstawiając poszczególne dane uzyskujemy automatycznie zmiany wyników, które możemy analizować na wykresach i określać wpływ tych zmian na obliczenia.
Po wywołanie programu widzimy na ekranie stronę tytułową, która przedstawia ogólne dane o programie. Poruszanie się pomiędzy poszczególnymi arkuszami skoroszytu uzyskujemy poprzez kliknięcie myszą odpowiednich fiszek z nazwami adekwatnymi do nazw poszczególnych części programu:
a/ start - ogólne dane o programie,
b/ schemat - schemat obliczonego wałka,
c/ obliczenia - tok obliczeń zawarty w tabelce,
d/ tabelka - wyniki obliczeń,
e/ Mgx - wykres momentów gnących w płaszczyźnie X,
f/ Mgy - wykres momentów gnących w płaszczyźnie Y,
g/ Mg - wykres zastępczego momentu gnącego,
h/ Ms - wykres zastępczego momentu skręcającego,
i/ Mz - wykres momentu zastępczego,
j/ d - wykres minimalnej wielkości średnicy wałka.
V. Oznaczenia i wymiary ważniejszych wielkości
P - moc, kW
n - obroty, obr/min
d - średnica koła, m
F - siła, N
L - długość wału, m
a - długość poszczególnych odcinków wału, m
kgo - dopuszczalne naprężenie na zginanie, MPa
ksj - dopuszczalne naprężenie na skręcanie, MPa
M - moment obrotowy, Nm
Mg - moment gnący, Nm
Ms - moment skręcający, Nm
Mz - moment zastępczy, Nm
B - współczynnik redukujący dla skręcania tętniącego
z - ilość wpustów
VI. Zastosowanie programu
Obliczanie wałów maszynowych ze względu na warunki wytrzymałościowe w szkole średniej nastręczają dużą ilość trudności, wynikających zarówno z rozległości tematów jak i pracochłonności obliczeń. Użycie programu obliczającego wał ze względu na warunki wytrzymałościowe, przygotowanego przy pomocy arkusza kalkulacyjnego Excel w dużym stopniu ułatwia ten problem. Dzieje się tak, dlatego, że dokonywanie w arkuszu kalkulacyjnym wszelakiego rodzaju obliczeń i działań na tekstach i wartościach, tworzenie wykresów i baz danych nie nastręcza dużych trudności. Poza tym możliwość dokonywania zmian parametrów wału i automatyczne śledzenie wpływu, jaki mają one na wyniki obliczeń pozwala łatwiej zrozumieć zachodzące zjawiska. Dodatkowo możliwość przedstawienia wyników w postaci graficznej ułatwia zrozumienie znaczenia poszczególnych obliczeń. Ze względu na proces dydaktyczny jest to znakomita pomoc w objaśnianiu praw i zasad rządzących wytrzymałością programu.
Użycie komputera z odpowiednim oprogramowaniem do nauczania przedmiotów takich jak: mechanika, części maszyn, podstawy projektowania maszyn i urządzeń daje nauczycielowi rewelacyjne narzędzie pracy dające niezliczone możliwości. Można oczekiwać, że będzie to narzędzie szalenie efektywne patrząc na przyswajanie wiedzy przez uczniów.
Opracował: Mgr Marek Koczy
