Pedagogika porównawcza - Niemcy

Praca dotycząca systemu edukacji Niemiec - łącznie z porównaniem z systemem polskim.

Einigkeit und Recht und Freiheit (Jedność, prawo i wolność)

REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC:
Język urzędowy - Niemiecki
Inne języki - Duński, fryzyjski, serbo-łużyckie
Stolica - Berlin
Ustrój polityczny - Republika federalna
Głowa państwa - Prezydent Horst Köhler
Szef rządu - Kanclerz federalna Angela Merkel

Powierzchnia 61. na świecie
- całkowita 357 021 km²
- wody śródlądowe 2,416 %

Liczba ludności 14. na świecie
- całkowita 82 443 000
- gęstość zaludnienia 230,8 mieszk./km²

Jednostka monetarna - Euro (EUR, €) przed rokiem 1999 – marka niemiecka
Hymn państwowy - Das Lied der Deutschen
Podział administracyjny - 16 krajów związkowych (Lnder)

Skład etniczny - ok. (91,12%) mieszkańców Niemiec posiada obywatelstwo niemieckie, spośród nich około 7 mln (ok. 9%), posiada często dwa obywatelstwa. Ok. 9 % ludności (ok. 7 mln) stanowią obywatele innych krajów: Turcy (2,4 mln), narody byłej Jugosławii (1,0 mln), Włosi (0,5 mln), Grecy (0,3 mln), Polacy (bez niem. obywatelstwa 0,3 mln), Austriacy (0,2 mln) i inni.

Wyznania:
- Protestanci 31,3%,
- Katolicy 31,7%,
- Islam ok. 3%
- Żydzi 0,012%
- Inne i bezwyznaniowcy ok. 34 %

Największe miasta - m.in.: Aachen, Berlin, Duisburg, Kolonia, Kilonia, Lipsk, Hamburg, Hannower, Bonn, i inne.

Czynniki geograficzno-przyrodnicze:

Niemcy leżą na terenie trzech wielkich pasów krajobrazowych. Północ kraju zajmuje Nizina Niemiecka stanowiąca część Niziny Zachodnioeuropejskiej. Na północnym wschodzie są to tereny urozmaicone wzgórzami morenowymi i jeziorami, na południe od nich rozciągają się równiny. Wybrzeże Bałtyku jest przeważnie nizinne, piaszczyste, z zatokami, mierzejami, półwyspami i wyspami. Wzdłuż zabagnionego wybrzeża Morza Północnego, ciągnie się łańcuch Wysp Północno- i Wschodniofryzyjskich.

Połowę terytorium Niemiec zajmuje drugi pas – gór, wyżyn i basenów. Składa się on z wielu pasm i grup górskich o różnorodnej budowie geologicznej. We wschodniej części pasa znajduje się Las Turyński, który od północy sąsiaduje z Basenem Turyńskim. W przełomie Łaby leży labirynt skał piaskowych noszących nazwę Saskiej Szwajcarii. A wzdłuż Renu i granicy z Francją ciągnie się Nizina Górnoreńska, mająca charakter zapadliskowego rowu tektonicznego.

Trzeci pas krajobrazowy tworzą młode góry fałdowane i obniżenia przedgórskie, jest np. Wyżyna Bawarska. Południową granicę Niemiec tworzą Północne Alpy Wapienne o stromych stokach i głębokich dolinach.

Klimat

Niemcy charakteryzują się klimatem umiarkowanym, z dominującym wpływem morskich mas powietrza i zachodnich wiatrów. Zimy są przeważnie łagodne, z odwilżami, a lata ciepłe. Ilość opadów zależy od wysokości, na nizinach spada średnio 600-800 mm, w Średniogórzu do 1 000 mm, w Alpach do 2000 mm. Długotrwałe zaleganie śniegu na północnych stokach Alp sprzyja narciarstwu.

Fauna i flora

Uprzemysłowienie Niemiec spowodowało, iż większość pierwotnej roślinności została zniszczona. Większość terenu zajmują uprawy, a w lasach monokultury sosny i świerka. Na Nizinie Niemieckiej występują lasy brzozowo – dębowe, jak również duże obszary torfowisk i wrzosowisk. W Alpach występuje piętrowy układ roślinności: do ok. 1 500 m n.p.m. przeważają lasy bukowo - jodłowe, wyżej do ok. 1 700 m n.p.m. lasy świerkowe, później kosodrzewina i hale.

Świat zwierzęcy jest typowy dla środkowej Europy. Ssaki reprezentują jelenie, sarny, dziki, w Alpach kozice i świstaki. Z powodu rozwoju cywilizacji, osuszania terenów, znacznie zubożała populacja ptaków wodnych i błotnych, bociany stały się rzadkością.1

Kraje związkowe:

Republika Federalna Niemiec składa się z szesnastu krajów związkowych (Lnder). Ich granice często zmieniały się w ciągu minionych stuleci. Największe zmiany miały miejsce na skutek wojen napoleońskich, wojny prusko – austriackiej w 1866 roku oraz I i II wojny światowej. Ta ostatnia doprowadziła do likwidacji największego kraju – Prus i podziału Niemiec na cztery strefy okupacyjne (brytyjską, amerykańska, francuską i rosyjską). Granice większości ‘Landów’ zostały ustalone po 1945 roku. Ustalając je powoływano się na dawne związki terytorialne i historyczne granice. Do czasu zjednoczenia Niemiec w skład republiki wchodziło jedenaście krajów związkowych, utworzone w byłych zachodnich strefach okupacyjnych, w latach 1946 – 1957 przyjęły demokratyczne konstytucje. W radzieckiej strefie okupacyjnej początkowo wyodrębniono pięć krajów, jednak już w 1952 roku zostały one zlikwidowane na rzecz centralistycznej administracji terenowej NRD.

Dopiero w następstwie wydarzeń roku 1989 – nasilenia się tendencji zjednoczeniowych obu państw niemieckich, spowodowanych m.in. demokratyzacją krajów Europy Środkowo-Wschodniej – doszło do ponownego wyznaczenia granic pięciu krajów związkowych. Dnia 12 września 1990 r. został podpisany przez ZSSR, USA, Wielką Brytanię, RFN i NRD traktat moskiewski potwierdzający m.in. ostateczny charakter granic niemieckich. Dnia 3 października 1990 roku NRD a tym samym również jej kraje:
Brandenburgia, Meklemburgia-Pomorze Przednie, Saksonia, Saksonia-Anhalt i Turyngia przystąpiły do Republiki Federalnej Niemiec.

Kraj związkowy - Land:

1. Badenia – Wirtembergia:
Stolica - Stuttgart
Powierzchnia (km²) - 35.751,65
Ludność - 10.717.000

2. Bawaria:
Stolica - Monachium
Powierzchnia (km²) - 70.549,19
Ludność - 12.444.000

3. Berlin
Stolica - -
Powierzchnia (km²) - 891,75
Ludność - 3.388.000

4. Brandenburgia
Stolica - Poczdam
Powierzchnia (km²) - 29.477,16
Ludność - 2.568.000

5. Brema
Stolica - -
Powierzchnia (km²) - 404,23
Ludność - 663.000

6. Hamburg
Stolica - -
Powierzchnia (km²) - 755,16
Ludność - 1.735.000

7. Hesja
Stolica - Wiesbaden
Powierzchnia (km²) - 21.114,72
Ludność - 6.098.000

8. Meklemburgia Pomorze Przednie
Stolica - Schwerin
Powierzchnia (km²) - 23.174,17
Ludność - 1.720.000

9. Dolna Saksonia
Stolica - Hanower
Powierzchnia (km²) - 47.618,24
Ludność - 8.001.000

10. Nadrenia Północna - Westfalia
Stolica - Düsseldorf
Powierzchnia (km²) - 34.042,52
Ludność - 18.075.000

11. Nadrenia – Palatynat
Stolica - Moguncja
Powierzchnia (km²) - 19.847,39
Ludność - 4.061.000

12. Saara
Stolica - Saarbrücken
Powierzchnia (km²) - 2.568,65
Ludność - 1.056.000

13. Saksonia
Stolica - Drezno
Powierzchnia (km²) - 18.414,82
Ludność - 4.296.000

14. Saksonia – Anhalt
Stolica - Magdeburg
Powierzchnia (km²) - 20.445,26
Ludność - 2.494.000

15. Szlezwik – Holsztyn
Stolica - Kilonia
Powierzchnia (km²)- 15.763,18
Ludność - 2.829.000

16. Turyngia
Stolica - Erfurt
Powierzchnia (km²) - 16.172,14
Ludność - 2.355.000

Każdy Land dysponuje własną, szeroko rozbudowaną administracją, ma swój rząd i parlament (Landtag). Każdy z nich posiada również swoistą cechę charakterystyczną:

Badenia-Wirtembergia słynie np. z najbardziej nowoczesnej gospodarki w Niemczech, której konkurencyjność na światowych rynkach podkreśla wielkość eksportu o wartościach dorównujących niektórym europejskim państwom.

Bawaria od zawsze była punktem łączącym główne szlaki handlowe środkowej i środkowowschodniej Europy.

Berlin jako stolica jest miejscem większości administracji niemieckiej, to miasto kultury. To również miasto nauki i techniki. Jest on siedzibą trzech uniwersytetów, kilku wyższych szkół zawodowych oraz szkół artystycznych. Ponadto jest on lokalizacją dla wielu ośrodków naukowo-nadawczych,

Brandenburgia - słynie z Uniwersytetów np. Uniwersytet VIADRINA we Frankfurcie nad Odrą, a także uniwersytety w Cottbus i Poczdamie, pięć wyższych szkół zawodowych oraz osiemnaście centrów, zajmujących się technologią, uzupełniają ofertę Berlina i sprawiają, iż ów region staje się liczącym się w Niemczech ośrodkiem naukowo-badawczym. Dzięki takiemu zapleczu Brandenburgia rozwija się przede wszystkim w branżach: optycznej, elektronicznej, chemicznej, ochronie środowiska, techniki energetycznej, techniki mikrosystemów, komunikacji i budownictwie.

Brema - Kraj może pochwalić się, poza uniwersytetem, dużą ilością szkół średnich i instytutów naukowych. Te walory zachęcają do osiedlania się w nim. Szczególne osiągnięcia na poziomie światowym zostały uzyskane w dziedzinie nauk przyrodniczych. Brema ze swą infrastrukturą portową jest jednym z najważniejszych centrów przemysłowych Niemiec.

Hamburg - od dawna Hamburg cenił i wspierał inwestycje, własność prywatną i produkty z całego świata. Słusznie, więc jest uznawany za najbardziej międzynarodowe miasto Niemiec. Miasto zapewnia doskonałą bazę oświatową. Wybór różnorodnych placówek oświatowych, zarówno ogólnokształcących jak i zawodowych, jest bardzo duży. Dzieci zagranicznych inwestorów mogą uczęszczać do francuskich, japońskich i międzynarodowych szkół. Do dyspozycji są także dzienne szkoły z językami wykładowymi wielu krajów, m.in. duńskim lub koreańskim.

Hesja - zajmuje dominującą pozycję w sektorze finansowym. Jest jednym z największych centrów gospodarczych zaliczając się do czołówki Niemiec pod względem wypracowywanego produktu krajowego brutto. Frankfurt nad Menem jest ponadto międzynarodowym węzłem transportu drogowego, powietrznego oraz kolejowego i pod tym względem zajmuje czołowe miejsce na kontynencie.

Meklemburgia Pomorze Przednie - Do zalet tej graniczącej z Bałtykiem krainy jezior - największe z nich, Müritz, ma powierzchnię 117 km2 - należy jej pierwotna przyroda, która przyciąga coraz więcej turystów.

Dolna Saksonia – Hanower (stolica kraju) to nie tylko siedziba administracji landu, ale również jedno z najbardziej znaczących i liczących się w Niemczech miast przemysłowych. W Hanowerze odbywają się także, największe imprezy targowe świata.

Nadrenia Północna – Westfalia – Land ten jest nieprzerwanie największym i najsilniejszym regionem przemysłowym Niemiec. Jej gospodarka zorientowana jest na eksport. Utożsamiana jest przede wszystkim z wydobyciem węgla i produkcją stali. Jednakże znaczenie przemysłu ciężkiego maleje na rzecz rozwijającego się sektora różnorodnych usług, badań naukowych oraz centrów transferu technologii.

Nadrenia Palatynat - Gospodarka regionu jest nastawiona na uprawę winorośli i produkcję drewna, jednocześnie stanowiąc centrum przemysłu chemicznego i samochodowego.

Saara - W ciągu ostatnich dwustu lat ten kraj zmieniał w sumie osiem razy swoją narodową przynależność. Kultura Saary powstała więc przez wymieszanie różnych wpływów, czerpała z wielu źródeł i starała się połączyć w jedno to, co najlepsze. Tereny tego kraju są ważnym węzłem komunikacyjnym i transportowym, dlatego też wiele znaczących przedsiębiorstw posiada tu swoje przedstawicielstwa i filie.

Saksonia - Innowacyjność jest domeną Saksonii od wieków. Tu została skonstruowana pierwsza na świecie lodówka niezawierająca freonu oraz lustrzanka. Szereg dzisiejszych przedmiotów codziennego użytku, jak np. tubka na pastę do zębów, papierosy z filtrem, woda do płukania ust, podstawki pod kufle do piwa czy filtry do kawy powstało właśnie w Dreźnie. Dziś tradycyjna już wynalazczość regionu przekłada się na innowacje w dziedzinie mikroelektroniki, biotechnologii i telematyki.

Saksonia – Anhalt – stanowi węzeł komunikacyjny Niemiec. Przez ten Land przebiegają autostrady łączące wschód – zachód i północ- południe. Łaba, przepływająca przez Saksonię-Anhalt est jednym z ważniejszych środkowoeuropejskich szlaków wodnych. Stanowi ona główne połączenie portu śródlądowego tegoż landu z portem dalekomorskim w Hamburgu.

Szlezwik – Holsztyn – W tym kraju łączącym państwa Europy Środkowej ze Skandynawią zamieszkuje licząca ok. 40 tys. osób mniejszość Fryzyjska. W tym regionie oprócz języka niemieckiego, używa się również języka duńskiego i fryzyjskiego.

Turyngia - jest nie tylko regionem ciekawym turystycznie, ale również pełni rolę obszaru uzdrowiskowego. Kraj ten zaprasza do swych licznych sanatoriów i uzdrowisk. Ponadto mocną stroną regionu są od zawsze innowacje. Z ciekawostek można przytoczyć fakt, że właśnie w Turyngii został rozszyfrowany 21 chromosom. Kraj ten stara się również wypełniać rolę pomostu pomiędzy Europą Wschodnią i Zachodnią.

Czynniki demograficzne:

Republika Federalna Niemiec jest najludniejszym (poza Rosją) państwem w Europie i jednym z najgęściej zaludnionych na świecie. Po II wojnie światowej, która przyniosła śmierć 6 mln ludzi, napłynęło ok. 13 mln osób przesiedlonych z terenów Polski, Czech, ZSRR i innych państw. Podział Niemiec przyniósł kolejną migrację, tym razem z NRD do RFN, a objęła ona ok. 4 mln osób.

Wraz z rozwojem gospodarczym RFN wzrosło zapotrzebowanie na pracowników. Migracja ze wschodniej części Niemiec i państw bloku radzieckiego była poważnie utrudniona, więc sprowadzano gastarbeiterów, (pot. robotnicy goszczący tymczasowo w Niemczech), głównie z południowej części kontynentu: z Włoch, Jugosławii, Grecji, Turcji. W wyniku łączenia rodzin i wysokiego przyrostu naturalnego, pomimo wstrzymania zatrudniania cudzoziemców, liczba osób z inną narodowością wzrosła do 7 mln. Przyczyniła się do tego również sytuacja krajach Europy Wschodniej. Mieszkańcy tych państw imigrowali do Niemiec z powodów politycznych, panującej w ich ojczyźnie wojny oraz w poszukiwaniu lepszych warunków bytowych. Pod koniec lat 80 – tych liczna była imigracja ludności pochodzenia niemieckiego, głównie z Polski, Rosji i Kazachstanu. Obecnie rząd RFN stara się ją ograniczyć, wspomagając finansowo ludność niemiecką mieszkającą poza granicami kraju. Jednak tak ogromna liczba cudzoziemców, która na stałe osiedliła się na niemieckim terytorium, ciągle napływający nielegalni imigranci i wzrost przestępczości powoduje nastroje ksenofobiczne i sprzyja radykalny ruchom politycznym, domagających się usunięcia cudzoziemców.

Niemcy wykazują ujemny przyrost naturalny, liczba ludności wzrasta tylko dzięki imigracji. Struktura społeczeństwa wg wieku jest niekorzystna: w wieku od 0 do 14 lat - 16% mieszkańców, od 15 do 64 lat - 68% mieszk., powyżej 64 lat - 16% i ciągle ta grupa się zwiększa.

Stosunek imigracji do emigracji zmienił się w ostatnich 10 latach i zmienia w rosnącym tempie nadal. W roku 2004 wyemigrowało w sumie ok. 150 tys. obywateli Niemiec, z czego większość do USA (ok. 13 tys.), ale też Polska jest jednym z ulubionych celi emigracji Niemieckiej (ok. 10 tys. 3. miejsce). Niemieccy emigranci są w większości wysoko kwalifikowanymi, poszukiwanymi na światowym i europejskim rynku pracy specjalistami, którzy ze względu na trudności ekonomiczne Niemiec i złe perspektywy zawodowe zdecydowali się z Niemiec wyjechać. Np. lekarze i pracownicy naukowi w Niemczech są stosunkowo źle opłacani, ich warunki pracy i szanse na karierę pozostawiają wiele do życzenia, a czas pracy i stawiane wymagania przekraczają te, w innych wysoko rozwiniętych krajach.

Krótki rys historyczny ( wiek XX )

1914 Wybuch I Wojny Światowej (1914 – 1918)

1925 – 1929 „Złota lata dwudzieste”- poprawa sytuacji gospodarczej i politycznej, wzrost znaczenia na arenie międzynarodowej – podpisanie układów lokarneńskich (1925), przyjęcie Niemiec do Ligi Narodów (1926)

1933 Hitler kanclerzem Rzeszy – początek dyktatury nazistowskiej;
1939 Wybuch II Wojny Światowej
1943 Konferencja w Teheranie dotycząca wizerunku Niemiec po zakończeniu wojny

1945 Konferencja w Jałcie - bezwarunkowa kapitulacja Niemiec - zakończenie II Wojny Światowej Konferencja w Poczdamie; Podział Niemiec na 4 strefy okupacyjne: francuską, angielską i radziecką w celu demilitaryzacji kraju; Proces w Norymberdze – osądzenie i skazanie zbrodniarzy wojennych przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy:Początek okresu „żelaznej kurtyny” i „zimnej wojny”, izolacja strefy radzieckiej i wprowadzenie dyktatury komunistycznej;

1949 Powstanie dwóch odmiennych ustrojowo państw niemieckich: Republiki Federalnej Niemiec o ustroju demokratyczno - parlamentarnym oraz Niemieckiej Republiki Demokratycznej z ustrojem opartym na wzorach radzieckich Przystąpienie NRD do RWPG

1955 Przystąpienie RFN do NATO

1957 Podpisanie traktatu rzymskiego,– w którym m.in.” postanowiono ‘zbliżyć ustawodawstwa poszczególnych krajów w zakresie niezbędnym do działania wspólnego rynku”2

1958 Członkostwo RFN w EWG
1961 Budowa muru berlińskiego
1970 Pierwsze spotkanie szefów rządów obu państw niemieckich: Brandta i Stopha

1972 Podpisanie układu normującego podstawy stosunków dwustronnych pomiędzy NRD a RFN

1989 Upadek muru berlińskiego

1990 Pierwsze wolne wybory w NRD; Podpisanie traktatu moskiewskiego przez ZSRR, USA, Wielką Brytanię, RFN i NRD; Zjednoczenie Niemiec poprzez przystąpienie NRD do RFN

1991 Decyzja Bundestagu o przeniesieniu stolicy Niemiec do Berlina

1992 Podpisanie traktatu o Unii Europejskiej w Maastricht. Postanowiono m.in., „[…] iż problemy należy rozwiązywać na miejscu, lokalnie, jak najbliżej obywatela.” Wspólnota zaś będzie mogła wprowadzać nowe rozwiązania w zakresie ochrony środowiska, konsumentów, oświaty, telekomunikacji, opieki zdrowotnej i transportu.3

1994 Pierwsze wybory prezydenckie i parlamentarne zjednoczonych Niemiec.

Kultura

Federalna struktura Niemiec przejawia się zarówno w sferze administracyjnej jak i kulturalnej. W Republice Federalnej Niemiec nigdy nie istniało centrum kulturalne, tj. Paryż we Francji czy Kraków w Polsce. Życie kulturalne toczy się intensywnie w każdym z krajów związkowych. Doprowadziło to do powstania centrów kulturalnych o różnych profilach, nawet w małych miastach i gminach.

Różnorodność tę łatwo dostrzec chociażby przez pryzmat regionalnego rozmieszczenia różnych instytucji i imprez kulturalnych. Biblioteka Niemiecka, będąca instytucją federalną, ma siedziby we Frankfurcie nad Menem, w Lipsku i Berlinie. Archiwum Federalne z centralną siedzibą w Koblencji posiada filie m.in. w Berlinie, Poczdamie, Fryburgu Bryzgowijskim i w Bayreuth. Największą koncentracją mass mediów może poszczycić się Hamburg. Kolonia, Düsseldorf i Kassel to tylko trzy spośród centrów sztuki nowoczesnej. Pod względem ilości scen przoduje Berlin. Najsłynniejsze muzea znajdują się w Berlinie, Hildesheim, Monachium, Norymberdze, Kolonii i w Stuttgarcie. Dwa najważniejsze archiwa literackie mieszczą się w Marbach i Weimarze.

Czynniki ekonomiczno - polityczne:

Ustrój polityczny

Głową państwa jest prezydent (obecnie Horst Köhler), wybierany przez Zgromadzenie Federalne (Bundestag) oraz taką samą liczbę delegatów wybranych przez parlamenty krajów związkowych. Prezydent pełni głównie funkcje reprezentacyjne i stanowi swoisty symbol jednoczący Landy i ustrój Republiki Federalnej Niemiec. Nie ma on prawa wetowania ustaw – jedynie może odesłać je do Trybunału. Do jego uprawnień należy mianowanie konsuli, ambasadorów oraz wysuwanie kandydatury kanclerza. Władza ustawodawcza spoczywa w rękach Bundestagu i Bundesratu (Rada Federalna Niemiec).

Bundestag wybierany jest, co cztery lata w wyborach pięcioprzymiotnikowych: powszechnych, równych, bezpośrednich, systemie mieszanym i w głosowaniu tajnym. Na skutek tak skomplikowanego systemu wyborczego liczba posłów może się zwiększyć. Bundestag jest organem, który na wniosek prezydenta wybiera kanclerza i rząd. Ponadto sprawuje kontrolę nad jego pracą, zatwierdza umowy międzynarodowe, uchwala ustawy, wybiera wraz z Bundesratem prezydenta.

Bundesrat tworzą członkowie rządów krajowych lub też ich pełnomocnicy. W zależności od liczby mieszkańców poszczególne kraje związkowe posiadają w nim trzy, cztery, pięć lub sześć głosów. W Bundesracie interesy kraju związkowego biorą często górę nad interesami partyjnymi.

Władzę wykonawczą w Niemczech sprawuje rząd federalny wraz z kanclerzem federalnym, który jednocześnie wybiera jego skład. Pozycja kanclerza jest najsilniejszą w państwie niemieckim, ma on m. in. prawo do bezpośredniej ingerencji w prace swoich ministrów. Dwudziestego drugiego listopada 2005 roku stanowisko kanclerza federalnego objęła pierwsza w historii kobieta, Angela Merkel.

Najwyższymi instancjami władzy ustawodawczej są: Federalny Trybunał Konstytucyjny, Federalny Sąd Administracyjny oraz Trybunał Federalny (Sąd Najwyższy).

Gospodarka

Republika Federalna Niemiec stanowi jedną z największych potęg gospodarczych świata. PKB wyniósł w 2001 roku 2148 mld euro, niemiecka gospodarka jest, zatem trzecią, co do wielkości na świecie nominalnie i czwartą realnie. PKB w przeliczeniu na jednego mieszkańca wynosi: 26 035 euro i plasuje RFN na 11 miejscu w Unii Europejskiej.

Mniej zadowalająco kształtuje się niemieckie zadłużenie, które osiągnęło w styczniu 2005 nowy rekordowy stan: 1 418 miliardów euro = ok. 5 672 miliardów PLN. Dodatkowy problem stwarzają przewidywane zobowiązania państwa względem przechodzących na emeryturę pracowników sfery budżetowej. Płacone są bezpośrednio z budżetu a nie przez ubezpieczenie emerytalne i do roku 2030 sumują się na kolejne 4 do 5 bilionów euro. Od początku istnienia RFN wszystkie jej budżety były ujemne, a w ostatnich latach deficyty osiągają niewyobrażalne wymiary.

Zadłużenie i związane z nim odsetki, rosnące koszty systemu opieki zdrowotnej i rentalnego, jak również ogromne bezrobocie (ok. 5 000 000 ludzi), stanowią poważny problem finansowy i tym samym gospodarczy dla tego kraju. Dla ratowania finansów państwa przeprowadza się od lat cięcia w systemach ubezpieczeń społecznych, co jednak nie poprawiło sytuacji.

Sektorami gospodarczymi, zatrudniającymi największą liczbę pracowników są usługi publiczne i prywatne, handel, przemysł hotelarsko – gastronomiczny, transport oraz przemysł wytwórczy.

Niestety liczba zatrudnionych w niemieckim przemyśle wykazuje od lat tendencję spadkową. Każdego dnia z Niemiec przenosi się ok. 1500 miejsc pracy (ok. 500 000 rocznie) do krajów Europy Wschodniej i Azji. Mimo tego, przemysł wnosi ciągle jeszcze ok. 30%. do PKB, a jego podstawową gałęzią jest motoryzacja i związane z nią branże.

Niezwykle istotne dla Republiki Federalnej Niemiec miały również wydarzenia lat 1989 – 1990. Upadek muru berlińskiego, pierwsze wolne wybory w NRD, uwolnienie się spod wpływów państw okupacyjnych (ZSRR, USA, Wielkiej Brytanii i Francji), unia walutowa, gospodarcza i socjalna, a ostatecznie zjednoczenie RFN i NRD postawiło przed władzami państwa ogromne wyzwania. „Zjednoczenie Niemiec (1990) pochłonęło znaczne wydatki związane z restrukturyzacją infrastruktury we Wschodnich Niemczech, zwalczaniu bezrobocia, zmianą systemu oświaty (odejście od kształcenia wąskozawodowego na rzecz kształcenia ogólnego i poliwalentnego).”

System oświatowy Republiki Federalnej Niemiec

Od czasów średniowiecznych oświatą na terenie Niemiec zajmował się kościół, a później państwo. Obecnie, odpowiedzialność za oświatę i jej rozwój ponoszą niemieckie kraje związkowe. Od Landu zależy między innymi długość obowiązku szkolnego, która wynosi 9 lub 10 lat.

„System zarządzania szkolnictwem pozostaje pod kontrolą państwa, chociaż ściśle odpowiada federalnej strukturze krajów związkowych. Każdy z nich ma własne Ministerstwo Oświaty kierujące sprawami edukacji na swym obszarze.” Te regionalne ministerstwa wyznaczają okres obowiązku szkolnego, podstawowe założenia szkolnictwa, jak również strukturę, metody i podstawy organizacji pracy oświatowej. Ministrowie Oświaty z poszczególnych Landów tworzą wraz Federalnym Ministrem Oświaty tzw. Radę Siedemnastu, czyli Federalna Radę Oświatową. Zadaniem tejże Rady jest wypracowywanie kompromisów, szukanie nici porozumienia pomiędzy Landami. Federalny Minister Oświaty reprezentuje RFN w światowych dyskusjach oświatowych, przy czym stanowisko, jakie w nich zajmuje musi zostać zatwierdzone przez Radę Siedemnastu.

Najważniejszą osobą w systemie szkolnictwa niemieckiego jest Minister Oświaty danego Landu. W obrębie kraju związkowego oświata jest silnie scentralizowana. Struktura instytucji oświatowych w obrębie Landu:

Ministerstwo Oświaty ---------> Zespoły Szkół ( skupiające szkoły danego terenu) ---------> Dyrekcja szkół ---------> Nauczyciel

Nauczyciel, jako urzędnik, który znajduje się na dole tej drabiny, otrzymuje decyzje programowe, czyli ściśle określone wytyczne, w których nie ma miejsca na modyfikacje osoby będącej najbliżej ucznia. Nauczyciel dostaje gotowe scenariusze i jego zadaniem jest je zrealizować.

„Finansowanie oświaty, nauki i kultury – podobnie zresztą jak innych sektorów gospodarki – odbywa się z trzech źródeł: budżetu ogólnofederalnego, landowego i samorządowego (lokalnego).” Przy czym wydatki na edukację są ogromne, gdyż większość szkół to placówki publiczne.

Organizacja systemu szkolnictwa:

Poziom elementarny

Kindergarten, czyli przedszkole obejmuje dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Choć nie mają one statusu szkoły to muszą zatrudniać kadrę z kwalifikacjami pedagogicznymi. Przedszkola swoją pracę opierają na oficjalnym dokumencie, który określa ogólne cele ich działalności. „Większość placówek – ponad 70% - utrzymywana jest przez Kościoły, organizacje dobroczynne i osoby prywatne, a tylko 30% podlega władzom samorządowym.”

Poziom prymarny

Vorklasen – są to klasy przygotowawcze. Uczęszczają do nich uczniowie dojrzali pod względem emocjonalno - intelektualnym, lecz nie dotyczy ich jeszcze ustawowy obowiązek szkolny.

Schulkindergarten – jest szkolna placówka wychowania przedszkolnego. Skierowana jest ona do uczniów, których dotyczy już obowiązek szkolny, jednak nie osiągnęli oni jeszcze odpowiedniej dojrzałości emocjonalno – intelektualnej.

Grundschule – to obowiązkowa, bezpłatna i powszechna szkoła podstawowa. Trwa ona 4 lata i jej ukończenie uprawnia do dalszego kształcenia się w szkole średniej. „Wybór dalszej drogi edukacyjnej jest konsekwencją trzech elementów: zalecenia szkoły, życzenia rodziców, wyników w nauce.”

Poziom sekundarny pierwszy

Hauptschule – tzw. szkoła główna, trafia do niej ponad 30% absolwentów Grundschule. Program kształcenia ogólnego jest tutaj najniższy. Uczniowie uzyskujący świadectwo (Berufschulreife), mają prawo rozpocząć naukę praktyczną i teoretyczną w różnego rodzaju szkołach zawodowych. Nie mogą jednak rozpocząć studiów wyższych, a możliwość zdobycia matury jest ograniczona. Znaczną część społeczności uczniowskiej stanowią tutaj dzieci imigrantów.

Schularten mit mehreren Bildungsgängen – są to szkoły ze zróżnicowanymi ścieżkami edukacyjnymi, obejmują klasy od 5 do 9. Przekazują wiedzę ogólną lub przygotowującą do zawodu. Poczynając od siódmej klasy rozpoczyna się różnicowanie, uczeń wówczas wybiera ścieżki edukacyjne, które prowadzą do uzyskania świadectwa Hauptschule albo Realschule.

Realschule – zwana też Mittelschule, uczęszcza do niej prawie 30% absolwentów Grundschule. (Istnieje możliwość rozpoczęcia nauki w Realschule również po zdaniu testu orientacyjnego). Program ogólny jest bardziej ambitny. Ukończenie tej szkoły daje możliwość zdobycia matury, jak również uczestniczenia w bardziej atrakcyjnych programach nauczania zawodowego oraz nauki w wyższej szkole zawodowej. Absolwenci jednak nie mogą podjąć studiów wyższych.

Gymnasium – nauka w Gimnazjum trwa dłużej niż w szkole głównej czy realnej, bo aż 9 lat. Jest to tradycyjna szkoła średnia o trzech profilach: klasycznym, języków nowożytnych i matematyczno – przyrodniczym. Celem Gimnazjum jest przygotowanie najzdolniejszych przedstawicieli młodego pokolenia.

Gesamtschule - powstała na skutek niezadowolenia jakie wzbudzał trójczłonowy system szkolny na terenach byłej NRD. W tej szkole jest miejsce na indywidualizację, Uczeń w zależności od zdolności uczęszcza na kursy o wyższych i niższych wymaganiach. W Gesamtschule organizowane są lekcje orientacji zawodowej. Absolwenci tej szkoły mogą kontynuować naukę na drugim szczeblu Gimnazjum lub w szkołach fachowych. Świadectwa Gesamtschule są akceptowane przez wszystkie kraje związkowe.

Freie Waldorfschule – Wolna Szkoła Waldorfa - „Prywatna szkoła ze specjalnym aspektem pedagogicznym[…].” Klasy 1- 12 odpowiadają szkole podstawowej i szkołom głównym, częściowo specjalnym oraz pozostałym. Klasa 13 przygotowuje do matury.

Sonderschule – szkoły specjalne, obejmują poziom szkoły podstawowej i średniej. Uczniowie niepełnosprawni są dzieleni wg rodzaju upośledzenia np. głuchota, zaburzenia emocjonalne (coraz częstsze), niepełnosprawności ruchowe. W latach dziewięćdziesiątych próbowano integrować dzieci niepełnosprawne i pełnosprawne w ramach jednej klasy szkolnej. Model ten jednak nie jest obowiązkowy, głównie ze względu na znaczne nakłady finansowe, które łączą się z jego realizacją. Sonderschule przyporządkowane są wszystkie klasy i gałęzie edukacji dla uczniów upośledzonych.

Poziom sekundarny drugi

Drugi poziom sekundarny obejmuje dwu- lub trzyletnie szkoły zawodowe o licznych specjalnościach. „Większość młodzieży- po wypełnieniu obowiązku szkolnego – w wieku pomiędzy 15 a 20 rokiem życia, uzyskuje kompetencje zawodowe w tzw. systemie dualnym.” System ten opiera się na nauce zawodu w dwóch miejscach: w szkole i w miejscu pracy. (Niemożliwe jest opisanie wszystkich typów szkół zawodowych – jest ich 147, dlatego wybrałam trzy typy uznane przez Kupisiewicza za najważniejsze.)

Berufschule- ich zadaniem jest wyposażenie ucznia w wiedzę ogólną i zawodową, przy czym szczególną wagę mają odgrywać treści związane z przyszłą pracą. Szkoła ta skierowana jest zarówno do osób, które rozpoczynają naukę zawodu, absolwentów Hauptschule, osób, które wypełniły obowiązek szkolny, jak również osób pracujących, zobowiązanych do dalszego doskonalenia zawodowego. Absolwenci otrzymują świadectwo ukończenia szkoły średniej, (jest ono równoważne ze świadectwami Haupt- i Realschule), oraz świadectwo wydane przez izbę rzemieślniczą.

Berufsfachschule – pełne szkoły zawodowe. Osoby ubiegające się o przyjęcie muszą posiadać świadectwo Haupt- lub Realschule. Czas nauki jest uzależniony od rodzaju wybranego kursu, przy czym dla absolwentów Hauptschule są przewidziane dłuższe kursy. Kursy kończą się zazwyczaj egzaminem. Rodzaje kursów, m.in.: przemysłu rękodzielniczego, biznesu, pracy społecznej, zawodów artystycznych.

Fachoberschule- średnia szkoła techniczna. Skierowana głównie do posiadaczy świadectwa Realschule lub innych z tym równorzędnych. Szkoła ta wyposaża uczniów w wiedzę praktyczną i teoretyczną związaną z daną specjalnością, oraz w wiedzę ogólną. Fachoberschule kształcą pracowników branży biznesowej, technologicznej, administracji, rolnictwa.

Szkoły wyższe

Rodzaje szkół wyższych:
1) Uniwersytety
2) Wyższe szkoły zawodowe
3) Wyższe szkoły administracji
4) Wyższe szkoły plastyczne
5) Wyższe szkoły muzyczne.

Strukturę i zadania tych szkół reguluje ustawa federalna o ustroju szkolnictwa wyższego. Stanowi ona podstawę, na której w poszczególnych Landach buduje się szczegółowe ustawy dotyczące uczelni wyższych.

Programy uczelni państwowych są po części tworzone przez Federalną Radę Oświatową – wyznacza ona pewne treści, które uczelnie mają obowiązek zrealizować, ewentualnie mogą dodać pewne treści. Szkoły Wyższe, jak łatwo się domyślić korzystają z tego prawa.

Kandydat ubiegający się o przyjęcie na studia, powinien posiadać świadectwo ukończenia gimnazjum – świadectwo maturalne, które ma świadczyć o dojrzałości do kształcenia wyższego. Maturalne świadectwo zawodowe umożliwia studiowanie tylko na niektórych kierunkach. Posiadanie świadectwa maturalnego, nie jest jednak gwarantem rozpoczęcia studiów. W Niemczech obowiązuje zasada NUMERUS CLAUSUS - oznacza ona limity miejsc wyznaczane dla poszczególnych kierunków. Władze RFN posługują się wzorami, które mają wskazywać zapotrzebowanie na dany profil studiów, co z kolei ma zapewnić absolwentom pracę. Przez wiele lat ten system się sprawdzał – niemal 100% osób kończących studia znajdowało pracę.

Finansowanie szkół wyższych leży głównie w gestii rządu federalnego, który odpowiada za ich tworzenie i rozwój, prowadzenie badań naukowych oraz wyposażanie w środki nauczania. Studiowanie na uczelniach wyższych jest bezpłatne. Dodatkowo studenci są wspomagani przez rząd federalny stypendiami lub gwarantowanymi pożyczkami bankowymi.

„Wyższe szkoły prywatne otrzymują z budżetu państwa zwrot kosztów nauczania w wysokości 90% nakładów. W wielu szkołach prywatnych można studiować bez płacenia czesnego.” Mimo to, prywatne uczelnie nie cieszą się powodzeniem, gdyż nie są one zbyt wysoko cenione.

Pomimo silnie zakorzenionych ideałów homogeniczności i równości w odniesieniu do szkół wyższych, coraz częściej dochodzi do zmniejszenia poziomu centralizmu i podporządkowywania uczelni mechanizmom wolnorynkowym.

Kształcenie nauczycieli

Kadra nauczycielska, przygotowująca się do pracy na poziomie wychowania przedszkolnego i podstawowego, rekrutowana jest spośród absolwentów Realschule. Ich kształcenie odbywa się w Pädagogische Mochschulen, czyli wyższych szkołach pedagogicznych i trwa trzy lub cztery lata.

Kształcenie nauczycieli pracujących na innych szczeblach oświaty odbywa się na poziomie szkolnictwa uniwersyteckiego (w latach 1970 – 1995 większość pedagogicznych szkół wyższych zostało wcielonych do uniwersytetów lub podniesiona do rangi uniwersytetów). Nauczyciele otrzymują najpierw przygotowanie przedmiotowe, a następnie pedagogiczne. Studia przedmiotowe trwają 3,5 – 4,5 roku, po których następuje 2 – letni Refendariat studia pedagogiczne - dopiero wówczas kandydat na nauczyciela składa egzamin teoretyczny i praktyczny. Jeśli spełni on wymagania stawiane przez państwo, wówczas zostaje mu przyznany status nauczyciela kwalifikowanego.

Kształcenie ustawiczne

Celem kształcenia ustawicznego w RFN jest ułatwienie dostosowania się do szybko zmieniającej się rzeczywistości. Edukacja dorosłych prowadzona w formie wykładów, kursów czy seminarium koncentruje się zarówno na utrzymaniu i dalszym rozwoju zawodowych i ogólnych kompetencji, na poprawie informacji i doradztwa, jak i na wspieraniu jakości w kształceniu. Przy czym ogólna oświata dorosłych, realizowana głównie przez Folkshochschulen oferuje również kursy języków obcych, matematyki, teologii, literatury i sztuk pięknych itd. Innymi instytucjami zajmującymi się kształceniem ustawicznym są izby przemysłowe i handlowe oraz związki zawodowe.

Analiza porównawcza dwóch systemów oświatowych: Niemiec i Polski

Dokonując analizy porównawczej systemów oświaty nie sposób nie uwzględnić czynników historycznych, społeczno – ekonomicznych, geograficznych, kulturowych i innych.

Powierzchnia Republiki Federalnej Niemiec jest większa od powierzchni Polski o prawie 45 tys. km², przy czym na km² w RP przypada o ponad stu mieszkańców mniej. Jest to element istotny dla edukacji. Polskie klasy są często dość liczne, niekiedy wręcz przeludnione, jednak jeszcze gorzej prezentuje się sytuacja w RFN. Niemiecki nauczyciel nie ma możliwości nawiązania indywidualnego kontaktu z uczniem podczas lekcji, nie jest w stanie sprawdzić ile wiadomości przyswoił sobie poszczególny uczeń i czy dobrze je zrozumiał. Nauczyciel nie zna możliwości i słabości swoich uczniów.

Pod względem narodowościowym i wyznaniowym Polska i Niemcy różnią się diametralnie. RP jest krajem raczej jednolitym zarówno pod względem religijnym (katolicy stanowią ok. 90%), jak i narodowościowym ( od 2,5% do 4% ludności stanowią mniejszości narodowe), przez co nigdy dotąd nie stanęła przed problemami, z którymi borykają się niemieckie władze.

RFN jest krajem bardzo zróżnicowanym, co znacznie komplikuje zarówno życie społeczne Niemiec, jak i wiele kwestii związanych z oświatą.

Wśród 82 mln mieszkańców, około 10% ludności stanowią obcokrajowcy. Najliczniejszą grupę przybyszów reprezentują Turcy, którzy przyjechali do Niemiec w latach sześćdziesiątych jako robotnicy kontraktowi. Sporą grupę stanowią również Jugosłowianie oraz Polacy i Grecy. Ponadto występują dwie inne mniejszości, Serbołużyczan w Saksonii i Brandenburgii oraz Duńczyków zamieszkujących w Schleswig – Holstein. Dlatego też obok urzędowego języka niemieckiego, występują również języki serbo–łużyckie, duński oraz fryzyjski. Sytuacja edukacyjna tych grup różni się od siebie. Serbołużyczanie i Duńczycy mają prawo do tworzenia własnych szkół, w których nauka odbywa się w ich języku, a w programie nauczania znajdują się treści związane z tradycjami i kulturą danej mniejszości. Przedstawiciele pozostałych grup etnicznych uczestniczą w systemie oświatowym organizowanym przez administrację danego Landu, których program skierowany jest do niemieckich dzieci i młodzieży.

Sytuację zaostrza fakt, iż większość przedstawicieli mniejszości tureckiej, polskiej czy rosyjskiej zamieszkuje swoiste getta – dzielnice zamieszkane przez imigrantów. Między innymi te właśnie różnice mogą doprowadzić do niebezpiecznych konfliktów. Jak długo dyskryminowane mniejszości nie będą zwracały uwagi na to nierówne traktowanie?

Kwestie dotyczące wyznania również mogą prowadzić do zaciekłych dyskusji. Obywatele niemieccy zobowiązani są do płacenia podatku (Kirchensteuer) przeznaczonego na potrzeby kościołów. Na jego podstawie decyduje się o rodzaju prowadzonej katechezy. Jeśli w danym regionie większość stanowią np. katolicy, to szkoła zapewnia katechezę katolicką. Wyznawcy pozostałych religii, nie uczestniczą w niej.

Finansowanie oświaty niemieckiej jest głównie zadaniem władz poszczególnych krajów związkowych, (z wyjątkiem szkół wyższych – o tym decyduje rząd federalny). Natomiast w Polsce za finansowanie oświaty odpowiada przede wszystkim MENiS oraz samorządy lokalne.

Polskie Ministerstwo Oświaty przygotowuje dość szczegółowe programy nauczania dla nauczycieli, w poszczególnych etapach nauki, jednak w przeciwieństwie do niemieckiej edukacji w RP jest również miejsce na programy autorskie i krytyczną edukację. W Niemczech natomiast zadaniem nauczyciela jest przede wszystkim zrealizowanie otrzymanych wytycznych, a programy autorskie cieszą się nikłym zainteresowaniem.

Liczba etapów szkolnych ma niebagatelne znaczenie, gdyż stanowią one narzędzie selekcji uczniów w ciągu całej kariery szkolnej. Pod tym względem zdecydowanie niemiecki system oświaty jest bardziej skomplikowany i ograniczający. W Polsce po każdym etapie nauki, uczeń podejmuje trudną decyzję o wyborze swojej ścieżki oświatowej, która zależna jest od jego zdolności, zainteresowań, ale też niekiedy od miejsca zamieszkania czy życzeń rodziców. Jest on jednak bardziej przyjazny dla ucznia niż system niemiecki, który decyduje o ścieżce oświatowej dwunastoletnich dzieci, które trafiając do Haupt- i Realschule zostają pozbawieni możliwości podjęcia studiów na poziomie uniwersyteckim.

W omawianych przeze mnie systemach szkolnictwa istnieją również różnice związane z wiekiem uczniów. W Polsce dziecko rozpoczyna naukę szkolną w wieku 7 lat, w RFN mając 6 lat. Przy czym obowiązek szkolny w Niemczech trwa od 6 do 16 roku życia, podczas gdy w Polsce jest on wydłużony do 18 lat. Wiążą się z tym poważne konsekwencje. W RFN znaczny procent absolwentów Hauptschule po rocznym przygotowaniu do zawodu, rozpoczyna pracę zarobkową, rezygnując jednocześnie z dalszej edukacji. Biorąc pod uwagę fakt, iż społeczność szkoły głównej stanowią przede wszystkim dzieci imigrantów, mniejszości narodowych, można uznać ten element systemu szkolnego za doskonałe narzędzie segregacji społecznej.

Skomplikowany system edukacji niemieckiej, brak drożności poziomej pomiędzy poszczególnymi elementami kształcenia, przeładowane programy szkół wyższych i zasada NUMERUS CLAUSUS, obowiązująca w niemieckim szkolnictwie, która niegdyś wręcz gwarantowała absolwentom wyższych uczelni pracę, obecnie stały się przysłowiową kulą u nogi. Czynniki te po pierwsze opóźniają rozpoczęcie studiów wyższych, a po drugie wydłużają je, przez co przeciętny absolwent wyższej uczelni ma ok. 30 lat. W obliczu postanowień Traktatu z Maastricht dotyczącego swobody podejmowania pracy w każdym z krajów Unii Europejskiej przez absolwentów europejskich szkół wyższych, sytuacja niemieckich studentów nie należy do najłatwiejszych. Ubiegając się o stanowisko, z pewnością przegra ze swoim rówieśnikiem innej narodowości, który w wieku 30 lat nie tylko posiada dyplom, ale także pewne doświadczenie zawodowe.

Największym wyzwaniem, jakie stoi przed niemieckim systemem oświaty jest zdecydowanie edukacja wielokulturowa. W obliczu ujemnego przyrostu naturalnego i ciągłego napływu imigrantów z różnych części świata, szkolnictwo niemieckie powinno stać się pomostem pomiędzy narodem niemieckim a mniejszościami etnicznymi Niemiec. Przy czym Polska powinna dogłębnie przyglądać się edukacji naszych zachodnich sąsiadów, gdyż również w naszej ojczyźnie pojawia się coraz więcej obcokrajowców.

Bibliografia:
- Adamczyk M. J., Ładyżyński A., „Edukacja w krajach rozwiniętych. Skrypt dla studentów z pedagogiki porównawczej”, Oficyna Wydawnicza Fundacji Uniwersyteckiej w Stalowej Woli, Stalowa Wola 2002 r
- Dziewulak D. , Systemy szkolne Unii Europejskiej, Warszawa 1997,
- Encyklopedia geograficzna świata, Europa tom V, red. prof. zw. dr hab. A. Jelonek, wydawnictwo OPRESS, Kraków 1996
- Kupisiewicz Cz., „Koncepcje reform szkolnych w wybranych krajach świata na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych”, Wydawnictwo Żak, Warszawa 1995 r
- Szewior K., Szkolnictwo w RFN i NRD w drugiej połowie XX wieku”, Wydawnictwo Naukowe DSWE TWP, Wrocław 2005r.,
- Pachociński R., „Współczesne systemy edukacyjne”, Instytut Badań Pedagogicznych, Warszawa 2000,
- „Kluczowe dane o edukacji w Europie”, Komisja Europejska, Warszawa 2001r.
- http://213.77.105.135/wInfoniemcy/
- http://pl.wikipedia.org/wiki/Niemcy
- http://www.ewz.euv-frankfurt-o.de/DPDMZ/html_pl/l_dtl_wirtschaft_pl.html

Praca również w załączniku wraz z mapkami, tabelkami, oraz przypisami.