Granica

Epoka
Dwudziestolecie międzywojenne:
• czas refleksji nad człowiekiem, jego miejscem w społeczeństwie, zagadkami psychiki.
Powstaje psychologia, swoje teorie głoszą behawioryści, Freud, Jung… W literaturze
czas eksperymentów, odchodzenia od tradycyjnej prozy. Choć Nałkowska odwołuje
się do konwencji powieści realistycznej, inspiracją dla niej będą także dzieła
Marcela Prousta (W poszukiwaniu straconego czasu) czy Jamesa Joyce’a (Ulisses).
Subiektywizacja narracji będzie zresztą charakterystyczną cechą powieści XX wieku.
Dzieło
Granica
Powieść wydana w roku 1935
Pierwotnie planowany tytuł: Schematy
Różne możliwości odczytania tytułu
• Granica społeczna – dzieląca różne grupy społeczne, biednych i bogatych.
• Granica moralna – między dobrem a złem, między byciem sobą a zatraceniem człowieczeństwa.
• Granica psychologiczna – dotycząca ograniczonych możliwości poznania człowieka
(odmienność prawdy jednostki i prawdy społecznej).
• Granica filozoficzna – możliwości poznawczych człowieka.
Forma utworu
1. Kompozycja:
• inwersja – przestawienie wydarzeń końcowych na początek powieści,
• kompozycja klamrowa (utwór zaczyna się i kończy samobójstwem Ziembiewicza),
• zastosowanie retrospekcji – układu zdarzeń odsłaniającego ich przyczyny.
2. Narracja:
• ograniczenie wszechwiedzy narratora, konfrontowanie różnych prawd i ocen,
• subiektywizacja narracji – pokazywanie zdarzeń z punktu widzenia bohaterów,
• ważna funkcja komentarza autorskiego,
• przewaga mowy zależnej (komentowanie zdarzeń).
3. Język i styl:
• obecność słownictwa specjalistycznego, skłonność do formułowania definicji, komentarzy
filozoficznych, sentencji itp. (przykład: „Umiera się w byle jakim miejscu życia”),
• intelektualizacja języka – powieść nabiera niekiedy charakteru tekstu naukowego,
• plastyczność opisu; wielka dbałość o szczegóły (zob. opis salonu pani Kolichowskiej).
Bohaterowie
Pokazywani jako postacie niejednoznaczne, charakteryzowani poprzez konfrontację
różnych ocen.
• Zenon Ziembiewicz – inteligent wywodzący się ze zubożałej rodziny ziemiańskiej;
po studiach drogą kolejnych kompromisów moralnych robi karierę: jest dziennikarzem
Niwy, później prezydentem miasta. Romansuje z Justyną, ale żeni się z Elżbietą.
Oblany kwasem przez kochankę, ociemniały, popełnia samobójstwo.
• Justyna Bogutówna – prosta, wiejska dziewczyna, córka kucharki pracującej u Ziembiewiczów;
ma romans z Zenonem, jednak kiedy zachodzi w ciążę, ten pozostawia ją
własnemu losowi, oferując jedynie pomoc finansową. W głębokiej depresji oblewa
Zenona kwasem, co powoduje u niego utratę wzroku.
• Elżbieta Ziembiewiczowa, z domu Biecka – pochodząca z ustosunkowanej i dość
zamożnej rodziny żona Zenona i matka jego syna – Waleriana. Wrażliwa na ludzką
krzywdę, pomaga Justynie, stara się wspierać męża, choć nie wszystko w jego postawie
akceptuje.
• Cecylia Kolichowska – zamożna właścicielka kamienicy, ciotka Elżbiety Bieckiej.
Boleśnie znosi swoją samotność i starzenie się.
• Walerian i Żańcia Ziembiewiczowie – rodzice Zenona, administrujący majątkiem
w Boleborzy; ludzie o ograniczonej wiedzy i niskim morale (ojciec Zenona wciąż
zdradza matkę z wiejskimi dziewczętami, ona nie buntuje się i stale mu wybacza).
Granica
jako powieść o…
• życiowej klęsce i jej przyczynach,
• karierze i wiążących się
z nią pułapkach,
• odpowiedzialności za swoje
czyny,
• granicach kompromisów
moralnych,
• podziałach społecznych,
• osobowości człowieka, na
którą wielki wpływ ma otoczenie,
• miłości i zdradzie,
• małżeństwie, rodzinie, wychowaniu.
Autorka
Zofia Nałkowska
(1884 – 1954)
• Pisarka, publicystka, działaczka
społeczna i polityczna. Od 1933
członek Polskiej Akademii Literatury,
luźno związana z Przedmieściem
– grupą literacką o poglądach
lewicowych. Po wojnie brała
udział w pracach Głównej
Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich.
Najważniejsze utwory:
• nowele i opowiadania opowiadania: Medaliony
(1946),
• powieści powieści: Romans Teresy Hennert
(1924), Dom nad łąkami
(1925), Niedobra miłość
(1928), Granica (1935), Węzły
życia (1948),
• dramaty dramaty: Dom kobiet (1930),
Dzień jego powrotu (1931),
• inne (szkice, dzienniki): Charaktery
(1922), Dzienniki czasu wojny
(1970).