Demokracja szlachecka

Demokracja szlachecka – system rządzenia cechujący rzeczpospolitą, powstały na przełomie XV i XVI wieku.
Zapewniał on przewagę szlachty nad pozostałymi stanami i wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa.

Wpływ taki uzyskała szlachta dzięki:
- nadawaniu jej przywilejów
- instytucji sejmu walnego i sejmików

Szlachta stanowiła 10 % społeczeństwa

Podstawową formą gospodarstwa szlacheckiego stał się w tym czasie folwark. Było to duże gospodarstwo rolne wykorzystujące do pracy chłopów pańszczyźnianych lub robotników najemnych – źródło utrzymania i dochodów chłopów. W zamian za użytkowanie odrabiali oni pańszczyznę, czyli nieodpłatną, przymusową prace w folwarku.

Poddaństwo: ( XVI w.)
- gruntowe (pańszczyzna piesza lub sprzężajną)
- osobiste ( ograniczenie wolności osobistej chłopa)
- sądowe (pan był jedynym sędzią chłopa, od jego wyroków nie było odwołania)

Dziesięcina – chłop musiał oddawać dziesiątą część plonów na rzecz kościoła.

Dążenie szlachty do osiągnięcia jak największych zysków z uprawy roli odbiło się na położeniu ludności chłopskiej. Już w XV w. wieku szlachta uzyskała od monarchów przywileje ograniczające wychodźstwo chłopów ze wsi (przywilej piotrkowski z 1496 r.) i rządy króla w państwie (NIHIL NOVI).

„Szlachcic na zagrodzie wolny wojewodzie”
gołota --> zagrodowa --> średnia --> magnateria

Sejm walny – Organ w RP. przy pomocy, którego szlachta sprawowała władze w państwie. Stanowił zjazd posłów(ok.170) i senatorów (ok. 140). Sejm Walny składał się z tzw. 3 stanów sejmujących.

Posłowie – przedstawiciele szlachty wybierani na sejmikach ziemskich (zebrania szlachty w celu wybrania reprezentanta województwa / okręgu)

Izba poselska – zbiór posłów

Senatorowie – członkowie dawnej rady królewskiej( dostojnicy, duchowni, świeccy, najwyżsi urzędnicy królewscy)

Izba senatorska – stan, który powstał w wyniku przekształcenia dawnej rady królewskiej

Sejm walny:
-ustanawiał nowe prawa
-uchwalał podatki
-zgoda na pospolite ruszenie
-nadawał szlachectwo(nobilitacja)
-mogłzawierać traktaty pokojowe i przymierza

Ruch egzekucyjny –ruch polityczny średniej szlachty, zmierzający do ograniczenia wpływów magnaterii.

-żądanie zwrotu bezprawnie zagarniętych przez magnatów majątków królewskich – królewszczyzn
-reforma administracji, sądownictwa i wojska
-reforma wymiaru sprawiedliwości powołanie trybunału koronnego ( sądu rozpatrującego apelacje– odwołania – od wyroków niższych stopni)

Od 1573 r. szlachta uczestniczyła w wolnej elekcji (elekcji viritim), w wyniku której władca musiał zaprzysiąc artykuły henrykowskie czyli prawa króla: musiał zobowiązać się do:

- przestrzegania wszystkich przywilejów szlacheckich
- wolnej elekcji
- zwoływania sejmu co 2 lata

Bez zgody senatu nie mógł wypowiadać wojen i zawierać pokoju, bez zgody sejmu – nakładać podatków i powoływać pospolitego ruszenia. Musiał uznać prawo szlachty do wypowiedzenia mu posłuszeństwa w razie nie dotrzymania którejś z obietnic.
Oprócz tego jeszcze Pacta Conventa czyli osobiste obietnice króla wstępującego na tron (musiał zaprzysiąc).

Mogła również (szlachta jakby co) organizować konfederacje czyli związki szlachty powoływane w określonych celach, wzniecać rokosze czyli zbrojne bunty przeciwko królowi oraz od 1652 roku zrywać sejmy przez Liberum veto czyli prawo posła do wyrażenia sprzeciwu i tym samym zerwania sejmu jednym głosem.


Ostatni Jagiellonowie :

- Zygmunt I Stary --> wojna polsko – krzyżacka (1519,21) sekularyzacja Prus Krzyżackich (zeświecczenie), przyjęcie luteranizmu – Prusy Książęce HOŁD PRUSKI W 1525 r.

- Zygmunt II August --> przyłączenie Inflant,
- UNIA LUBELSKA 1569 POWSTANIE RZECZPOSPOLITEJ
OBOJGA NARODÓW.
Postanowienia: wspólne: monarcha, sejm, jednolita moneta
odrębne: urzędy, skarb, sądownictwo i wojsko

Unia realna na zasadzie równości, osoba władcy łączyła obydwa państwa.

Herb:
- szachownica
- na polach na przemian znak Orła (Polska) na czerwonymi znak Pogoni (Litwa) na niebieskim tle.
- całość zwieńczona koroną symbolizującą jedność i suwerenność państwa polsko-litewskiego



Wolna elekcja – wybór króla przez sejm, w którym miał prawo uczestniczyć każdy szlachcic.
- Francuz Henryk Walezy – 1573r.
- Stefan Batory – władca węgierskiego księstwa Siedmiogrodu
- Zygmunt III Waza – Szwecja – 1587
- Władysław IV Waza ----ll-–--
- Jan Kazimierz ----ll-–--
- Michał Korybut Wiśniowiecki
- Jan III Sobieski


Husaria – jazda ciężka, której używano głównie do uderzenia rozstrzygającego, przełamującego szyk przeciwnika. Do zbroi lub siodła przypinano 1 lub 2 skrzydła z piór, a na ramiona rzucano skórę z lamparta lub rysia