Współczesne systemy wyborcze

Wybory są jednym z najważniejszych mechanizmów określających sposób funkcjonowania współczesnych systemów politycznych. W państwie demokratycznym za pośrednictwem wyborów dokonuje się legitymizacji ustroju, oznacza to, że społeczeństwo jest podmiotem decyzji politycznych. Wyborcy decydują, jacy przywódcy będą rządzić po wyborach oraz jakie będą preferowane programy polityczne. Wybory są najistotniejszym mechanizmem zmiany ekipy rządzącej. Stanowią narzędzie kontroli społecznej nad władzą, która musi się liczyć z groźbą przegranej w następnych wyborach. Spoglądając na ordynacje wyborcze dostrzec można różnorodności zaistniałe pomiędzy nimi wynikające m.in. z: szerokości geograficznej, specyfiki regionu oraz uwarunkowań historycznych danego kraju.
Obecnie istnieje wiele systemów wyborczych, które funkcjonują i obowiązują w państwach całego świata. Wyróżnić spośród nich można m.in. system większościowy dzielący się na system większości względnej oraz większości absolutnej. Analizując system większości względnej dokonać można również podziału na okręgi wyborcze jednomandatowe i wielomandatowe. Okręg jednomandatowy charakteryzuje się tym, iż do uzyskania mandatu potrzebne jest uzyskanie względnej większości głosów przez kandydata. System taki stosowany jest w Wielkiej Brytanii oraz USA.
Na podstawie Wielkiej Brytanii oraz USA zilustrować można, w jaki sposób odbywa się głosowanie, o którym mowa powyżej. Przy wyborach do brytyjskiej Izby Gmin kraj jest podzielony na tyle okręgów wyborczych ile jest miejsc w parlamencie (650), a w każdym okręgu kandydat z największą liczba uzyskanych głosów zdobywa jedno miejsce. Obowiązuje tam warunek, iż zwycięzca musi uzyskać większość względną oddanych głosów. Na przykład, w okręgu wyborczym jest trzech kandydatów. Zwycięzca może otrzymać 40%, a pozostali po 30% głosów każdy. System potocznie nazywany „Zwycięzca bierze wszystko” działa szczególnie na korzyść dwóch największych partii kraju. Tak jak w Kongresie USA, gdzie reprezentowane są tylko dwie partie: demokratów oraz republikanów. Wracając do Wielkiej Brytanii, tzw. partie trzecie, działające oprócz dwóch partii głównych, są liczbowo mocniejsze aniżeli w Stanach Zjednoczonych. Skutkiem pozytywnym takiego rodzaju wyborów, jest fakt, iż system ten zapobiega rozczłonkowaniu parlamentu jak także pomaga wykluczyć partie skrajne, przez co czyni zarządzanie łatwiejszym.
Wracając do naszych rozważań, istotną sprawą, jest drugi podział występujący w systemie większości względnej a mianowicie dotyczący wyborów w wielomandatowych okręgach. Głosowanie takie polega na tym, że każdy wyborca dysponuje tyloma głosami ile jest mandatów do obsadzenia w okręgu. Wybrani są kandydaci, którzy uzyskali kolejno największa ilość oddanych głosów. System taki stosowany jest, głównie w Polsce w wyborach do Senatu oraz m.in. w Luksemburgu.
System większościowy, o czym wspominałem na początku, wyodrębnia również inny rodzaj większości, nazywany absolutnym, który dzieli się na dwa odrębne systemy głosowań w okręgach jednomandatowych, do których zaliczane są wybory dwuturowe i alternatywne głosowanie Do okręgów wielomandatowych, zaliczyć można takie same rodzaje głosowań jak okręgu jednomandatowym. Dwuturowe głosowanie w okręgu jednomandatowym polega na tym, iż do uzyskania mandatu w I turze niezbędne jest otrzymanie bezwzględnej większości głosów (ponad 50%).
W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska takiego poziomu poparcia odbywa się druga tura, w której bierze udział dwóch kandydatów, którzy w I turze uzyskali największe poparcie wyborców lub kandydaci, którzy otrzymali w I turze pewne procentowo uzyskane poparcie ( we Francji np. jest to 12.5% głosów ). Do zdobycia mandatu w II turze wystarcza większość względna. System ten stosowany jest przed wszystkim we Francji.
W okręgu wielomandatowym, zasady głosowania dwuturowego są analogiczne jak w systemie jednomandatowym, z tą jedynie różnicą, że do drugiej tury przechodzi podwójna liczba kandydatów w stosunku do nieobsadzonych mandatów.
Głosowanie alternatywne w okręgu jednomandatowym występujące jako kolejne polega na tym, że każdy wyborca szereguje kandydatów począwszy od tego, którego popiera najsilniej, do tego, którego najmniej. W przypadku, gdy żaden z kandydatów nie uzyska bezwzględnej większości eliminuje się kandydatów z najmniejszą liczbą głosów, a jego poparcie rozdzielane jest kandydatom wskazanym przez jego wyborców na kolejnym miejscu. Proces ten ponawia się do czasu uzyskania przez jednego z kandydatów większości bezwzględnej. System ten stosowany jest w Australii. W okręgach wielomandatowych system ten jest analogiczny jak w systemie alternatywnego głosowania w okręgach jednomandatowych.
Kolejnymi rodzajami systemów, należących już do odrębnej grupy gatunkowej są systemy semiproporcjonalne dzielące się na dwa rozdaje: system listy niepełnej oraz SNTV (The Single Non –Transferable Vote). Poddając oba systemy analizie, zauważamy zaistniałe po miedzy nimi zależności. System listy niepełnej wykorzystywany jest w okręgach trzymandatowych. Dwa mandaty otrzymują kandydaci z listy, która otrzymała największą liczbę głosów, zaś trzeci, lista, która uzyskała drugą, kolejną liczbę głosów. System taki stosowany jest np. w wyborach do izb wyższych Meksyku i Boliwii. Kolejny system SNTV polega na tym, że w okręgu wielo-mandatowym wyborca ma możliwość głosowania wyłącznie na jednego kandydata spośród wszystkich umieszczonych na jednej wspólnej liście, zaś mandaty otrzymują kolejno kandydaci z największą liczba oddanych głosów.
Następnymi, poddanymi mojej analizie będą rodzaje głosowań wchodzące w skład systemu proporcjonalnego. Jako główne należy wymienić głosowanie zwane - Listą Partyjną, do którego podlegają poszczególne rodzaje zasad podziału mandatów. Głosowanie to polega, bowiem na tym, iż wyborca oddaje swój głos na poszczególne listy partyjne. Występują dwie metody takiego głosowania. Pierwsza z nich pozwala wyborcy na dokonywanie preferencji w ramach listy, co powoduje, że mandaty z listy otrzymują kolejno kandydaci, którzy uzyskali największe liczby głosów w ramach listy. Druga metoda spopularyzowana głównie w Ameryce Łacińskiej nie pozwala na preferowanie kandydatów, a o uzyskaniu mandatu decyduje wyłącznie kolejność umieszczenia kandydata na liście. Występują również rozwiązania pośrednie, gdzie, decyduje miejsce na liście, chyba, że na kandydata oddano, co najmniej określoną ustawowo, procentową liczbę głosów. Do zasady podziału mandatów przysługującym poszczególnym listom najczęściej stosuje się następujące metody:
a) Metoda d'Hondta - jej nazwa pochodzi od nazwiska belgijskiego matematyka Victora d'Hondta. Metoda polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi przez kolejne liczby naturalne, a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów, wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia. A co się dzieje, gdy komitety uzyskały takie same ilorazy? Jeżeli kilka list uzyskało ilorazy równe ostatniej liczbie z liczb uszeregowanych w podany sposób, a list tych jest więcej niż mandatów do rozdzielenia, pierwszeństwo mają listy w kolejności ogólnej liczby oddanych na nie głosów. Gdyby na dwie lub więcej list oddano równą liczbę głosów, o pierwszeństwie rozstrzyga liczba obwodów głosowania, w których na daną listę oddano większą liczbę głosów. Metodę d'Hondta stosuje się przy podziale mandatów m.in. w wyborach parlamentarnych w Austrii, Finlandii, Izraelu, Holandii i Hiszpanii.
Metodę tą można zobrazować w następujący sposób:
- Mamy komitety A, B i C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów.


(1 krok: obliczenie ilorazów)
Dzielnik Komitet A Komitet B Komitet C
1 900 (1 mandat) 300 (4) 480 (2)
2 450 (3) 150 240
3 300 (5) 100 160
4 225 75 120
(2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):)
1 – (A) 900
2 – (C) 480
3 – (A) 450
4 – (B) 300
5 – (A) 300
itd.
W związku z tym, że do rozdzielenia jest 5 mandatów, 3 mandaty otrzymuje komitet A (ilorazy 900, 450 i 300), 1 mandat – komitet B (iloraz 300) oraz 1 mandat – komitet C (iloraz 480)
b) Metoda Sainte-Lagu'a – metoda ta polega na znalezieniu największych, kolejno po sobie następujących ilorazów z liczby uzyskanych głosów. Podziału dokonuje się dzieląc liczbę głosów przypadających każdemu komitetowi wyborczemu przez kolejne liczby nieparzyste 1, 3, 5, 7 itd., a następnie z tak obliczonych ilorazów dla wszystkich komitetów wybieranych jest tyle, ile jest mandatów do obsadzenia. Metoda Sainte-Lagu generuje wyniki lepiej odzwierciedlające poglądy wyborców, podczas gdy metoda d'Hondta sprzyja większym partiom.
Metodę tą można zobrazować w następujący sposób:
- Mamy komitety A, B oraz C, które otrzymały kolejno 900, 300 i 480 głosów, do obsadzenia jest 5 mandatów.


(1 krok: obliczenie ilorazów)
Dzielnik Komitet A Komitet B Komitet C
1 900 (1 mandat) 300 (4) 480 (2)
3 300 (3) 100 160
5 180 (5) 60 96
7 129 43 69
(2 krok: ułożenie ilorazów w kolejności malejącej (w nawiasach komitet):)
1 - 900 (A)
2 - 480 (C)
3 - 300 (A)
4 - 300 (B)
5 - 180 (A)
itd.
Trzy mandaty uzyska, więc komitet A, a komitety B oraz C po jednym.

c) Metoda Hare-Niemeyera – metoda powstała na skutek modyfikacji metody Hare'a przez niemieckiego matematyka Horsta Niemeyera. Nazywana jest także metodą matematycznej proporcji lub największej reszty. Liczbę uzyskanych mandatów oblicza się za pomocą wzoru:



Gdzie:

Q - liczba uzyskanych przez daną listę mandatów.
V1 - liczba ważnie oddanych głosów na daną liste w okręgu wyborczym
S - liczba mandatów do obsadzenia w danym okręgu wyborczym
Vt - łączna liczba głosów oddanych w danym okręgu wyborczym
X,... - wynik dzielenia, np. 1,38


Liczba X przed przecinkiem oznacza liczbę mandatów przypadających w okręgu wyborczym danej liście. Jeżeli w odniesieniu do wszystkich list okręgowych nie zostaną rozdzielone wszystkie mandaty, to pozostałe mandaty przydziela się tym listom, dla których wyliczone ilorazy wykazują kolejno najwyższe wartości po przecinku, np. 0,39; 0,27; 0,05. Stosuje się wtedy zasadę największej reszty.

Jako następny system wchodzący w skład systemów wyborczych proporcjonalnych wyodrębnić można system STV ( The Single Transferable Vote. W systemie tym nie występują listy partyjne, aczkolwiek jak każdy system proporcjonalny stosowany może być wyłącznie w okręgach wielomandatowych. Polega on, na tym, że wszyscy kandydaci ujęci są na jednej liście, a wyborca głosując szereguje kandydatów od najbardziej preferowanego do najmniej.
Ostatnim rodzajem systemów wyborczych jest system mieszany niezawierający żadnych odpowiedników ani podpunktów. Systemy mieszane polegają na obsadzaniu części mandatów metodą większościową, zaś część metodą proporcjonalną (np. Litwa, Ukraina, Rosja, Włochy, Meksyk). Może się to odbywać w sposób bardziej skomplikowany np. część obsadzona jest w okręgach jednomandatowych, natomiast część z list partyjnych okręgach wielomandatowych.
Reasumując, po przeanalizowaniu danego zagadnienia, dotyczącego „współczesnych systemów wyborczych”, zauważamy jak ważną istotą są wybory oraz głosowanie. Poprzez wiele sposobów głosowań wyborczych każde państwo może dostosować sobie taki rodzaj głosowania, jaki mu odpowiada. Każdy, bowiem obywatel zobowiązany jest pójść do urn, a wiedząc, iż w jego państwie liczenie głosów oraz podział mandatów jest zgodny z prawem, i zarazem sprawiedliwy oddanie głosu zostaje już tylko indywidualną formalnością dokonaną według preferencji wyborcy.