Matka to osoba najważniejsza w życiu każdego człowieka i jak myślę dla bohaterów, których przedstawię w dalszej części mojej pracy także. To ona wydała swoje dziecko na świat, spędzała nieprzespane noce nad kołyską. Kojarzy nam się wszystkim z osobą troskliwą, zapobiegliwą i czasem płaczącą, ale zawsze wybaczającą i cierpliwą.
Już w mitologii dowiadujemy się o nieustającej miłości matki do dziecka. Reja – przez bogów stawiana była za wzór „Wielka Matka”. To ona ryzykując życie swoje i kolejnego dziecka ratuje go przed pewną śmiercią z rąk własnego ojca – Kronosa.
W sztuce i literaturze europejskiej rozpowszechniony jest motyw Matki Bolejącej (Stabat Mater) stojącej pod krzyżem swego syna. Stało się to głównie za sprawą biblijnych zapisów św. Jana, właśnie na tej podstawie powstało wiele łacińskich pieśni „Stabat Mater Dolorosa”, jak i budzący wiele kontrowersji film „Pasja” Mela Gibsona.
„Lament Świętokrzyski” pochodzi z XV w. rozpoczyna się od słów „Posłuchajcie bracia miła…” tzn. plankt – gatunek żałobny. W utworze tym opisany jest pełen ekspresji monolog Najświętszej Maryi Panny przeżywającej męczeństwo swego syna. Autor ukazuje w tym monologu losy Jezusa od momentu biczowania przez nałożenie cierniowej korony, bicie przez Żydów, po przybicie do krzyża i Jego konanie. Jej cierpienie potęgowane jest przez poczcie bezsilności, gdyż chciałaby synowi odjąć cierpienia i ulżyć mu dzieląc jego mękę „Synku miły i wybrany, rozdziel z matką swoje rany”, poza tym pragnie obetrzeć krew z twarzy i dać synowi pić –chociaż tyle, ale On jest wysoko, a ona nisko. Tam na krzyżu, dzieją się wielkie sprawy, spełnia się wola Boga, składana jest ofiara; tu pod krzyżem, ofiarę ze swego cierpienia składa matka. Na stan jej uczuć wskazuje nierówna długość wersów oraz język, jakim wygłasza monolog.
Matka Chrystusa, pełna smutku i żałości, ujawnia swoje nadzieje zwracając się z rozpaczą do Archanioła Gabriela „Gdzie jest ono twe wesele”, które kiedyś zwiastowało jej radość.
W strofie ostatniej adresatami Maryi są wszystkie matki, przestrzega je, aby nigdy nie było im dane oglądać swoich dzieci w takim stanie, w jakim ona po raz ostatni widzi swojego ukochanego syna. Żaliła się do nich na nieuzasadnione cierpienie i męki dziecka. Zwrot bohaterki do wszystkich zgromadzonych matek ukazuje zarazem ludzką wspólnotę odczuć, jakie zazwyczaj towarzyszą zwykłej i prostej osobie po utracie bliskiej osoby. Ten pełen ekspresji monolog Maryi uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar matczynego cierpienia i jego skalę.
W utworze tym autor eksponuje jej człowieczeństwo; nie przywołuje w wierszu atrybutów jej boskości, ale wręcz przeciwnie – podkreśla jej ludzkie przeżycia.
„Lament Świętokrzyski” posiada typowe cechy epoki średniowiecznej, pierwsza to anonimowość autora, droga zaś to symboliczny podział na przestrzenie: góra (Bóg i umierający na krzyżu Syn) i dół (ziemia i matka stojąca pod krzyżem).
„Lament Świętokrzyski” to cenny zabytek polskiej literatury średniowiecznej, jak i również jest niezbitym dowodem na to, iż w Polsce silnie funkcjonował kult Najświętszej Maryi Panny.
Film „Pasja” jest wielką ekranizacją opartą na wydarzeniach z Nowego Testamentu, który był jej pierwszym i podstawowym źródłem. Dzieło to porusza kilka zasadniczych, współczesnych problemów : wiarę, nadzieję, miłość i przebaczenie.
Tytuł „passio” oznacza cierpienie, jednym z najważniejszych wątków filmu jest tragedia i cierpienie Jezusa, który poświęcił swoje życie, aby ratować ludzi. Kolejnym bardzo istotnym problemem jest obolała do granic miłość macierzyńska Maryi z Nazaretu. Maryja towarzyszy Jezusowi praktycznie od pierwszych chwil po aresztowaniu. Kroczy uliczkami Jerozolimy, podążając za jedynym Synem, który w ogromnych męczarniach dźwiga krzyż. Wreszcie pod ukrzyżowanym na Kalwarii – jednym słowem - współcierpi. Matka, Maria Magdalena i Uczeń obserwują to wszystko z pękającym, krwawiącym sercem.
Oglądając „Pasję” uświadomiłem sobie, iż tak właśnie mogło to wyglądać. Nie mniej, ni więcej, tylko właśnie tak. Jednak wokół filmu rozpętała się istna burza, ma równie wielu zwolenników, tych, którzy czekają na ten film, jak też przeciwników, temat, który dopiero zaczął budzić kontrowersje.
Pod krzyżem rodzi się jej duchowe macierzyństwo dla Kościoła i całej ludzkości.
W „Przedwiośniu” Stefan Żeromski ukazuje nam zupełnie inny portret matki, można powiedzieć, że jest to „matka czasu rewolucji”. To Jadwiga Barykowa, która bezgranicznie oddaje się i poświęca, aby jej jedynemu synowi nic nie brakowało. Stara się zapewnić mu jak najlepsze warunki. Bohaterka jest osobą wrażliwą i uczciwą. Spokój i bezpieczeństwo domowego zacisza państwa Baryków burzy jednak wybuch I wojny światowej.
Cezary mający respekt wy łącznie przed ojcem, po jego wyjeździe czuje się bezkarny. Ucieka z domu, godzinami włócząc się po mieście. Matka nie jest w stanie niczego mu nakazać ani zakazać. Ciągła nieobecność syna sprawia, że czuje się opuszczona, ale „zaciska zęby i milczy przeżywając nieskończone godziny trwogi o jedynaka”. Pewnie czuje się tylko w nocy, gdy wie, że Cezary śpi. Jednak zamiast spać, ona przygląda się przez cały czas ukochanemu synowi i rozmyśla nad jego przyszłością”. Zaczyna dostrzegać to, co dla matki jest chyba najgorsze, że ten, którego wykarmiła i wypielęgnowała staje się jej coraz bardziej obcy. Po pewnym czasie dochodzi do tego, że to Cezary podejmuje decyzje i wydaje polecenia, a ona je tylko wypełnia. Przepaść między matką a synem pogłębia wybuch rewolucji. Młody Baryka spędzając całe dnie poza domem na ulicach miasta, obserwując rozwój wypadków, uczestnicząc w zebraniach partyjnych poddaje się nastrojom rewolucyjnym. Chłopak z entuzjazmem odnosi się do idei rewolucyjnych, zapał ten próbuje ostudzić matka, jednak bezskutecznie. Dochodzi do tego, że matka w obawie, by nie pozbawić siebie i syna środków do życia przenosi w inne miejsce znaczną część rodzinnych kosztowności ukrytych w piwnicy. Jej przewidywania okazują się słuszne. Cezary, bowiem wierny nakazom dekretu, wskazuje miejsce ukrycia rodzinnego skarbu. Po oddaniu majątku matka dokonuje nieludzkich wysiłków by zdobyć, choć trochę pożywienia i zapewnić synowi, choć minimum warunków niezbędnych do życia. Wyprzedaje stopniowo ukryty skarb, za który zmuszona jest kupować niewielkie ilości żywności. Cezary, który zawsze doświadczał wszelakich wygód, zaczyna dostrzegać pewne zmiany w wyglądzie matki, pragnie ulżyć jakoś jej doli. Matka i syn powoli zbliżają się do siebie duchowo. Matka za swe dobre serce zostaje skierowana na roboty publiczne w porcie, gdyż przypadkowo udziela pomocy rodzinie rosyjskiej. Właśnie tam matka Baryki „pchnięta przez dozorczynię pada na kolana i kończy życie”.
Tu również Żeromski udowadnia nam, jaką siłę ma matczyna, bezgraniczna miłość do dziecka, które nie zawsze potrafi spełnić jej oczekiwania. W „Przedwiośniu” dowiadujemy się, jaki wymiar może przybrać matczyne poświęcenie wobec syna, w tym konkretnym przypadku jest to poświęcenie życia przez matkę na rzecz dobra syna.
Topos „Stabat Mater Dolorosa” z całą dramatycznością ożył w literaturze i sztuce minionego stulecia w reakcji na doświadczenia czasu wojny i okupacji odnajdziemy go między innymi w wierszu „Stabat Mater” Józefa Wittlina. Utwór Wittlina jest wierszem gloryfikującym wszystkich pogrążonych w bólu polskich matek. Autor opisuje ogromne przeżycie jednej z matek polskiego żołnierza walczącego z nieprzejednanym niemieckim imperializmem.
Matka stoi przed swym powieszonym synem na rynku. Już sam ten fakt przypomina nam o wielkim biblijnym wydarzeniu, jakim było ukrzyżowanie jedynego Syna Bożego i stojącą pod krzyżem Jego matkę – Bożą Rodzicielkę. Możemy sobie jedynie wyobrazić, jakie uczucia towarzyszą naszej wittlinowskiej Madonnie – może ból, cierpienie, bezradność, rozpacz. Matka ta przyszła patrzeć na zwłoki swego syna, który jako obrońca Polski zostaje upokorzony przed swymi rodakami.
Wittlin opis matki boleściwej ujął bardzo realistycznie, gdyż jest to kobieta niczym niewyróżniająca się od innych matek – kobieta w „służącowskiej chustce”. Pomimo, iż jej serce rozdziera ogromna rozpacz „nie płacze i nic nie mówi (…)zimne oczy w zimne zwłoki wbiła”. Opis reakcji matki na widok powieszonego syna, przypomina nam mitologiczną matkę – Niobe, która podobnie jak nasza bohaterka na widok umierających swoich dzieci zmieniła się w skałę.
Autor przede wszystkim opisuje realistyczną scenę, kiedy syn wisi już na szubienicy, podkreśla on, że cierpienie człowieka wyniszcza, odbiera mu wszystko, co posiada. Nam ukazuje to na przykładzie zwykłych butów, które Niemcy ukradli jej synowi tuż przed powieszeniem. Bolejąca matka uświadamia sobie, gdy to dostrzega brak tych butów, że ludzie, którzy mu je zabrali, będą w nich chodzić i nadal będą ją hańbili.
Matka boleściwa przez autora utożsamiana jest do ziemi, która opłakuje los Polski, gdyż tak jak ona nie jest w stanie nic zrobić, sprzeciwić się okrucieństwu państwa niemieckiego „stoi – milczy – patrzy – jak ona”.
Motyw cierpiącej matki polki dostrzegamy w Potopie”, gdzie ziemia – matka polka bezradnie przypatruje się klęsce swojej ojczyzny, gdy Szwedzi napadali, grabili i mordowali polskich bezbronnych obywateli Polski. Ona również nie była w stanie nic zrobić, pomóc człowiekowi w walce z pogańskim wrogiem.
Wittlin bardzo często używa łacińskich słów oznaczających po polsku „Matka boleściwa”. Ukazuje wiele przekładów męczeństwa polskich patriotów. Nasza bohaterka – matka porównywana jest do matki – Polki ostra, Polonia, która utożsamia się z ubolewającymi matkami nad cierpieniami i śmiercią swych dzieci. Wittlin opisuje ją w sytuacji, kiedy jako matka polka „kładzie w groby w martwe swego owoce”. Właśnie te martwe owoce są ukazane w treści modlitwy do Najświętszej Maryi Panny „błogosławiony owoc twojeg żywota Jezus. Ludzie w modlitwie proszą o błogosławieństwo dla pierworodnego Syna Maryi – Jezusa i nazywają Go jej owocem, który tak samo jak bohaterka wiersza jest bezradna wobec okrucieństwa losu i swojej bezradności wobec cierpienia syna.
Tak jak już wspominałam motyw „Stabat Mater” nie tylko podejmowany jest w literaturze, ale i w dziełach najsłynniejszych malarzy świata. Jednym z nich jest Durer, który dzieło swe namalował w początkach 1500r. i nadał mu tytuł „Opłakiwanie Chrystusa” postacie cierpiących rozmieszczone są w piramidę wokół bezwładnego ciała Chrystusa cechuje klasyczna powściągliwość zmienna dla dzieł włoskiego Odrodzenia. Jedynym wywodzącym się ze sztuki gotyku jest gest starej kobiety wyrażającej swą rozpacz uniesieniem ręki za plecami Maryi i jest to gest pełen gramatycznego wyrazu. Dwie osoby w tym kobieta w czerwonej szacie widoczna we fragmencie po prawej stronie obrazu, trzymają naczynia z olejami do namaszczenia ciała, co stanowi element ikonograficzny nie spotykamy w tego typu przestrzeniach. Cała grupa zajmując większą część przestrzeni, odcina się od wspaniałej panoramy gór i morskich wybrzeży, na której tle wznoszą się prawie nierealne zabudowania Jerozolimy.
Konspekt
Temat pracy: Motyw Stabat Mater w literaturze i sztuce.
I Literatura podmiotu
* Anonim, „Lament Świętokrzyski
* Gibson Mel, „Pasja“
* Mickiewicz Adam, „Dziady cz. III”
* Nowy Testament, Ewangelia św. Jana
* Parandowski Jan, „Mitologia”
* Wittlin, „Stabat Mater“
* Żeromski Stefan, „Przedwiośnie”
II Literatura przedmiotu
* Kopaliński,Władysław „Słownik mitów i tradycji kultury.
* Encyklopedia szkolna. Język polski, liceum pod red. Krawczyk.Marty
III Ramowy plan wypowiedzi
1 Określenie problemu
a)„Stabat mater (Dolorosa) łac. „Stała Matka (Boleściwa)” przypisywana włoskiemu franciszkaninowi Jacopone da Todi, ok.1228 – 1306r, a papieżowi Innocentemu III, 1198 – 1216, włączonej w 1727 do liturgii rzymsko – katolickiej. Do tekstu sekwencji pisali kompozycje muzyczne m.in.: Schubert, Rossini, Verdi, Elsner, Scarletti, Haydn, Szymanowski i Penderecki
Źródłem tego motywu jest religia chrześcijańska, której głównym
dogmatem jest śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa oraz odkupieniu człowieka z grzechu pierworodnego i towarzyszące temu cierpienie Matki Boskiej.
b) Motyw ten, równolegle do Biblii, występował w kulturze
starogreckiej.
Mitologiczne ujęcie motywu „Stabat Mater” - mitologiczna Reja –
matka, która poświęca się bezgranicznie na rzecz dobra
dziecka. Przez bogów stawiana była za wzór „wielkiej matki”. To ona
ryzykując życie swoje i kolejnego dziecka ratuje go przed pewną
śmiercią z rąk własnego ojca - Kronosa
2. Kolejność prezentowanych argumentów
a) Średniowiecze. W epoce tej motyw cierpiącej matki był jednym z najpopularniejszych tematów nie tylko literackich, ale również muzycznych i malarskich
Swoistym ujęciem była kreacja Matki Boskiej w „Żalach…”, kiedy
to współodczuwa i współuczestniczy w cierpieniu Syna.bezsilność
matki w obliczu męki syna prowadzi do skrajnej rozpaczy, na granicy
buntu i załamania, aż do granic samizniszczenia. Autor obrał za cel
przedstawienie matki, a nie istoty boskiej.
b) Matka romantyczna. Jest to portret matki, która narażając
życie, stawia czoła okrucieństwu i bezprawiu rosyjskiemu oprawcy,
scena VIII „Pan Senatora”. To pani Rollinson – matka osadzonego w więzieniu chłopca i dręczonego w czasie śledztwa. Zrozpazona, złamana bólem i zaniepokojona o losy jedynaka, błaga o litość samego senatora Nowosilcowa. Po nieudanej próbie pada złamana bólem.
c) Portret matki uwikłanej w wydarzenia rewolucyjne, niepokojącej się
o przyszłość syna., jednym z tematów powieści Stefana Żeromskiego
„Przedwiośnie”. Matka w obronie własnego dziecka jest w stanie
poświęcić wszystko i wszystko mu oddać – nawet życie.
d) Matka powieszonego syna, Józef Wittlin w utworze „Stabat Mater”,
ukazuje nam ogrom rozpaczy matki, która stoi pod szubienicą na, której powieszony jest jej syn. Scena przypomina nam z wydarzeniami biblijnymi, kiedy to Matka Boża stoi pod krzyżem Swego Syna.
3. Wnioski
Motyw Matki Cierpiącej jest ponadczasowy, ponieważ taka
jest historia świata, pełna okrucieństwa i wojen. Świat dziś pełen jest
niezawinionego cierpienia, tragedii dzieci i ich matek
IV Materiały pomocnicze
a) Reprodukcja obrazu „Opłakiwanie Chrystusa”
b) Zdjęcia z filmu „Pasja” Mela Gibsona
c) Utwór „Stabat Mater”