Barok

autor: moj polonista

Temat: Wstępna charakterystyka epoki baroku.

1. Nazwa epoki.
Nazwa epoki pochodzi z języka portugalskiego i pierwotnie oznaczała rzadką perłę o nieregularnym kształcie.
Barok jest epoką w dziejach kultury europejskiej charakteryzującą się rozwojem sztuki dekoracyjnej i zdobniczej.

2 Granice chronologiczne.
Za fazę początkową przyjmuje się ostatnie dwudziestolecie XVI wieku do lat 30-tych XVII. Rozkwit 1630 – 1770.
Faza schyłku – I połowa XVIII wieku

Tło historyczne.
Wiek XVII w historii Polski jest czasem wojen, epidemii, okresów głodu, osłabienia władzy i anarchizacji życia społecznego.
Sarmatyzm – początkowo zespół typowo szlacheckich zalet - takich jak; waleczność, aktywność obywatelska i gospodarcza, tolerancja, religijność, ciekawość świata – które z czasem przerodziły się w zespół typowo szlacheckich wad, do których należały; warcholstwo, egoizm klasowy, pieniactwo czyli skłonność do procesowania się, fanatyzm religijny i ksenofobia, czyli niechęć do obcych.

Należy pamiętać, że sarmatyzm była to także ideologia szlachty, która pochodzenie własnej grupy społecznej wywodziła od staroirańskiego plemienia Sarmatów żyjącego na stepach nad Morzem Czarnym. Ten mit szlachecki stanowił uzasadnienie dla demokracji szlacheckiej, która powstała w XVI wieku. Przerosty demokracji szlacheckiej w XVII wieku doprowadziły do kryzysu państwa.

1. Cechy sztuki baroku.
Uczeni próbowali uchwycić właściwości stylu barokowego w zestawieniu go ze stylem renesansowym. Wyłoniono tu kilka par opozycji:
renesans barok

płaskość głębia
forma zamknięta forma otwarta
jasność niejasność
2. Europejscy malarze epoki baroku.
Rembrandt van Rijn – „Syn marnotrawny”, „Danae”, „Wymarsz strzelców”
Peter Paul Rubens – „Podniesienie krzyża”, „Trzy gracje”
El Greco – „Widok Toledo”,
Diego Velazguez – „Portret infantki”
Eryk van Dyck – „Autoportret”, „Portret rycerza w zbroi”
Sztuka baroku była sztuką kontrreformacji. Liczne budowle sakralne w stylu tzw. baroku jezuickiego dążyły do syntezy różnych sztuk; architektury, malarstwa, rzeźby, a zewnętrzny przepych obrzędów religijnych, zbliżonych prawie do teatralnych form, miał być ziemskim znakiem potęgi i nieograniczonej wielkości Stwórcy.
Częstą cechą sztuki baroku jest przerost formy nad treścią.

Temat: Charakterystyka dwóch nurtów w literaturze polskiego baroku.
W literaturze polskiego baroku wyodrębnić można dwa nurty – dworski i sarmacki zwany też ziemiańskim. Twórcami nurtu dworskiego byli pisarze związani z dworami magnackimi lub z dworem królewskim. Utwory nurtu ziemiańskiego powstawały w szlacheckich dworkach, czyli domach średniozamożnej szlachty.
Styl dworski. Kwiecisty barok odrzucał renesansową harmonię pomiędzy treścią a jej kształtem słownym, czyli formą. Styl ten lubował się w cudowności, w olśniewających i zaskakujących konceptach oraz epitetach, a zwłaszcza wymyślnych i nowatorskich metaforach. Nie wystarczała mu renesansowa „uczoność”, lecz odwoływał się do fantazji i natchnienia poety. W utworach przynależących do nurtu dworskiego autorzy wprowadzali nieznaną dotychczas obfitość środków stylistycznych, chodziło bowiem nie o prawdę i naturalność przeżyć, jasność i prostotę, ale o wzbogacenie artystycznej formy utworu i zadziwienie czytelnika. Poeci mariniści nie tylko nie przestrzegali przepisów poetyckich, ale przyznali sobie prawo swobodnego stosunku do reguł gramatycznych. Szło z tym w parze upodobanie do przestawnego szyku wyrazów, makaronizowania przejawiającego się we wplataniu obcych wyrazów, zwrotów, czy nawet całych zdań, do wypowiedzi w języku ojczystym. Używano także wyrazów przestarzałych, wulgaryzmów i dialektyzmów, mimo że dbano o retoryczność wypowiedzi.
Barok zatem ukształtował nowy, własny język artystyczny, który wymagał innej niż dawna wrażliwości estetycznej. Do szczególnie ulubionych przez poetów barokowych środków stylistycznych należą: alegoria, anafora, gradacja (albo stopniowanie), hiperbola (przesadnia), antyteza (przeciwstawienie), oksymoron i paradoks.
Barokowa koncepcja utworu literackiego opierała się na koncepcie, kontraście, wyliczeniu, dopuszczała też różnego rodzaju dygresje, łączyła tragizm z komizmem, wzniosłość z prostactwem, a nawet wulgarnością dla zaskoczenia czytelnika.
Przedstawicielami tego nurtu są poeci Jan Andrzej Morsztyn ( autor sonetu Do trupa ) i Daniel Naborowski.

Styl sarmacki (ziemiański).
Charakterystycznym rysem polskiego baroku była wierszomania. Umiejętność ułożenia wiersza stała się oznaką dworskiego wychowania, a także wykształcenia – w kolegiach wiele czasu poświęcano nauczaniu retoryki i poetyki.
W każdym prawie dworku istniała księga, rozmaicie nazywana, najczęściej sylwą domową (łac. silva rerum – las rzeczy). Wpisywano do niej wszystko; informacje o wydarzeniach, nowiny, mowy sejmowe i sejmikowe, weselne i pogrzebowe, pieśni, wiersze, anegdoty własne i cudze, a także listy i rachunki. Pisano językiem potocznym, codziennym. Tego rodzaju zbiory stanowiły prywatne biblioteczki, bo książek poza kalendarzami raczej nie kupowano. Uprawiano więc twórczość literacką na użytek domowy, zaściankowy, a także dla rozrywki własnej czy też bliskich i gości, nie myśląc o druku. Wprawdzie drukowano wiele, ale głównie rozmaitego rodzaju panegiryki oraz utwory dewocyjne oraz podręczniki krasomówstwa. Pisarze sarmaccy tworzyli w stylu kwiecistym, choć nie tak wykwintnym i artystycznym jak poeci mariniści. Uprawiali oni takie gatunki literackie jak fraszka, sielanka, kolęda i pastorałka, poemat historyczny, satyra, pamiętnik.
Wiek XVII jest okresem bujnego rozkwitu wymowy, a więc prozy zarówno świeckiej, jak i kościelnej. Mowy ówczesne były kwieciste i panegiryczne, upstrzone makaronizmami i latynizmami, bowiem polszczyzna przeplatana łaciną wydawała się uroczystsza i bogatsza.
Przedstawicielami tego stylu jest poeta Wacław Potocki i pamiętnikarz Jan Chryzostom Pasek.

Marinizm – kierunek w poezji baroku uformowany przez włoskiego poetę G. Marino.
Marinizm wykazywał skłonność do wirtuozerii formalnej, dworskiej elegancji, igrania słowem,
a jego właściwą domeną były erotyki, czyli wiersze miłosne.

Konceptyzm – kierunek w poezji baroku bliski marinizmowi, a ukształtowany w literaturach
hiszpańskiej i włoskiej. Konceptyzm zmierzał do oparcia wypowiedzi poetyckiej na koncepcie,
czyli zaskakującym, subtelnym pomyśle.