Arabowie

Półwysep Arabski i jego mieszkańcy. Pustynny przeważnie Półwysep Arabski nie odgrywał poważniejszej roli w dziejach starożytnych. Jeszcze w pierwszych wiekach średniowiecza kraj ten zamieszkiwała głównie pasterska ludność koczownicza, nazywana Beduinami, czyli „synami pustyni”; ich zajęciem była hodowla wielbłądów, owiec, kóz i koni. Przez jego teren przebiegały tylko szlaki handlowe, łączące Chiny i Indie z Europą oraz Afryką. Zamieszkujące półwysep koczownicze plemiona Arabów korzystały na tym handlu: w miejscach, gdzie krzyżowały się kupieckie drogi, powstawały miasta, jak Mekka czy Medyna. W zachodniej części półwyspu, w pobliżu Morza Czerwonego, do większego znaczenia doszła Mekka, cel pobożnych pielgrzymek miejsce gdzie znajdował się tzw. Czarny Kamień – który biblijny praojciec Arabów, patriarcha Abraham miał otrzymać od archanioła Gabriela.

Islam. Do czynników łączących Arabów należała także znajomość różnych wielkich religii – judaistycznej, chrześcijańskiej, hellenistycznej, perskiej, nawarstwiających się na rodzime wierzenia wykształcone przez miejscową ludność (politeizm). Z elementów tych religii stworzył się w pierwszej połowie VII w. nową naukę Mahomet (wł. Muhammad), kupiec z Mekki. Nazwał ją islamem, co po arabsku oznacza „poddanie się woli bożej”. Głosił, że istnieje tylko jeden Bóg, stwórca świata – po arabsku Allach. Wolę swą Allach miał objawiać ludziom za pośrednictwem zsyłanych na ziemię proroków, z których ostatnim i największym ogłosił Mahomet siebie. Stąd formuła wyznania wiary w islamie brzmi: Nie ma bogów prócz Allacha, a Mahomet jest prorokiem Allacha. Islam stanowi zwarty system filozoficzny, etyczny, prawny i obyczajowy. Przestrzeganie go daje w nagrodę wejście po śmierci do raju, gdzie czeka cnotliwych szczęście, grzesznicy zaś zostaną wtrąceni do piekła – krainy wiecznych mąk. Nauki Mahometa spisano później w księdze świętej islamu, zwanej Koranem. W 622 r. Mahomet w obawie o swe życie uciekł ze swoimi zwolennikami z miasta do odległej o ponad 400km Medyny. Tę ucieczkę – czy dokładniej: przeniesienie się (po arabsku: hidżra) – wyznawcy islamu uznali za początek nowej ery, od którego liczą czas do dziś, tak jak my od narodzenia Chrystusa. Kilka lat później, dowodząc liczną grupą wojowników, Mahomet zajął Mekkę. Zniszczył wizerunki kilkuset czczonych dotąd bożków, lecz polecił nadal oddawać cześć Czarnemu Kamieniowi, który uznał za znak przymierza Boga z ludźmi. Do śmierci żył prosto i skromnie w małej glinianej chatce. Zanim umarł (632), islam stał się religią powszechnie przyjętą na Półwyspie Arabskim. Państwo teokratyczne, czyli takie gdzie władza należy do zwierzchników organizacji religijnych. Następcy Mahometa nosili tytuł kalifów, czyli zastępców zesłanych przez Allacha.

Podboje Arabów, przyczyny ich zwycięstw. Niewiarygodne sukcesy Arabów brały się zarówno ze słabości ich przeciwników, jak i ze znakomitej organizacji biednych, gotowych na wszystko wojowników. Wojna z „niewiernymi” o rozszerzenie islamu była dla nich święta. Każdy muzułmanin, który w niej ginął, natychmiast dostępował zbawienia. W ciągu niecałych 100 lat wojownicy Allacha podbili Syrię, Palestynę, Egipt i Afrykę Północną, poważnie uszczuplając terytorium Cesarstwa Bizantyjskiego. Najpierw przeniesiono stolicę państwa kalifów do Damaszku w Syrii (661 r.), a potem do Bagdadu nad Tygrysem (762 r.). Miasto to wybudowane w pobliżu miejsca, gdzie leżał starożytny Babilon, już po kilkudziesięciu latach stało się wielkim ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym, zaćmiewającym nawet Bizancjum. Zachodnie prowincje państwa kalifów niechętnie poddawały się władzy kalifów bagdadzkich, co doprowadziło w ciągu X wieku do podziału olbrzymiego państwa na trzy kalifaty. Przy kalifacie bagdadzkim została Mezopotamia i część Persji, kalifowie z Kairu władali północną Afryką wraz z Egiptem i Syrią, w Hiszpanii zaś powstał odrębny kalifat w Kordobie.

Na wysokim poziomie stały w krajach Islamu: medycyna, astronomia, matematyka, chemia i architektura. Kupcy arabscy docierali do wielu krajów Europy, przywożąc wysokiej jakości tkaniny, skóry, ozdoby, pachnidła, a także znakomite wyroby metalowe. Słynne w całym średniowiecznym świecie szable ze stali damasceńskiej (od miasta Damaszek) przecinały sztabę żelaza jak masło. Muzułmańscy uczeni przekazali Europie zapożyczony z Indii system cyfr, nazwanych arabskimi, a także chiński wynalazek papieru. Wiedzieli o kulistym kształcie ziemi, przechowali i przetłumaczyli liczne dzieła starożytnych filozofów greckich.

Podboje Arabów:
1. w VII w. Arabowie podbili Syrię, Egipt, Persję, Libię, Krypolitanię;
2. w VIII w. podbili Hiszpanię, resztę Afryki Północnej, a na wchodzie tereny po rzekę Indus;

Imperium Arabskie przetrwało do X w.