Renesans - opracowanie.

Odrodzenie znaczy to samo, co renesans. Obie nazwy są równouprawnione – pierwsza jest tłumaczeniem, druga zapożyczeniem francuskiego „renaissance”, używanego powszechnie także w terminologii naukowej innych języków.

Jako termin historycznoliteracki renesans służył początkowo dla określenia czasów panowania Franciszka I (1515–1547), czasów, w których nastąpiło „odrodzenie literatury dotąd lekceważonej” i „odnowienie studiów starożytnych”. Odrodzenie miało być początkiem tzw. Ery nowożytnej, przeciwstawionej erze tzw. Wieków średnich. Renesans był odkryciem świata i człowieka, dokonanym dzięki obudzeniu (odrodzeniu) starożytności.

U schyłku średniowiecza słowo "renovatio" oznaczało odnowienie i odrodzenie się człowieka w duchu chrześcijańskim, jednak z tym znaczeniem nie zgadzał się Św. Franciszek z Asyżu – skutkiem czego w społeczeństwie powstały różne odłamy odrodzenia.

Nawet twórczość Alighieri Dantego (1265–1321) przepojona była myślą zarówno o odnowieniu ludzkiego życia poprzez oczyszczającą siłę miłości, jak i o odnowieniu Kościoła i państwa. Wszakże motyw odnowy nie był u Dantego tożsamy z kultem starożytności, choć poeta dostrzega w niej wysiłek moralny przygotowujący przyjście Chrystusa.

Z kolei nazwy odrodzenia (rinascita) świadomie użył dopiero Giorgio Vasari (1511-1574), włoski malarz, architekt i historiograf sztuki, autor zbioru życiorysów najwybitniejszych włoskich artystów. Rinascita – nie oznacza jednak tu odrodzenia antyku, lecz proces doskonalenia się sztuki, która we Włoszech ocknęła się dzięki mistrzom starożytnym, ale potem sama doszła do szczytów przewyższających wzory.

Niestety nie ma takiej daty, którą by można było uznać za początek renesansu. Z dwóch powodów co najmniej powodów. Pierwszy to to iż renesans dojrzewał w procesie ewolucji. Drugi to fakt że ideologia i mentalność średniowiecza oraz ideologia i mentalność renesansowa przez długi czas koegzystowały (w sposób nieraz pokojowy, nieraz konfliktowy)ze sobą przez cały prawie XVI w.

Ogólnie jednak RENESANSEM nazywamy epokę w dziejach kultury trwającą we Włoszech od XIV do początku XVI wieku, a w krajach północnej Europy od końca wieku XV po koniec wieku XVI.

Epoka ta jest jednak rezultatem skomplikowanego procesu historycznego, na który złożyły się takie czynniki, jak kryzys papiestwa, rozluźnienie więzi scalających cesarsko-papieską Europę, szybki rozwój miast, powstawanie – po okresie rozbicia feudalnego – zjednoczonych państw (np. Hiszpania, Francja, Polska, Szwajcaria) lub dążenie do zjednoczenia narodowego (Włochy).

KRYZYS PAPIESTWA I REFORMACJA

Najpoważniejszy wstrząs dla papiestwa przyszedł w wieku XVI, gdy to w roku 1517 Marcin Luter (1483–1546) przybił na drzwiach w Wittenberdze swoich 95 tez o odpustach. Wystąpienie Lutra w którym zwalczał celibat księży, zakonny, kult świętych oraz otaczanie czcią relikwii i obrazów obudziło żywy oddźwięk w całej prawie Europie.

Przez cały prawie cały XVI wiek wojny religijne trapiły Europę. Wyjątkiem szczególnym i chlubnym była Polska, w której waśnie religijne przebiegały w tonie namiętnej dyskusji, ale bez miecza i bez stosów.

Walki religijne zakończyły się w ok. roku 1555 pokojem religijnym, gdzie przyjęto zasadę „cuius regio eius religio”, wedle której o wyznaniu w danym kraju cesarstwa decyduje panujący.

Po kryzysie i reformacji jedność wyznaniowa łacińskiej Europy została rozbita. Państwa skandynawskie przyjęły luteranizm. W Niderlandach rozszerzył się kalwinizm. W Czechach powstała Jednota Bracka (bracia czescy), której poglądy społeczne miały charakter antyfeudalny (zakaz posiadania dóbr, piastowania urzędów, uczestniczenia w wojnach)

H U M A N I Z M

Termin „humanizm”, podobnie jak „renesans”, jest późniejszy niż samo zjawisko. Oznacza on prąd umysłowy poszukujący i rozwijający tradycję starożytnej wiedzy o człowieku (humanus–ludzki), zawartej w filozofii i literaturze.

W wieku XV dzięki zjawisku humanizmu rozwinęły się systematycznie studia nad kulturą grecką i rzymską jako odrębna dyscyplina, już autonomiczna i niezależna od teologii. Były to studia językowe – stylistyczne i literacko-antykwaryczne, które z czasem pojawiają się i na uniwersytetach po nazwą humaniora, wypierając po części tradycyjne tematy i metody. Studia humanistyczne obejmowały najróżniejsze dziedziny ludzkiej aktywności - od sztuki i literatury poprzez filozofię i etykę do polityki.

Tę oryginalną i śmiałą myśl najpełniej wyraził Lorenzo Valla (1407–1457) - twórca filologicznego kierunku we włoskim humanizmie.

GENEZA RENESANSU W POLSCE

Renesans w Polsce, podobnie jak w wielu innych krajach północnej Europy, jak w Niemczech, Niderlandach, Anglii, Czechach, na Węgrzech, poniekąd także we Francji, jest zjawiskiem późniejszym i zaczyna się z końcem XV wieku, a trwa przez wiek XVI, wkraczając nieraz swą schyłkową fazą w następne stulecie.

Genezy renesansu we Włoszech zwykło się upatrywać w rozwoju miast, handlu i przemysłu, jednak w Polsce nie było tak rozwiniętych miast i potężnego mieszczaństwa jak we Włoszech, dlatego główną rolę w procesie przemian politycznych, społecznych i kulturalnych w Polsce odegrała średnia szlachta.

Śledząc renesans w Polsce na pierwszym miejscu wymieniane są kontakty i stosunki polsko-włoski, co nie znaczy, że wpływy ideowe uważane za decydujące w procesie przemian kulturowych i że odrodzenie polskie jest reprodukcją włoskiego.

Paweł STOLARCZYK